Uszkodzeniu funkcji kory mózgowej towarzyszy zwykle – a czasami je poprzedza – obniżenie kontroli nad zachowaniem, motywacją, reakcjami emocjonalnymi i społecznymi. Świadomość pozostaje jasna. Taki zespół objawów występuje w chorobie Alzheimera, chorobie naczyń mózgowych i innych stanach wpływających na mózg.
Choroba występuje u co dziesiątej osoby po 65 roku życia i u 16,5% ludzi w grupie wiekowej 80-85 lat. Nadal nie potrafimy znaleźć skutecznych metod jej przyczynowego leczenia.
Obraz choroby jest zróżnicowany w zależności od typu otępienia, indywidualnego przebiegu choroby, cech charakteru chorego. Otępienie zaburza kontakty słowne i uczuciowe oraz odbija się na związkach chorego z otaczającym środowiskiem społecznym. Najczęściej podawanymi przez otoczenie objawami występującymi u chorych są:
- nasilające się trudności w wykonywaniu codziennych czynności, takich jak: jedzenie, mycie się i ubieranie,
- narastające upośledzenie zapamiętywania wydarzeń i osób, nawet tych ściśle związanych z chorym,
- problemy z zapamiętywaniem informacji,
- zaburzenie poczucia czasu.
Reklama
Pomoc w domu
W warunkach domowych, niedobór bodźców i monotonia zdarzeń wywołują zespół objawów, typowych dla otępienia. Są nimi bierność, utrata zainteresowań, spłycanie i zawężanie związków emocjonalnych, brak planowania przyszłości, brak dbałości o wygląd, zewnętrzny, apatia.
Należy więc wykorzystać różne formy aktywności dostępne dla chorego, jak np.:
- rozwijanie prostych zainteresowań sprawiających przyjemność:
- słuchanie znanych (dawnych) piosenek i melodii, muzyki, która oddziałuje na człowieka pozaintelektualnie, pobudza emocjonalnie, daje możliwość rozładowania wewnętrznych napięć, podwyższa umiejętność koncentracji,
- śpiew i gra na instrumentach;
- odwiedzanie starych przyjaciół (nawet gdyby czasem były trudności z ich rozpoznawaniem),
- doświadczanie przyjemnych wrażeń, szczególnych smaków i zapachów, kontakt ze zwierzętami, przejażdżki samochodem,
- wykonywanie użytecznych prac wokół domu,
- ruch i spacery na świeżym powietrzu.
- Utrzymywanie orientacji w miejscu i czasie poprzez:
- odpowiednio częste przypominanie pory dnia, daty, adresu,
- przypominanie bieżących domowych wydarzeń,
- dostarczanie pomocy pamięciowych i usytuowanie ich w widocznym miejscu (jak np.: kalendarz z wyraźnie wydrukowanym dniem tygodnia, miesiącem, rokiem, listą najważniejszych czynności dnia), plansze niektórych bardziej złożonych czynności (z zakresu samoobsługi i prac użytkowych w gospodarstwie domowym) z prostymi instrukcjami ich realizacji.
- Trening umysłowy (czytanie, pisanie, twórczość).
- Podtrzymywanie i stwarzanie warunków do kontaktów z innymi osobami.
Sprawdź: Co powinniśmy wiedzieć o otępieniu?
Spotkania towarzyskie i uczestniczenie w grupowych zajęciach ruchowych zapobiegają uczuciu osamotnienia oraz przełamują lęk przed nieznajomymi.
- Odtwarzanie i utrzymywanie sprawności w podstawowych czynnościach codziennych.
- Ustalanie reżimu dnia określającego zakres aktywności ruchowej i samodzielności chorego – kontrolowanie kolejności przechodzenia do czynności o różnym stopniu trudności.
Reklama
Zapobieganie nieszczęśliwym wypadkom
Istotnym problemem jest wypracowanie indywidualnego systemu środków zapobiegających nieszczęśliwym wypadkom, ponieważ osoby otępiałe są zdecydowanie częściej na nie narażone.
Szczególnej uwagi wymagają działania:
1. zapobiegające upadkom
- należy zabezpieczyć schody, zainstalować bramki na górze schodów, przylepić taśmę odblaskową na wystających urządzeniach, czy meblach,
- zamknąć okna górnego piętra, lub otwierać uchylnie (również drzwi balkonowe),
- unikać przemieszczania mebli.
2. zapobiegające użyciu niebezpiecznych przedmiotów i substancji
- należy schować niebezpieczne przedmioty, takie jak narzędzia tnące, noże nożyczki, maszynki, żelazko elektryczne, suszarkę i wszystko, co stanowiło by zagrożenie dla zdrowia w przypadku połknięcia, np. szpilki, lekarstwa, środki chemiczne, farby, środki czystości,
- zamykać wszelkie pojazdy i nie pozostawiać w nich podopiecznego – w przypadku przewożenia samochodem osoby otępiałej kontrolować, czy ma ona możliwość otworzenia drzwi od środka,
- nie zostawiać kluczy w zamkach lub w innych dostępnych miejscach.
3. zapobiegające oparzeniom i porażeniu prądem
- należy przylepić czerwoną odblaskową taśmę na gorących urządzeniach grzewczych, piecach, zaworach i tym podobnych,
- zredukować temperaturę wody w piecu kąpielowym,
- zmienić kuchenkę na elektryczną, używać tylko dalszych płytek,
- przygotować plan działania w przypadku nieprzewidzianych zdarzeń.
W kontakcie z osobą otępiałą Polskie Stowarzyszenie Pomocy Osobom z Chorobą Alzheimera zaleca:
- Zwracając się do podopiecznego – mów półgłosem, stojąc twarzą w twarz i patrząc w oczy, trzymaj go za rękę.
- Pytania formułuj w taki sposób, by mógł odpowiedzieć „tak”, lub „nie” (np. „Czy masz ochotę na jabłko?”, a nie „ Co byś zjadł?”). Nie przyśpieszaj odpowiedzi.
- Wyposaż chorego w specjalną bransoletkę, lub kartę z wypisanym nazwiskiem, adresem i numerem telefonu.
- Powieś w mieszkaniu napisy i rysunki, które ułatwią orientację i poruszanie się (np.: na pojemnikach z solą i cukrem duże, drukowane nazwy produktów, na ścianie – tablice z prostymi poleceniami, numerami ważnych telefonów, w łazience – kartki z poleceniem zakręcenia wody.
- W miarę możliwości towarzysz choremu codziennie na spacerze.
- Radość z życia mogą przynieść – jedzenie: cukierków, lodów, słodkich lub słonych łakoci; zajęcia manualne: – ściskanie modeliny, plasteliny, malowanie; dotyk: - kąpiel, masaż, branie za rękę, czesanie, głaskanie, robienie makijażu.
Reklama
Aktywność ruchowa
Celowo i systematycznie stosowane ćwiczenia ruchowe stwarzają możliwość zahamowania i częściowego odwrócenia kierunku zachodzących zmian.
Pierwszym etapem jest dokładne ustalenie możliwości chorego, jego ograniczeń funkcjonalnych oraz określenie przyczyn występujących niedoborów funkcji. Oceny tej powinien dokonać w ramach konsultacji geriatra, lekarz rodzinny lub magister rehabilitacji.
Ocenie podlega stopień sprawności i wydolności fizycznej, zaradność w zakresie samoobsługi i lokomocji. Ustalane są zmiany w obrębie cech motorycznych, analizatorów słuchu i wzroku . Obserwacji podlegają również reakcje pacjenta na instrukcję słowną i pokaz, skuteczność podejmowanych samodzielnie działań codziennych oraz jego zachowania społeczne.
Poprzez wywiad rodzinny ustalane są warunki, w jakich pacjent egzystuje, zakres jego sprawności i poziom doświadczeń ruchowych w okresach życia poprzedzających chorobę. Badane są również zakresy ruchowe stawów i stopień występujących przykurczów, siła głównych grup mięśniowych oraz reakcja układu krążenia na obciążenia wywołane ruchem.
Celem początkowego okresu terapii ruchowej jest najczęściej zapobieganie skutkom niskiej aktywności osób z otępieniem. Siedzący lub leżący tryb życia chorych, ich ograniczone możliwości kontaktu z otoczeniem powodują osłabienie siły mięśniowej, zdolności koordynacyjnych i wydolności oraz nasilenie przykurczów w obrębie kończyn dolnych. Ruchy osób otępiałych stają się niepewne, często w sytuacji zakłopotania pojawiają się przyruchy, takie jak powtarzające się odgarnianie włosów lub zasłanianie ust dłonią. Występują także trudności z oceną i zmianą kierunku ruchu, posługiwaniem się przyborami lub sprzętem domowym (np. kluczem).
W miarę uzyskiwania efektów ćwiczeń wprowadzamy do terapii działania pozwalające chorym odtworzyć i utrzymać sprawność w podstawowych czynnościach codziennych i samoobsłudze.
Ustalamy pewien reżim dnia, określający zakres aktywności ruchowej i samodzielności chorego. Kontrolujemy kolejność przechodzenia do czynności o różnym stopniu trudności. Ćwicząc z chorym uważnie obserwujemy, jakie bariery jest on w stanie przekroczyć, do jakich trudności należy go przygotować, a jakie usunąć z jego życia.
Dobrą ilustrację stanowią tu możliwości w samodzielnym ubieraniu. U niektórych osób udaje się odtworzyć umiejętność samodzielnego ubierania, zapinania guzików, u innych zamienia się je na rzepy lub dobiera ubranie pozbawione zapięć. Podobnie jest z czynnościami dotyczącymi gotowania - długo zachowane są proste umiejętności, jak obieranie jarzyn, siekanie, ubijanie piany. Natomiast samodzielne ugotowanie zupy, bezpieczne posługiwanie się kuchenką, przerasta możliwości chorej osoby.
Analizowanie stanów emocjonalnych chorego występujących podczas prób pokonywania trudności, pozwala ustalić zakres dostępnych działań. Powinien on być na takim poziomie, aby chory był w stanie pokonać je z pewnym wysiłkiem fizycznym i intelektualnym.
Utwierdzanie podopiecznego w przekonaniu o celowości starań, zachęcanie do cierpliwości podczas nieudanych prób powinno towarzyszyć całemu procesowi opieki. Pomagamy choremu ustalić, jakie czynności są dla niego najbardziej kłopotliwe i staramy się wypracować oraz utrwalić sposoby zachowania w trudnych sytuacjach.
Rokowanie co do skuteczności tych działań uzależnione jest od stanu ogólnego osoby otępiałej oraz stopnia obniżenia jej możliwości intelektualnych. Czasami możliwe jest zorganizowanie dla podopiecznego udziału w zajęciach ruchowych poza domem,(np. w gimnastyce w Klubie Seniora lub Ośrodku Dziennej Opieki. Uczestniczenie w takich zajęciach ruchowych umożliwia nie tylko poprawę stanu fizycznego, ale co równie ważne stwarza warunki kontaktów z innymi ludźmi i pozwala na ocenę własnych możliwości. Kinezyterapia grupowa może pomóc pacjentowi przełamać lęk przed nieznajomymi osobami oraz wyeliminować działania agresywne przejawiane przez niego i wobec niego. Przejawy akceptacji, okazywane przez terapeutę i grupę współćwiczących są dla chorych źródłem pozytywnych emocji i pomagają budować motywację do dalszej pracy rehabilitacyjnej.
Uświadomienie sobie przez opiekunów, czego należy wymagać od podopiecznego, co potrafi i powinien wykonywać samodzielnie, jaki tryb życia powinien prowadzić, stanowi niezbędny warunek utrzymania efektów rehabilitacji ruchowej osób z chorobą otępienną
Reklama
Ćwiczenia w domu
U znacznej grupy pacjentów niska sprawność i wydolność fizyczna jest skutkiem trybu życia, jaki prowadzą i nie wynika bezpośrednio z przebiegu choroby. Stworzenie możliwości uczestniczenia w różnych formach aktywności ruchowej jest dla tych osób szansą poprawy i utrzymywania kondycji. Ćwiczenia pozwalają kształtować nie tylko aparat ruchu.
Aby powtórzyć zadanie ruchowe, trzeba je zanalizować (zobaczyć, zrozumieć instrukcję) zapamiętać, odtworzyć. Trenowane są więc także procesy psychiczne.
Proponowane ćwiczenia mogą bezpiecznie wykonywać osoby prowadzące normalny, domowy tryb życia. W przypadku współwystępowania innych chorób, takich jak: niewydolność krążenia, nie kontrolowane nadciśnienie krwi, choroba wieńcowa, astma, przeciwwskazania do ruchu powinien ocenić lekarz.
Ćwiczenia prowadzimy w dobrze wywietrzonym pokoju, siedząc (stojąc) na przeciwko pacjenta. Instrukcję słowną podajemy powoli, mówiąc wyraźnie, spokojnym głosem. Jednocześnie wolno pokazujemy ruch. Zaczynamy od 3-4 ćwiczeń powtarzanych 10 razy. Stopniowo rozszerzamy program. Zajęcia nie powinny trwać dłużej niż 20 minut. Jeżeli chory je lubi, można powtarzać „gimnastykę" dwa razy w ciągu dnia, zmieniając dobór ćwiczeń.
Proszę pamiętać, ze niektórzy chorzy będą traktować codziennie powtarzane ćwiczenie jak nowe zadanie ruchowe. Należy ich cierpliwie zachęcać i chwalić. Można ćwiczyć przy muzyce. Pierwszych efektów systematycznie prowadzonych zajęć można się spodziewać po trzech tygodniach.
Pamiętaj! Nawet bardzo kochając nie można dać wszystkiego. Choroba otępienna dotyka całą rodzinę,a szczególnie osobę, która jest opiekunem. Przede wszystkim biorąc pod uwagę dobro chorego opiekun staje pod presją ustawicznego, niszczącego psychicznie i fizycznie dyżuru, który trwa 24 godziny na dobę. Skorzystaj z adresu najbliższego stowarzyszenia opiekunów chorych na Alzheimera. Spotkasz tam ludzi, którzy udzielą ci porad i pomocy w twojej sytuacji.
Opracowano w oparciu o B. Wasiak, H. Jędrkiewicz, J. Pruszyński, T. Wróblewski „Elementy postępowania psychologiczno-kinezyterapeutycznego w opiece nad pacjentami otępiałymi” Post. Nauk Med. T.VI, 40-42
