Układ immunologiczny (odpornościowy) - co to jest i jak go wzmocnić? Budowa i funkcje

Reklama

Czym jest układ immunologiczny?

Układ immunologiczny to niezwykle złożony systemem, którego zadaniem jest ochrona organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi, w tym bakteriami, wirusami, grzybami, pasożytami, a także toksynami i innymi zagrożeniami.

Zbudowany jest z licznych elementów rozsianych po całym ustroju, tak różnych jak skóra i błony śluzowe, narządy limfatyczne, wyspecjalizowane komórki uczestniczące w reakcjach obronnych oraz mediatory stanu zapalnego.

Dzięki nim możliwe jest ustanowienie obronnych zasieków na kilku poziomach wzrastających wraz ze swoistością odpowiedzi immunologicznej. Pierwszym z nich jest fizyczne zabezpieczenie przed wnikaniem patogenów w głąb organizmu, ostatnim są skomplikowane procesy niszczenia intruzów, zasadzające się na zdolności rozpoznania konkretnych wrogich cząsteczek.

Prawidłowo działający układ odpornościowy zapewnia zatem ochronę przed chorobami infekcyjnymi, umożliwiając człowiekowi (i wszystkim innym żywym stworzeniom) funkcjonowanie w świecie zewnętrznym. Zabezpiecza także przed negatywnymi zjawiskami zachodzącymi wewnątrz organizmu, hamując choćby rozrosty nowotworowe.

Jednocześnie jednak system ten może odgrywać rolę negatywną. Jego nieprawidłowa reakcja stanowi podstawę alergii (produkcja przeciwciał wymierzonych w antygeny określonych białek) i chorób autoimmunologicznych (atak układu odpornościowego na prawidłowe tkanki własnego organizmu błędnie rozpoznawane jako wrogie). Działanie układu odpornościowego utrudnia też przyjmowanie się przeszczepów (są traktowane jako ciało obce).

Odporność stanowiła przedmiot dociekań medyków od czasów starożytnych, choć minąć musiały jeszcze wieki, zanim poznano budowę i faktyczne mechanizmy działania układu immunologicznego.

Już V wieku przed naszą erą grecki uczony Tukidydes wywnioskował, iż chorymi mogą się opiekować jedynie osoby, które już przeszły dane schorzenie, mniejsze jest bowiem ryzyko, że ulegną ponownemu zarażeniu.

Jako ciekawostkę można też podać, że w starożytnych Chinach podjęto próby profilaktycznego zakażania ludzi ospą, co miało być formą szczepienia przeciw tej chorobie. Metoda ta, zwana wariolacją, zyskała dużą popularność najpierw w Azji, a w XVIII wieku także w Europie.

Jednak kluczowy okazał się wiek XX, który przyniósł setki odkryć naukowych (z których wiele zresztą uhonorowano nagrodą Nobla). Dzięki nim system odpornościowy ma coraz mniej tajemnic.

Reklama

Budowa układu odpornościowego

System immunologiczny należy do najbardziej rozbudowanych i zróżnicowanych układów w organizmie człowieka.

W jego skład wchodzą między innymi takie struktury, jak:

• Grasica - pierwotny narząd limfatyczny, który kontroluje rozwój węzłów chłonnych i śledziony w okresie zarodkowym i dojrzewania. Tu właśnie dojrzewają wytwarzane w szpiku kostnym limfocyty T. Grasica znajduje się w klatce piersiowej za mostkiem w śródpiersiu. Rośnie przez kilkanaście lat, maksymalne rozmiary osiągając w wieku nastoletnim, a potem zaczyna zanikać.
• Śledziona - największy z narządów limfatycznych, położony w lewym podżebrzu, pomiędzy przeponą, żołądkiem, jelitami i nerkami. Zachodzą w niej dwa procesy: tworzenie nowych białych krwinek (limfocytów) i rozpad starych krwinek czerwonych (erytrocytów).
• Węzły chłonne - liczne zgrupowania tkanki łącznej siateczkowatej rozlokowane w wielu miejscach organizmu. Węzły chłonne produkują komórki odpornościowe oraz są ich siedliskiem. Głównym zadaniem węzłów jest wychwytywanie z limfy bakterii i substancji toksycznych, które zostają w nich sfagocytowane przez obecne w nich komórki układu odpornościowego o właściwościach żernych. Tworzą jedną z barier ochronnych filtrując chłonkę, zanim ta połączy się z krwią.
• Grudki chłonne - skupiska limfocytów wchodzące w skład tkanki limfatycznej błon śluzowych. W układzie pokarmowym tworzą tzw. kępki Peyera, których głównym zadaniem jest rozpoznawanie chorobotwórczych czynników i wytwarzanie odpowiedzi immunologicznej przeciw nim. Podobną rolę grudki pełnią w innych miejscach, w tym między innymi w migdałkach czy oskrzelach.
• Szpik kostny - miękka tkanka znajdująca się przede wszystkim wewnątrz kości długich. To właśnie tu wytwarzana jest większość krwinek, w tym między innymi kluczowe dla odporności limfocyty B (część z nich migruje później do grasicy, gdzie dojrzewa i osiąga postać limfocytów T).

Wspomniane kilkukrotnie limfocyty same w sobie także są kluczowymi elementami układu odpornościowego. Podobnie jak inne rodzaje pojedynczych komórek. Wymienić w tym kontekście warto:

• Limfocyty B i T - białe krwinki będące podstawowym czynnikiem odpowiedzi odpornościowej swoistej (szczegóły poniżej). Stanowią one o tzw. pamięci immunologicznej organizmu. Limfocyty B odpowiadają za rozpoznanie wrogiego antygenu oraz produkcję przeciwciał. Limfocyty T są natomiast odpowiedzialne za m.in. wydzielanie cytokin prozapalnych oraz bezpośrednie zabijanie komórek stanowiących zagrożenie.
• Komórki NK (natural killers) - mają budowę zbliżoną do limfocytów, ale nieco inne zadania. Uczestniczą przede wszystkim w mechanizmach odpowiedzi odpornościowej nieswoistej (szczegóły w dalszej części artykułu). Wykazują zdolność bezpośredniego niszczenia komórek stanowiących zagrożenie dla organizmu, a więc zainfekowanych przez bakterie i wirusy, uszkodzonych, objętych procesem nowotworowym.
• Makrofagi - komórki żerne, które uczestniczą w procesie fagocytozy, czyli pochłaniania oraz trawienia „intruzów” infekujących organizm. Biorą też udział w swoistej odpowiedzi immunologicznej, prezentując limfocytom antygeny pochodzące z resztek zniszczonych białek.
• Granulocyty - także mają zdolność fagocytowania, są odpowiedzialne również za wytwarzanie i uwalnianie substancji o działaniu prozapalnym: cytokin, histaminy i innych. Jest to najszersza grupa białych krwinek, w obrębie której wyróżnia się takie rodzaje, jak neutrofile, bazofile, eozynofile i komórki tuczne (mastocyty).

Kolejnym istotnym komponentem układu immunologicznego są przeciwciała, czyli wyspecjalizowane białka, których zadaniem jest rozpoznawanie konkretnych zarazków, przyłączanie się do nich i niszczenie ich. Są one wytwarzane przez pobudzone limfocyty B.

Wyróżnia się 5 klas przeciwciał:

• IgA - powstają głównie w błonach śluzowych, ślinie i łzach. Aktywują tzw. zespół dopełniacza, czyli zestaw białek odpowiedzialnych za reakcje zapalne i rozpad bakterii. Ich działanie jest miejscowe, ograniczone przede wszystkim do układu pokarmowego i oddechowego.
• IgD - bardzo rzadkie, o niepoznanych dotąd szczegółowo funkcjach, prawdopodobnie odgrywają rolę negatywną w niektórych schorzeniach autoimmunologicznych.
• IgE - także rzadkie i również „szkodliwe”. Odpowiadają za uwalnianie histaminy w reakcjach alergicznych, czego efektem są nieprzyjemne odczyny.
• IgG - najczęstsze ze wszystkich immunoglobulin. Biorą udział w zwalczaniu zakażeń bakteryjnych i wirusowych (na późniejszym etapie), ale też mogą uczestniczyć w reakcjach alergicznych o opóźnionym przebiegu. Ponieważ są przekazywane przez łożysko z matki na dziecko, stanowią podstawę odporności niemowlaka do czasu, aż jego organizm wytworzy własne przeciwciała. Utrzymują się w organizmie przez wiele miesięcy, a nawet lat, czasem przez całe życie.
• IgM - powstają jako pierwsze po przeniknięciu do organizmu bakterii i wirusów, ale są nietrwałe. Uczestniczą w aktywacji układu dopełniacza.

Ważną rolę w układzie odpornościowym pełnią także różnego typu fizyczne, chemiczne, biologiczne i czynnościowe bariery:

• skóra i błony śluzowe - mechanicznie zapobiegają wnikaniu drobnoustrojów, toksyn i zanieczyszczeń do organizmu;
• niskie pH na powierzchni skóry, w żołądku i pochwie stanowi czynnik ograniczający ekspansję bakterii;
• enzymy wydzielane w układzie pokarmowym nie tylko trawią pochłaniane pokarmy, ale też niszczą część zawartych w nich zarazków;
• naturalna mikroflora jelit stanowi dla chorobotwórczych patogenów bezpośrednią konkurencję w walce o miejsce i dostęp do składników odżywczych. Pożyteczne bakterie jelitowe mają też zdolność wytwarzania toksyn bezpośrednio szkodliwych dla zarazków;
• kaszel, kichanie, wymioty i biegunka są nie tylko nieprzyjemnymi objawami różnych chorób. To też mechanizmy obronne ułatwiające oczyszczanie organizmu.

Reklama

Funkcje układu immunologicznego

Układ immunologiczny człowieka odpowiada za mechanizmy odporności nieswoistej (wrodzonej) i swoistej (nabytej), zarówno czynnej, jak też biernej.

Odporność nieswoista zaczyna się kształtować już w łonie matki, a później rozwija się we wczesnym dzieciństwie. Uwarunkowana jest genetycznie, do jej nabycia nie jest zatem potrzebny wcześniejszy kontakt z antygenami konkretnych zarazków. W tym przypadku obrona jest niemal natychmiastowa, zachodzi w czasie rzeczywistym lub na przestrzeni kilku minut.

Pierwszą jej linię stanowią skóra i błony śluzowe, które zapewniają zarówno ochronę bierną, jak też czynną (niskie pH, działanie kwasu mlekowego i lizozymu, ruchy migawkowe rzęsek). W dalszej kolejności przeciw tym patogenom, które przenikają do organizmu, uruchamiane są komórki układu odpornościowego, które bezpośrednio niszczą zarazki, a także wzniecają różnego typu stany zapalne.

W procesach czynnej odpowiedzi nieswoistej uczestniczą:

• limfocyty T,
• limfocyty B,
• komórki NK,
• granulocyty,
• makrofagi.

Z biegiem lat system odpornościowy zostaje wyposażony w funkcje odpowiedzi swoistej. Nie jest ona wrodzona, lecz wyuczona, organizm nabywa ją na skutek kontaktu z określonymi zarazkami.

Przy pierwszej styczności z patogenem wytwarzana jest w ciągu kilku dni, natomiast przy kolejnych zachorowaniach jest uruchamiana znacznie szybciej i z większą efektywnością. Zasadza się na zdolności rozpoznania antygenu, a następnie jego prezentacji limfocytom Th przez komórki APC. Wskutek tego do działania zostają pobudzone:

• limfocyty B i T,
• przeciwciała (przy infekcjach zwykle z początku IgM, później IgG).

Oporność swoista także może być czynna i bierna. Ta pierwsza jest konsekwencją przechorowania infekcji wywołanej przez konkretny zarazek, bądź też zaszczepienia się przeciw niemu. Druga przekazywana jest dziecku przez matkę w czasie życia płodowego oraz w pierwszych miesiącach życia wraz z mlekiem.

Reklama

Układ immunologiczny u dzieci

Rozwój układu immunologicznego jest stopniowy. Proces ten zaczyna się już w czasie życia płodowego, trwa przez całe dzieciństwo, a kończy w okresie nastoletnim.

W okresie prenatalnym powstaje grasica i śledziona, poprzez łożysko płód zostaje też wyposażony w podstawowy zestaw przeciwciał (głównie IgG), czyli swoistych białek zabezpieczających przed licznymi chorobami czyhającymi na maleństwo po przyjściu na świat.

Później pewna ich pula jest przekazywana także z matczynym mlekiem. Dlatego w okresie wczesno niemowlęcym maluch jest stosunkowo dobrze chroniony. Na tym etapie układ odpornościowy u dzieci jest jednak bardzo niedojrzały. Kiedy więc po kilku miesiącach przeciwciała matki zaczynają zanikać, niemowlę coraz częściej zapada na różne schorzenia.

Jest to oczywiście uciążliwe dla niego oraz jego rodziców, a czasem nawet niebezpieczne. Jednak kolejne infekcje spełniają również rolę pozytywną - kontakt z zarazkami umożliwia kształtowanie się odporności swoistej bazującej na tzw. pamięci immunologicznej. Proces ten intensyfikuje się w wieku przedszkolnym, gdy szeroki kontakt z rówieśnikami sprzyja zachorowaniom. W tym właśnie czasie układ immunologiczny zapamiętuje i uczy się rozpoznawać większość typowych patogenów.

Należy pamiętać, że rozwój systemu odpornościowego u dziecka należy wspierać. Najbardziej oczywistym narzędziem stosowanym w tym celu są szczepienia ochronne, zabezpieczające przed kilkoma szczególnie niebezpiecznymi schorzeniami, takimi jak wirusowe zapalenie wątroby typu B, odra, świnka, różyczka, polio, tężec, krztusiec czy błonica.

Po podaniu preparatu w organizmie wytwarzane są przeciwciała (tak samo, jak po chorobie), które zapewniają ochronę na wiele lat, a często nawet na całe życie.

Oprócz szczepionek istotne znaczenie ma też właściwe żywienie, a także rozsądne wychowanie, nie ograniczające drastycznie kontaktu dziecka z rówieśnikami (unikając za wszelką cenę zachorowań, jednocześnie blokuje się rozwój odporności nieswoistej).

Reklama

Układ immunologiczny w ciąży

W sposób szczególny działa układ odpornościowy w ciąży. Na wstępnym etapie kluczowe znacznie ma wytworzenie swego rodzaju tolerancji immunologicznej względem płodu, który wprawdzie rozwija się w macicy, ale jest dla organizmu kobiety ciałem obcym. Występuje zatem naturalna skłonność do atakowania komórek dziecka, traktowanych jako potencjalne zagrożenie. Przeciwdziałają temu naturalne mechanizmy immunosupresyjne.

Aktywność układu odpornościowego jest ograniczana m.in. przez interleukinę-10 (czynnik hamujący syntezę cytokin), czy hormony takie jak progesteron i estrogen. Aczkolwiek należy zaznaczyć, że teoria ta - obowiązująca przez wiele lat - obecnie bywa podważana.

Część naukowców uważa, iż organizm nie tyle obniża swoją zdolność do obrony, co modyfikuje ją, zwiększając rolę mechanizmów nieswoistych kosztem swoistych. Tak czy inaczej, w tym szczególnym okresie życia, układ immunologiczny staje przed wyjątkowo trudnym zadaniem: nie doprowadzić do odrzucenia płodu, a jednocześnie skutecznie chronić matkę i dziecko przed infekcjami.

Reklama

Jakie badania układu immunologicznego wykonać?

Podejrzewając nieprawidłowe działanie omawianego układu, lekarz może zlecić szereg badań immunologicznych różnego typu, zarówno podstawowych, jak też bardziej specjalistycznych. Należą do nich między innymi:

• Morfologia krwi - test, który pozwala ocenić liczbę i budowę białych oraz czerwonych krwinek, a także płytek krwi. W kontekście zaburzeń odporności największe znaczenie mają pierwsze z nich, czyli leukocyty. W ten sposób sprawdza się przede wszystkim zdolność układu immunologicznego do fagocytozy.
• Określenie poziomu limfocytów T oraz ich funkcji - badanie wykonywane między innymi u pacjentów z niedoborem odporności i często nawracającymi infekcjami, kluczowe dla oceny zdolności obrony komórkowej.
• Oznaczenie całkowitego stężenia przeciwciał IgG, IgA, IgM, IgE oraz IgD (które wykonuje się między innymi przy niedoborach odporności oraz w diagnostyce alergii), a w razie potrzeby także bardziej skonkretyzowane badania serologiczne, pozwalające wykryć immunoglobuliny swoiste, w tym:
  • Neutralizujące - obecność przeciwciał wymierzonych w konkretną bakterię lub wirusa świadczy o tym, że organizm miał styczność z określonym zarazkiem. W zależności od rodzaju (IgM, IgG) i kilku innych bardziej szczegółowych czynników, może to oznaczać, że pacjent jest aktualnie chory bądź też przechorował infekcję w przeszłości, nabywając większą lub mniejszą swoistą odporność.
  • Autoimmunologiczne - sprawdza się je w przypadku chorób polegających na agresji układu odpornościowego względem własnego organizmu (choroba Hashimoto, cukrzyca typu 1, łuszczyca, reumatoidalne zapalenie stawów i wiele innych). Ich obecność pozwala uprawdopodobnić diagnozę.
  • Odpornościowe (Allo) - powstają w sytuacji, gdy dochodzi do konfliktu między grupami krwi dwóch osób. Dlatego muszą być oznaczane u kobiet ciężarnych (ryzyko konfliktu serologicznego) oraz u osób poddanych transfuzji.
• CH50, czyli kompleksowe badanie pozwalające ocenić aktywność układu dopełniacza, wykonywane w przypadku niedoborów odporności, nawracających lub przewlekłych infekcji oraz schorzeń autoimmunologicznych.
• Badania genetyczne polegające na dokładnym przeskanowaniu całego genomu pacjenta w poszukiwaniu mutacji odpowiedzialnych za różnego typu nieprawidłowości, w tym wrodzony niedobór odporności.

Reklama

Choroby układu immunologicznego

Choć system odpornościowy chroni organizm przed różnymi zagrożeniami, sam także może chorować. Efektem tego może być zbyt niska aktywność i nieskuteczne działanie, ale możliwa jest też nadreaktywność oraz błędna interpretacja zagrożeń skutkująca autoagresją.

Do typowych chorób i zaburzeń układu immunologicznego należą między innymi:

• Pierwotne niedobory odporności (PID, primary immunodeficiency). Grupa około 150 chorób o bardzo różnym przebiegu, których wspólnymi mianownikiem jest występowanie zaburzeń genetycznych upośledzających działanie systemu odpowiedzialnego za ochronę organizmu. Do tego typu schorzeń należy między innymi pospolity zmienny niedobór odporności (CVID), w przebiegu którego osłabione są procesy tworzenia się przeciwciał. Inne przykłady to między innymi agammaglobulinemia sprzężona z chromosomem (XLA), czy zespół DiGeorge’a.
• AIDS - zespół nabytego niedoboru odporności, śmiertelna choroba będąca następstwem zakażenia wirusem HIV. Patogen ten przenosi się przez krew oraz drogą płciową, a po wniknięciu do organizmu niszczy limfocyty T CD4 i powoduje postępujące obniżenie wydolności systemu immunologicznego. Efektem tego są coraz cięższe i bardziej skomplikowane infekcje.
• Inne nabyte niedobory odporności (SID, secondary immunodeficiencies), związane z działaniem różnych czynników, takich jak: zakażenia wirusowe (np. cytomegalia), choroby metaboliczne (zaawansowana cukrzyca) schorzenia nowotworowe, niedobory żywieniowe, stany fizjologiczne (ciąża), długotrwałe przyjmowanie leków immunosupresyjnych.
• Choroby autoimmunologiczne - grupa przeszło 80 zróżnicowanych pod względem klinicznym schorzeń powodowanych agresją układu immunologicznego względem zdrowych i prawidłowych tkanek własnego organizmu. Zaliczają się do nich takie schorzenia, jak między innymi: reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń rumieniowaty układowy, zespół Sjogrena, cukrzyca typu 1, celiakia, łuszczyca, choroba Hashimoto, choroba Gravesa i Basedowa, choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelit, stwardnienie rozsiane, bielactwo, łysienie plackowate.
• Alergie wziewne, pokarmowe, kontaktowe - spowodowane są nieprawidłową reakcją układu odpornościowego na określone białka znajdujące się na przykład w pyłkach roślin, sierści zwierząt, składnikach pokarmowych etc. Dla większości osób substancje te są całkowicie naturalne. Natomiast u alergików nadreaktywny system immunologiczny błędnie interpretuje je w kategoriach zagrożenia i uruchamia procesy zmierzające do jego neutralizacji. Wyrazem tego są odczyny alergiczne: kaszel, katar, łzawienie oczu, wysypka i wiele innych. Udział w tych procesach biorą przeciwciała klasy IgE (reakcje natychmiastowe) lub IgG (opóźnione).
• Schorzenia układu limfatycznego, który jest częścią systemu immunologicznego, w tym między innymi obrzęki limfatyczne, zapalenia naczyń limfatycznych, zapalenia migdałków, a także groźne nowotwory, takie jak chłoniak oraz białaczka.

Co osłabia układ immunologiczny? Stres, alkohol i nie tylko

Działanie układu immunologicznego może być osłabione przez liczne czynniki. Wymienić w tym kontekście można między innymi takie przyczyny, jak:

• Stres, nerwica, depresja - istnieje wiele potwierdzonych zależności pomiędzy układem emocjonalnym i odpornościowym. Wpływ stresu jest wieloaspektowy. W stanach napięcia organizm wytwarza hormony, takie jak kortyzol, adrenalina i noradrenalina. Choć chwilowo mobilizują one do walki, w długofalowej perspektywie bardzo negatywnie oddziałują między innymi na odporność. Pod wpływem stresu hamowane jest namnażanie się limfocytów T. Osłabiona może też być zdolność do produkcji przeciwciał. Nie można też zapominać o tym, że stres oraz zaburzenia emocjonalne korelują z innymi czynnikami wpływającymi na odporność, takimi jak niewłaściwe odżywianie, niska aktywność fizyczna czy trudności z efektywnym wypoczynkiem.
• Alkohol - nadmierna konsumpcja napojów procentowych może skutkować obniżeniem liczby limfocytów oraz zdolności do syntezowania przeciwciał, wpływa też negatywnie na stężenie komórek NK. Oprócz tego alkohol wyniszcza również tzw. barierę jelitową, która stanowi jedną z najważniejszych zapór układu immunologicznego. Także i w tym przypadku można mówić o powiązaniach pośrednich (wpływ alkoholizmu na dietę i styl życia).
• Papierosy - palenie obniża aktywność układu immunologicznego, ale też czasem prowadzi do jego nadreaktywności, będąc jednym z czynników wyzwalających niektóre choroby autoimmunologiczne. Papierosowy dym działa destrukcyjnie na nabłonek dróg oddechowych, zaburzając działanie bariery ochronnej. Za sprawą zawartych w dymie szkodliwych substancji upośledzonych też zostaje wiele innych mechanizmów, co ujemnie wpływa na zdolność radzenia sobie z zarazkami.
• Niewłaściwa dieta, prowadząca do niedoborów składników odżywczych, w tym witamin C, B, D i E oraz minerałów takich, jak cynk, selen, żelazo, magnez, a także negatywnie oddziałująca na stan naturalnej mikroflory jelit. Problemy tego typu występują u osób spożywających dania źle zbilansowane i mało wartościowe, oparte w dużej mierze na wyrobach wysoko przetworzonych, daniach gotowych, fast-foodach. Przyczyną może też być źle zrównoważona dieta wegańska, a także różnego typu diety restrykcyjne.
• Bezsenność - problemy z zasypianiem lub częste i przedwczesne wybudzanie się upośledzają zdolność organizmu do regeneracji. To zaś może się negatywnie przekładać na stężenia komórek fagocytujących oraz limfocytów, a także zdolność produkcji przeciwciał.
• Leki immunosupresyjne - jak sama nazwa wskazuje, istotą ich działania jest obniżanie odporności. Są one stosowane w transplantologii u pacjentów po przeszczepach, ale też często otrzymują je osoby cierpiące na schorzenia autoimmunologiczne, a czasem również alergicy.
• Wiek - układ odpornościowy, tak jak wszystkie inne struktury organizmu człowieka, podlega naturalnym procesom starzenia. W tym przypadku zachodzi mechanizm ARID (Age-related Immune Deficiency), którego istotę stanowi postępujące z upływem lat upośledzenie zdolności obrony nieswoistej.
• Czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenie powietrza, ekspozycja na dym papierosowy (palenie bierne) i różnego typu toksyny. To wszystko sprawia, że układ odpornościowy staje się słaby.

Jak wzmocnić układ immunologiczny u dzieci i dorosłych?

Jak wzmocnić układ immunologiczny i jak o nie zadbać? Nie ma jednej konkretnej recepty. Najlepsze efekty przynosi kompleksowe działanie, uwzględniające zdrową dietę (szczegóły poniżej), unikanie używek (papierosów i alkoholu), wysiłek fizyczny, odpowiednią dawkę snu oraz sprawne zarządzanie stresem.

Można też dodatkowo stosować preparaty wzmacniające układ immunologiczny. Zwykle są to dostępne bez recepty leki OTC lub suplementy diety. W ich składzie znajdują się różne substancje wpływające na odporność, w tym witaminy C, D3, B6, E, cynk, selen i inne minerały, kwasy tłuszczowe Omega-3, białka, flawonoidy i inne substancje kompleksowo wzmacniające odporność.

Korzystny wpływ mają też probiotyki, a więc środki zawierające kultury żywych bakterii, które poprawiają stan mikroflory jelitowej i zwiększają skuteczność ochrony na poziomie układu pokarmowego. Dodatkowo stosować można różne zioła w postaci naparów czy suplementów diety (szczegóły poniżej).

Co niezwykle istotne, poważniejsze zaburzenia odporności wymagają fachowej konsultacji z lekarzem. Wskazaniem są zarówno niedobory i wynikające z nich nawracające infekcje, jak też schorzenie autoimmunologiczne i alergie będące następstwem nadreaktywności systemu.

Do jakiego specjalisty skierować swoje kroki w związku z tego typu problemami? Na wstępnym etapie wystarczająca może być wizyta u lekarza pierwszego kontaktu, który na podstawie występujących objawów oraz wyników podstawowych badań może ukierunkować podejrzenia i skierować na bardziej specjalistyczne leczenie.

W zależności od potrzeb, pacjentem dalej będzie się opiekować immunolog (a więc lekarz zajmujący się szeroko rozumianymi dysfunkcjami układu odpornościowego), alergolog, reumatolog, dermatolog - wszystko zależy od konkretnego schorzenia.

Leki na wzmocnienie układu immunologicznego

Oprócz preparatów OTC i suplementów diety są też leki wzmacniające odporność na receptę. Są to tak zwane lizaty bakteryjne, które de facto są szczepionkami, które zawierają nieżywe patogeny bądź ich fragmenty.

Po wniknięciu do organizmu cząstki te wywołują ograniczoną odpowiedź immunologiczną, tak jak przy zachorowaniu, lecz na mniejszą skalę. Dzięki temu możliwe jest wytworzenie przeciwciał swoistych dla danego zarazku.

Tego typu terapia wzmacniająca układ immunologiczny w istocie przypomina więc klasyczne szczepienia podawane w zastrzykach, z tą różnicą, że leki te aplikowane są doustnie lub donosowo. Leczenie można wdrożyć zarówno u dzieci, jak też dorosłych.

Oczywiście nie można zapominać o standardowych, obowiązkowych szczepieniach, które są zapisane w kalendarzu (WZW B, odra, polio, błonica, krztusiec, różyczka i inne). W pierwszych dniach, miesiącach i latach życia powinno je przyjąć każde dziecko.

Zapewniają one bowiem skuteczną i często dożywotnią ochronę przeciw schorzeniom, których zdecydowanie lepiej jest nigdy nie przechodzić. Także i w tym przypadku wszystko zasadza się na wytworzeniu swoistych przeciwciał wpisujących się w tzw. pamięć immunologiczną.

Dieta wzmacniająca układ immunologiczny

Dieta na odporność i tym samym wzmocnienie układu immunologicznego powinna być przede wszystkim zrównoważona - bogata w szeroki zestaw witamin i minerałów, w miarę możliwości wolna od substancji szkodliwych, a także zapewniająca wystarczającą podaż kalorii. Trzeba też pamiętać, aby jeść regularnie i w niewielkich ilościach, najlepiej 5 razy dziennie. Wskazane są takie produkty, jak:

• warzywa oraz w nieco mniejszej ilości owoce i soki owocowe będące prawdziwą skarbnicą najpotrzebniejszych substancji witaminowych i mineralnych;
• drób, nabiał, rośliny strączkowe, orzechy i nasiona, które są źródłem wartościowych białek;
• pełnoziarniste pieczywa i makarony;
• chude ryby zawierające pożyteczne nienasycone kwasy tłuszczowe;
• zdrowe tłuszcze, takie jak oliwa z oliwek czy olej rzepakowy;
• wyroby fermentowane, takie jak kefir, korzystnie oddziałujące na mikroflorę jelit;
• woda - dla utrzymania właściwej kondycji całego organizmu należy regularnych odstępach pić około 2 litrów dziennie.

Tym, czego należy unikać są natomiast tłuszcze nasycone i cukry proste. Ograniczone w związku z tym powinno być spożycie tłustych mięs i serów, produktów smażonych, dań gotowych, przekąsek, słodyczy i ciast. Z oczywistych względów niewskazane są papierosy, alkohol, a także napoje gazowane oraz niskiej jakości słodzone soki.

Wpływ diety na układ immunologiczny jest fundamentalny, pod warunkiem, że zdrowe żywienie zostanie sprzężone z innymi komponentami zdrowego stylu życia.

Zioła na wzmocnienie układu immunologicznego

Istnieją liczne zioła wzmacniające układ immunologiczny, zarówno bezpośrednio (np. wpływając na ilość komórek odpornościowych), jak też pośrednio (np. redukując stres, czy ułatwiając zasypianie).

Najczęściej w tym kontekście jest wymieniana echinacea (jeżówka purpurowa). Zawarte w jej składzie substancje zwiększają liczbę białych krwinek, a także stymulują makrofagi i granulocyty do nasilonej fagocytozy. Roślina ta zatem wprost działa na pobudzenie układu immunologicznego.

Dzika róża, rokitnik czy czarny bez są bogatym źródłem witaminy C, która przyjmowana regularnie i profilaktycznie może skracać czas infekcji, zwłaszcza u osób aktywnych fizycznie.

Inne ekstrakty roślinne zwiększają możliwości organizmu do obrony poprzez aktywność przeciwbakteryjną i przeciwwirusową. Należą do nich między innymi imbir, kurkuma, czosnek, cebula czy astragalus.

Wspomnieć też można o ziołach obniżających poziom napięcia nerwowego, takich jak dziurawiec, kozłek lekarski czy chmiel. Istnieją też tzw. adaptogeny zmniejszające skutki oddziaływania stresu na organizm ludzki, takie jak szafran indyjski (ashwagandha).

Oczywiście należy pamiętać, że żadne z wyżej wymienionych ziół nie jest cudownym lekiem na odporność, żadne z nich samo w sobie nie zwiększy możliwości układu immunologicznego, jeśli jednocześnie nie są wdrażane inne wyżej opisane działania. Zwłaszcza jeśli występujące zaburzenia są bardzo poważne.