Reklama
Co to jest osobowość borderline?
W dosłownym tłumaczeniu „borderline” to osobowość z pogranicza lub osobowość chwiejna emocjonalnie. Osoba z taką osobowością charakteryzuje się silnym pragnieniem bliskiej, wyłącznej relacji z innym człowiekiem przy jednoczesnym lęku przed odrzuceniem, jak i przed „pochłonięciem” przez drugą osobę.
Powoduje to silne napięcia emocjonalne, które prowadzą do prób samobójczych, samookaleczeń, nadużywania alkoholu, a także do pojawiania się różnych stanów psychotycznych.
Jak wskazuje dr hab. Agnieszka Popiel w artykule „Zaburzenie osobowości z pogranicza – współczesne standardy psychoterapii” (2021) zaburzenie borderline dotyczy około 1-1,5 proc. populacji.
Reklama
Borderline w ICD 10 i ICD 11
Jak twierdzi lek. Aleksandra Wieczorek w artykule „Osobowość borderline” opublikowanym na łamach „Medycyny Praktycznej” zaburzenie osobowości borderline nie powinno być traktowane jak choroba, bo osobowość to zestaw względnie stałych cech.
Co więcej, mówienie o chorobie w tym przypadku może sugerować, że cała osobowość jest „chora”, a więc nadająca się do poprawy. Jedynie dostrzeżenie zdrowych aspektów osobowości osób z borderline pozwala na ich leczenie.
Tymczasem stosowana w Polsce międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 stawia zaburzenia osobowości na równi z chorobami, np. schizofrenią czy grypą.
Borderline znajduje się w klasyfikacji ICD 10 pod numer F60.3 jako typ ,,osobowości chwiejnej emocjonalnie”, który obok typu impulsywnego oznacza ,,zaburzony (…) obraz samego siebie, swoich celów i preferencji, stałe uczucie pustki wewnętrznej, skłonność do wchodzenia w intensywne i nietrwałe związki z innymi oraz tendencja do działań samouszkadzających, w tym do gróźb i prób samobójczych”. Borderline można również znaleźć w ICD 10 pod zagadnieniem ,,Zaburzenie schizotypowe” (oznaczane numerem F21) jako ,,schizofrenia typu borderline”.
Zupełnie inne stanowisko prezentuje system amerykański DSM-V, gdzie zaburzenia osobowości nie są utożsamiane z chorobami.
Klasyfikacja ICD 11, która wchodzi w życie wraz z 2022 rokiem również istotnie zmienia się podejście do kwestii zaburzeń osobowości. W związku z tym, że mogą się one przenikać, a pacjenci cierpiący na te sam typ zaburzeń znacząco się różnić, diagnozuje się nie tyle samo zaburzenie, co jego głębokość (lekkie, umiarkowane, głębokie).
W klasyfikacji ICD 11 ,,osobowość borderline” możemy znaleźć pod numeracją 6D10 i nazwą - ,,Zaburzenia osobowości”.
Reklama
Jakie są przyczyny borderline? Czynniki ryzyka
Teoria wczesnych nieadaptacyjnych schematów wskazuje, że przyczyną borderline są niezwykle traumatyczne doświadczenia, których człowiek doświadczył w dzieciństwie ze strony bliskich. Mogą to być różne formy przemocy, a także opuszczenie czy utrata poczucia bezpieczeństwa.
Jeffrey Young wskazuje na cztery elementy, które mogą spowodować wykształcenie się cech osobowości chwiejnej emocjonalnie. Są to:
- niestabilność emocjonalna w rodzinie oraz niebezpieczne środowisko domowe;
- rodzina niedostrzegająca i bagatelizująca potrzeby emocjonalne dziecka;
- rodzina, gdzie dominuje odrzucenie i kary, a mało jest wybaczenia, miłości czy akceptacji;
- dom, w którym tłumi się potrzeby dziecka i wymaga się podporządkowania.
Można również zwrócić uwagę na tzw. model biopsychospołeczny zaburzeń osobowości. Wśród trzech głównych przyczyn osobowości z pogranicza wymienia się tu:
- temperament człowieka,
- środowisko domowe, które wywołuje chaos i traumę,
- zdarzenia, które mogą wyzwolić objawy borderline.
Niezaspokojenie potrzeb dziecka oraz jego nadwrażliwość temperamentalna prowadzi do wykształcenia się u osób z osobowością chwiejną emocjonalnie nieprzystosowawczych schematów, jak: brak zaufania, porzucenie/nadużycie, poczucie niepełnowartościowości, zahamowanie emocjonalne, podporządkowywanie się.
Cztery schematy opisane przez Jeffrey’a Younga w zaburzeniu osobowości borderline, które występują najczęściej to:
- tryb impulsywnego i złoszczącego się dziecka – niezaspokojenie podstawowych potrzeb prowadzi do tego trybu, wówczas pacjenci wykazują zachowania agresywne, grożą samobójstwem, są roszczeniowi byleby jedynie zaspokoić własne potrzeby;
- tryb karzącego rodzica – gdy pacjent pozwoli sobie na czucie własnych potrzeb, pojawia się u niego „głos” opiekuna, który go krytykuje oraz karze. W tym trybie pacjenci czują pogardę i gniew wobec samych siebie;
- tryb odłączonego obrońcy – pacjent odcina się od swoich emocji, zaczyna podporządkowywać się innym w celu uniknięcia kary;
- tryb opuszczonego i maltretowanego dziecka – pacjent czuje się samotny, niekochany, bezbronny i podatny na zranienie.
Aby je pokonać niezbędna jest terapia schematów opracowana przez Jeffrey’a Younga.
Czy borderline jest dziedziczone? Wielu specjalistów ds. zdrowia psychicznego twierdzi, że borderline to wynik czynników odziedziczonych oraz zewnętrznych. Niektórzy uznają, że jeśli rodzic lub rodzeństwo danej osoby miało osobowość chwiejną emocjonalnie, zwiększa się u niej ryzyko wystąpienia tego zaburzenia.
Reklama
Objawy osobowości borderline
Według klasyfikacji ICD-10 wskazuje się dwa typy osobowości chwiejnej emocjonalnie. Pierwszy z nich to typ impulsywny, a drugi osobowość z pogranicza. Obie z opisanych kategorii odnoszą się także do zaburzeń typu borderline sklasyfikowanych przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne.
Jak już wskazaliśmy, w klasyfikacji ICD-10 borderline traktuje się w kategorii choroby.
Typ impulsywny można rozpoznać rozpoznając przynajmniej 3 z poniższej listy objawów:
- skłonność do podejmowania działań impulsywnych bez wzięcia pod uwagę konsekwencji, jakie mogą spowodować;
- skłonności związane z kłótliwym zachowaniem i wchodzenia w konflikt z innymi, gdy impulsywność jest krytykowana albo udaremniana – aby mówić o typie impulsywnym jedną z trzech cech musi być ta, opisana w tym punkcie;
- łatwe wpadanie w gniew lub podejmowanie aktów przemocy i nieumiejętność panowania nad swoimi reakcjami;
- trudność z dłuższą aktywnością, jeżeli nie przynosi ona natychmiastowych rezultatów czy nagrody;
- kapryśność i niestabilność.
Aby zdiagnozować osobowość borderline, należy rozpoznać co najmniej 3 objawy z wcześniejszego zestawienia, a dodatkowo przynajmniej 2 spośród następujących:
- zaburzony obraz własnego Ja oraz preferencji czy upodobań;
- predyspozycja do wchodzenia w niestabilne oraz intensywne związki, które zwykle prowadzą do emocjonalnych kryzysów;
- permanentne odczuwanie pustki wewnętrznej;
- unikanie doświadczenia porzucenia;
- częste grożenie lub podejmowanie prób samouszkodzenia.
Natomiast według klasyfikacji DSM-5 Amerykańskiego Towarzystwa zaburzenia borderline dają następujące objawy. Aby zdiagnozować borderline musi wystąpić przynajmniej 5 z poniższej listy:
- unikanie za wszelką cenę odrzucenia przez innych;
- przemijające wyobrażenia paranoidalne, nasilone objawy dysocjacyjne, których źródłem jest odczuwanie stresu;
- permanentne poczucie pustki;
- niestabilność reakcji emocjonalnych wynikająca ze zmienności nastroju;
- wciąż powracające groźby samobójcze i samookaleczenia;
- problemy z określeniem własnej tożsamości – niestabilny obraz własnej osoby;
- impulsywne zachowania w co najmniej 2 aspektach życia – np. seks, wydatki, objadanie się, nadużywanie alkoholu;
- bardzo burzliwe związki z innymi osobami – od idealizowania po pozbawianie jakiejkolwiek wartości drugiej strony;
- trudności w opanowaniu gniewu, nawracające wybuchy złości.
Mózg borderline
Okazuje się, że budowa mózgu osoby z zaburzeniami borderline a osoby bez takich zaburzeń różni się.
Zmiany są szczególnie wyraźne w układzie limbicznym, który jest odpowiedzialny za emocje i ich kontrolę.
Ciało migdałowate znajdujące się w układzie limbicznym odpowiada za strach i agresję. Jego rola polega zatem na regulacji tzw. negatywnych emocji, które jednak pomagają przetrwać w wielu trudnych i niebezpiecznych sytuacjach.
Osoby z zespołem borderline mają znacznie mniejsze ciało migdałowate, a co za tym idzie – jest ono bardziej wrażliwe i aktywne. Dlatego emocje osoby z BPD są silniejsze i trudniej opadają.
Hipokamp odpowiada za pamięć krótko- i długotrwałą oraz orientacje przestrzenną. Pełni on również ważną rolę w reakcjach organizmu jakimi są: walka i ucieczka. Ludzie z osobowością borderline mają stale pobudzony hipokamp, dlatego często neutralne sytuacje odbierają jako zagrożenie.
Podwzgórze, przysadka mózgowa i gruczoły obwodowe są odpowiedzialne za utrzymanie równowagi hormonalnej w organizmie. Szczególnie ważny jest w tym przypadku produkowany przez nie kortyzol (hormon stresu), którego osoby z borderline posiadają znacznie więcej niż osoby bez tego zaburzenia.
Kora przedczołowa pomaga w podejmowaniu decyzji oraz hamowaniu impulsywnych reakcji. Osoby z osobowością z pogranicza często nie panują nad swoją impulsywnością i jest to właśnie wynik mniej efektywnego działania kory przedczołowej.
Reklama
Fazy osobowości borderline
Jak rozwija się osobowość borderline? Czy można wskazać jej fazy?
W publikacji przygotowanej przez Roberta S. Baskina, dostępnej w „Canadian journal of psychiatry. Revue canadienne de psychiatrie” (nr 60, lipiec 2015) można przeczytać, że mimo że zazwyczaj pacjenci leczenie rozpoczynają dopiero w wieku 18 lat, to jednak wielu z nich doświadcza problemów znacznie wcześniej. 30 proc. pacjentów z osobowością borderline już w wieku 12 lat, a nawet młodszym, dokonuje samookaleczeń.
Co więcej, klasyfikacja DSM-5 umożliwia rozpoznanie osobowości chwiejnej emocjonalnie przed osiągnięciem pełnoletności, jeżeli objawy charakterystyczne dla borderline utrzymują się przez minimum rok.
Jak twierdzi przywołany autor, u niektórych osób objawy charakterystyczne dla borderline ujawniają się już w dzieciństwie, brakuje jednak dostatecznie wielu badań naukowych stanowiących podstawę do analizy przebiegu zaburzenia i leczenia osób, u których w dzieciństwie pojawiały się objawy charakterystyczne dla tego zaburzenia osobowości.
Przebieg borderline w wieku nastoletnim przypomina ten u osób dorosłych. Czynnikami ryzyka rozwoju borderline w okresie dojrzewania opisanych przez Roberta S. Baskina na podstawie zgromadzonej przez niego literatury, są m.in.: konflikty dziecka z matką, stwierdzenia tego zaburzenia u matki, obecność u ojca dziecka zaburzeń mających swoje podłoże w nadużywaniu substancji psychoaktywnych, depresja.
Najczęściej badaną grupą z borderline są dorośli. Przeprowadzono kilka badań kohortowych, które dają pełniejszy obraz zmian zachodzących u badanych w związku z tym zaburzeniem. Dwa badania, które omówił w swojej publikacji Robert S. Baskin to:
- Collaborative Longitudinal Personality Disorders Study (CLPS) – w badaniu brało udział 668 pacjentów z borderline, unikającym zaburzeniem osobowości, dużą depresją bez zaburzeń osobowości, osobowością obsesyjno-kompulsyjną i schizotypowym zaburzeniem osobowości. Stan pacjentów był monitorowany najpierw co pół roku, a potem przez rok. Okres badania wynosił 10 lat.
- McLean Study of Adult Development (MSAD) – badanie w momencie publikacji artykułu przez Roberta S. Baskina w 2015 roku trwało od 20 lat, to projekt, gdzie badanymi jest stała grupa 290 osób z borderline i grupa porównawcza 72 osób z innymi zaburzeniami osobowości. Co 2 lata przeprowadzana jest analiza stanu pacjentów.
Dane uzyskane w obu badaniach pokazują, że u większości osób z zaburzeniem borderline następuje poprawa. Po 2 latach od rozpoczęcia badania u co 4. pacjenta występowały mniej niż 2 objawy charakterystyczne dla borderline w czasie dłuższym lub równym 2 miesiące.
W czasie 10 lat badań w ramach CLPS odkryto, że u 85 proc. badanych remisja trwała co najmniej lub dłużej niż 12 miesięcy. Badacze z projektu MSAD oszacowali, że w przypadku uczestników ich testów 78 proc. z nich nie odczuwało objawów typowych dla borderline przez okres 8 lat.
Natomiast badacz Zanarini wraz ze swoim zespołem zaobserwował, że 2 na 3 osoby, u których rozpoznano cechy borderline po 6 latach przebiegu zaburzenia, nie spełnia już kryteriów wskazujących na nie.
Reklama
Test na osobowość borderline. Jak wygląda diagnostyka?
Jak można przeczytać w publikacji Agnieszki Popiel dostępnej na łamach czasopisma „Via Medica” (2011) nie stworzono jednoznacznych testów, które mogą potwierdzić osobowość chwiejną emocjonalnie.
Istnieje bowiem wiele czynników, które lekarz musi wziąć pod uwagę podczas diagnozowania borderline.
Z tego też powodu można uznać, że dostępne testy online nie są miarodajne i nie należy im ufać. To lekarz psychiatra jest osobą kompetentną na tyle, by rozpoznać zaburzenie.
Oczywiście, leczenie osobowości borderline wymaga najpierw pełnej diagnostyki. W rozpoznaniu zaburzenia pomagają specjalistom m.in.:
- strukturalizowane wywiady,
- obserwacja pacjenta,
- informacje uzyskane od bliskich na temat konkretnej osoby,
- wyniki badań medycznych i psychologicznych,
- kwestionariusze, np. Kwestionariusz Przekonań Osobowości Becka czy Kwestionariusz Schematów Younga.
Taka forma badań daje możliwość odniesienia się do każdego kryterium charakterystycznego dla osobowości borderline, które zostały opisane w ogólnych klasyfikacjach.
To także szansa na doprecyzowanie odpowiedzi pacjenta oraz ocenę jej kontekstu.
Reklama
Osobowość borderline u kobiet i mężczyzn
Pomimo różnych danych okazuje się, że liczba kobiet i mężczyzn z osobowością borderline jest bardzo zbliżona.
Ewentualna większa liczba kobiet z BPD może wynikać z ich większego procentowego udziału w badaniach, błędnych diagnoz oraz społecznych i kulturowych różnic w postrzeganiu płci.
Objawy borderline nieznacznie różnią się w zależności od płci.
Uznaje się, że kobiety częściej mogą cierpieć na zaburzenie odżywiania, depresję, lęki, fobie specyficzne czy posiadać osobowość histroniczną.
Z kolei mężczyźni z osobowością borderline częściej będą mieli skłonności do uzależnień, dodatkowo posiadają cechy antyspołeczne oraz cierpią na lęki i napady paniki, itd. Zazwyczaj są też bardziej agresywni, a w związkach zazdrośni.
Pozostałe cechy borderline w przypadku obu płci są podobne.
Osobowość borderline u dzieci i młodzieży
Przez długi czas diagnozowanie borderline u dzieci i nastolatków wzbudzało liczne kontrowersje. Wielu psychologów i psychiatrów uznawało, że diagnoza BPD może być ważna jedynie w odniesieniu dla dorosłych.
Wynikało to wyznawania powszechnych mitów, że niestabilność emocjonalna jest typowa dla wieku dojrzewania. Ponadto mówiono, że osobowość w okresie nastoletnim dopiero się kształtuje i diagnoza taka byłaby niewiarygodna.
Ostateczna diagnoza o zaburzeniach osobowości może być postawiona dopiero po osiągnięciu przez dziecko pewnego wieku, kiedy składowe wpływające na jego osobowość będą miały już utrwalony charakter.
Jednak, jak pisaliśmy wyżej – u niektórych osób objawy charakterystyczne dla borderline ujawniają się już w dzieciństwie.
Obecnie coraz więcej argumentów przemawia za tym, by diagnozować borderline w okresie dojrzewania, ponieważ symptomy takich zaburzeń można zauważyć już dużo wcześniej.
Młodzi ludzie z podejrzeniem borderline częściej wykazują zachowania impulsywne, jak samookaleczenia czy groźby samobójstw. Ponadto mają znaczne tendencje do zachowań ryzykowanych.
Nastolatkom z BPD trudniej odnaleźć się w otoczeniu oraz nawiązywać kontakty interpersonalne. Osoby takie zazwyczaj osiągają również niższe wyniki w nauce.
Objawy borderline mogą zmniejszać się wraz z wiekiem i upływem czasu, jednak pozostają one uciążliwe w codziennym funkcjonowaniu.
Czy borderline jest niebezpieczne?
Zaburzenie osobowości borderline można uznać za niebezpieczne, ale przede wszystkim dla osoby, która go doświadcza.
Jak podają Paweł Rodziński, Krzysztof Rutkowski i Anna Ostachowska w pracy opublikowanej na łamach czasopisma medycznego - „Psychiatria Polska” (2017) myśli samobójcze, a także próby samobójcze towarzyszą nawet 85 proc. pacjentów z borderline.
Natomiast samookaleczenia rozpoznaje się – zdaniem autorów – nawet w 80 proc. przypadków. Badacze wskazują także na podwyższone ryzyko samobójstwa wynoszące 5-10 proc.
To oznacza, że według szacunków 5-10 osób na 100 z borderline może umrzeć śmiercią samobójczą.
Dlaczego nieleczone borderline może doprowadzić do tragedii.
Czy osoby z borderline są niebezpieczne? Osobowość borderline stanowi zagrożenie dla osoby, która ją posiada, ale nie dla otoczenia.
Osobowość borderline a związki
Wielu zastanawia się, czy osoba z syndromem borderline potrafi kochać i jaki jest związek z osobą chwiejną emocjonalnie.
Jak podaje Eugenia Mandal i Dagna Kocur w pracy opublikowanej na łamach „Psychiatrii Polskiej” (2013), osoba z borderline poszukuje bliskości, a jednocześnie nie może sobie z nią poradzić, ponieważ boi się odrzucenia.
Pragnie zainteresowania sobą i swoimi problemami, ale bywa, że szybko się obraża i zrywa kontakt albo dopuszcza się zdrady. Przeżywa samotność, doświadcza bardzo intensywnych emocji, ale nie potrafi, a przynajmniej ma trudność z nawiązywaniem związków uczuciowych.
Osobowość borderline a związki to dość skomplikowany temat, ponieważ – jak twierdzą badaczki – bardzo często osoby z takim zaburzeniem nie radzą sobie w codziennych relacjach interpersonalnych.
Nierzadko też mogą sięgać po manipulacje, które stanowią dla nich charakter obronny, ponieważ niejednokrotnie u takich osób obserwuje się mocno zniekształcony obraz rzeczywistości. Bycie w związku z osobą o skrajnych emocjach może być dość trudne.
Jak rozmawiać i żyć z osobą z borderline? Przede wszystkim należy nauczyć się asertywności i wyznaczania granic, by chroniąc osobę z zaburzeniem nie zapomnieć o sobie samym.
Leczenie osobowości borderline
Sposobami pracy nad osobowością borderline jest leczenie farmakologiczne oraz korzystanie z pomocy terapeuty.
Leczenie farmakologiczne jest dobierane indywidualnie do pacjenta. W uproszczeniu, jeśli u pacjenta przeważają objawy związane z emocjami, wybierane są leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI. Natomiast, gdy dominują zaburzenia poznawcze lekarze mogą przepisać neuroleptyki.
Stworzono także rekomendacje NICE, które wskazują, jak przeprowadzać leczenie borderline. Eksperci rekomendują tam m.in., by farmakologiczne leczenie było uzupełniające dla psychoterapii.
Leczenia farmakologicznego – zdaniem autorów NICE – nie powinno się stosować w przypadku objawów charakterystycznych dla osobowości z pogranicza, wskazanych w jednym z podtypów klasyfikacji ICD-10.
Pacjenci z borderline poddawani są psychoterapiom zwykle zorientowanym na 1 z 2 głównych nurtów:
- terapii poznawczo-behawioralnych – w jej obrębie przeprowadza się dialektyczną terapię behawioralną Linehan, klasyczną terapię poznawczą, a także terapię nastawioną na schematy poznawcze Younga;
- terapii reprezentujących podejście psychodynamiczne – w tym nurcie funkcjonują terapia oparta na mentalizacji Batemana i Fonagy’ego oraz terapia zorientowana na przeniesienie Kernberga.
Pomimo odmiennego podejścia i elementów teoretycznych wszystkie te terapie łączy możliwość nawiązania trwałej i bezpiecznej relacji z terapeutą, praca nad celami i ich hierarchizacja oraz stawianie teraźniejszości w centrum uwagi.
O tym, jak leczyć osobowość borderline decyduje specjalista. Wiele osób zastanawia się, który sposób leczenia jest skuteczny i kiedy borderline odchodzi.
Warto więc tu przyjrzeć się temu, co mówią badania nad działaniem kilku form psychoterapii na pacjenta:
- terapia poznawcza w wersji Becka – w badaniu „otwartym” po 18 miesiącach od pierwszej oceny rozpoznano u 55 proc. pacjentów remisję objawów;
- terapia zorientowana na schematy poznawcze Younga w porównaniu z terapią zorientowaną na przeniesienie Kernberga przyniosła lepszą redukcję objawów. Badanie przeprowadzono na 88 pacjentach holenderskich.
Borderline to zaburzenie osobowości, które utrudnia życie, dlatego warto podjąć się pracy nad sobą, by poczuć się lepiej i szczęśliwiej.
Znane osoby z osobowością borderline
Schorzenia i choroby mogą przydarzyć się każdemu bez względu na wiek czy płeć, a tym bardziej bez znaczenia jest w tym przypadku status społeczny i ekonomiczny danej osoby.
Borderline to zatem zaburzenie osobowości, które może dotknąć nawet tych znanych i lubianych.
U wielu sławnych osób podejrzewa się osobowość chwiejną emocjonalnie. Są to m.in.:
- Marylin Monroe,
- księżna Diana,
- naukowczyni Marsha Linehan, której autorski sposób leczenia jest wykorzystywany w leczeniu tego zaburzenia osobowości.
