Niedożywienie osób starszych, przewlekle chorych – przyczyny, leczenie

Niedożywienie może mieć różne podłoże, do najczęstszych przyczyn zaliczamy: niewłaściwie zbilansowaną dietę, głodzenie się, zwiększone zapotrzebowanie na składniki odżywcze, nadmierne straty takich substancji (np. w wyniku biegunek, zespołu złego wchłaniania, niewydolności nerek), przewlekłe choroby (przewodu pokarmowego, nerek, wątroby, serca i płuc, nowotwory), różnego rodzaju uzależnienia, od leków, alkoholu czy narkotyków, różnego rodzaju czynniki ekonomiczne i socjalne.

Do grup największego ryzyka niedożywienia należą:

• pacjenci z nowotworami złośliwymi (aż 85 proc.),
• pacjenci z chorobami jelit (80 proc.),
• osoby starsze (50 procent)
• pacjenci z chorobami układu oddechowego (45 proc.)^[2].

Pamiętajmy jednak, że problemy mogą się pojawić także u dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania, kobiet w ciąży oraz karmiących piersią, osób z zespołem złego wchłaniania, osób na różnego rodzaju dietach (wegetariańska, niskokaloryczna) i osób przewlekle chorych.

Reklama

Niedożywienie - skutki

Problemu nie wolno lekceważyć u żadnej z grup ryzyka, ponieważ skutki niedożywienia mogą być bardzo poważne. W wyniku niedożywienia w organizmie pacjenta dochodzi do groźnych zmian, w tym między innymi do:

• niedokrwistości,
• zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,
• spadku stężenia białek w surowicy krwi,
• spadku syntezy białka, enzymów,
• osłabienia perystaltyki jelit,
• zaburzenia wchłaniania,
• osteoporozy,
• częstszych zakażeń i zaburzeń w gojeniu się ran,
• częstszych powikłań,
• wydłużenia pobytu w szpitalu i rekonwalescencji.

Reklama

Żywienie osób starszych – przyczyny problemów

Zdaniem wielu specjalistów niedożywienie u osób starszych jest tak poważnym problemem, że rekomendują wykonywanie badań przesiewowych w kierunku zagrożenia niedożywieniem u każdego ze starszych pacjentów^[3].

Dlaczego? Bo z jednej strony starsi ludzie jedzą nieregularnie, ich posiłki nie dostarczają im odpowiedniej ilości witamin i innych składników odżywczych, z drugiej zaś osoby starsze to często pacjenci, którzy są leczeni z powodu chorób przewlekłych lub nowotworowych, to także chorzy, którzy częściej są poddawani zabiegom medycznym. To wszystko sprawia, że stale pojawia się u nich ryzyko niedożywienia. Trzeba jednocześnie pamiętać, że wraz z wiekiem maleje zapotrzebowanie na niektóre składniki odżywcze, a na niektóre wzrasta. Dieta dla seniora powinna to uwzględniać.

Reklama

Dieta dla seniora – żelazne zasady

Podstawowym źródłem energii w diecie dla seniora powinny być węglowodany (powinny pokrywać 50-60 proc. dziennego zapotrzebowania energetycznego). Nie wszystkie węglowodany są jednak odpowiednie dla starszych osób. Główną rolę w diecie dla osoby starszej powinny odgrywać węglowodany złożone (cukry proste mogą stanowić mniej niż 10 proc. źródła energii). Do węglowodanów złożonych, które dają energię i jednocześnie na dłużej poczucie sytości można zaliczyć:

• pieczywo pełnoziarniste
• pieczywo chrupkie
• ciemny makaron
• ryż brązowy
• kasze: gryczana, jaglana, jęczmienna
• otręby
• płatki owsiane, jęczmienne, jaglane
• świeże warzywa
• świeże owoce 
• orzechy
• kiełki

Drugim ważnym źródłem energii w diecie dla starszych jest tłuszcz, który powinien pokrywać do 30 proc. zapotrzebowania na energię. Ale znów tłuszcz tłuszczowi nierówny. Kwasy tłuszczowe nasycone nie powinny dostarczać więcej niż 10 proc. energii, a udział izomerów trans nie powinien przekraczać 1 proc. energii^[4]. 

Zdrowy tłuszcz w diecie dla seniora powinien pochodzić z czterech głównych grup produktów spożywczych, do których należą ^[5]:

• ryby morskie (np. łosoś, sardynki, śledź, tuńczyk),
• chude mięsa (drób, indyk, cielęcina, wołowina),
• tłuszcze roślinne (oleje: rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek),
• orzechy (włoskie, migdały, brazylijskie, arachidowe, nerkowca).

W żywieniu seniorów, zwłaszcza tych zagrożonych niedożywieniem nie może zabraknąć białka, które jest ważnym składnikiem budulcowym. W normach żywienia dla Polaków zaleca się dzienne spożycie białka na poziomie 45-81g dla mężczyzn i poziomie 45-81 g dla kobiet.

Jeśli osoba starsza jest dodatkowo pacjentem onkologicznym trzeba pamiętać, że zwiększa się jej zapotrzebowanie na białko. Rekomenduje się, by spożycie białka u pacjentów wynosiło > 1g/kg/24h i najlepiej by oscylowało w granicach 1,5 g/kg/24h^[6]. Dlatego każdy posiłek w chorobie powinien zawierać odpowiednią porcję białka.

• Sprawdź też: Płatki owsiane a otręby - czym się różnią i które są zdrowsze?

Reklama

Witaminy dla seniora

Zazwyczaj monotonna dieta seniora sprawia, że szybko pojawia się deficyt witamin i składników mineralnych. Jakie witaminy dla seniorów powinny się znaleźć zatem w posiłkach?

Bardzo często obserwuje się u seniorów niedobór:

• witaminy D,
• witaminy B6 (bierze udział w przemianach białek i wielonienasyconych kwasów tłuszczowych),
• witaminy B2 (zapobiega uszkodzeniu rogówki oka, biegunkom, pleśniawkom, stanom zapalnym jamy ustnej, co dla osób noszących protezy zębowe jest bardzo uciążliwe),
• witaminy B12,
• kwasu foliowego.

Ważną rolę w diecie dla seniora odgrywają również antyoksydanty, takie jak witamina C, E, A, beta karoten.

Po 50. roku życia wzrasta też zapotrzebowanie na wapń (niedobór wapnia powoduje ubytek masy), dlatego regularnie należy spożywać mleko i przetwory mleczne. Dobrym źródłem wapnia są także konserwy rybne i ryby wędzone (zwłaszcza zjadane wraz z ośćmi).

Reklama

Żywienie medyczne

Kiedy nie można dostarczyć wszystkich potrzebnych składników odżywczych osobie starszej wraz z codzienną dietą, pomocne będą specjalistyczne środki spożywcze. Niektóre z nich są sprzedawane w formie granulatu, który można dodać do ulubionych posiłków seniora. Można z nich przygotować także samodzielny koktajl. Dlaczego warto w ten sposób uzupełniać posiłki w chorobie starszych osób?  W niewielkiej ilości  znajdują się wszystkie składniki odżywcze: białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy, mikro- i makroelementy (w tym minerały w postaci wysoko przyswajalnych chelatów aminokwasowych Albion®). Dieta przemysłowa może całkowicie zastąpić lub uzupełnić codzienną dietę.

Żywienie medyczne ma jeszcze większe znaczenie, gdy seniorzy zagrożeni niedożywieniem są przygotowywani do zabiegu lub operacji. Interwencji żywieniowej wymagają osoby, u których zaobserwowano jeden ze wskaźników:

• utrata masy ciała >10 proc. w ciągu 3-6 miesięcy,
• wskaźnik masy ciała BMI <18,5 kg/m2,
• subiektywna globalna skala odżywienia (SGA) – stopień C,
• stężenie albumin w osoczu <30 g/l (bez cech niewydolności wątroby lub nerek)^[7].

Pamiętajmy jednak, żeby o rodzaju wsparcia żywieniowego decydował lekarz, który opiekuje się seniorem. To on najlepiej dobierze rodzaj i formę żywienia medycznego.