PTSD (zespół stresu pourazowego) - co to jest i jak się objawia? Test i leczenie

Reklama

Co to jest PTSD, czyli zespół stresu pourazowego?

Zespół stresu pourazowego (PTSD - skrót od ang. Post-traumatic stress disorder) to skrajna forma reakcji emocjonalnej na zdarzenia przekraczające możliwości adaptacyjne danego człowieka (tzw. traumatyczne zdarzenia).

Najczęściej o PTSD mówi się w kontekście traum wojennych, w rzeczywistości jednak paleta czynników wywołujących to zaburzenie i wpisujących się w jego definicję jest znacznie szersza. Wypadki komunikacyjne, śmierć bliskiej osoby, ciężka choroba, przemoc, toksyczna relacja - wszystko to może powodować stres pourazowy, którego objawy tworzą u niektórych osób wielce dysfunkcyjny zespół utrudniający, a nawet całkowicie uniemożliwiający normalne życie.

Typowe symptomy tego zaburzenia opisywał już Homer w VIII wieku przed naszą erą, przedstawiając dojmujące doznania towarzyszące Odyseuszowi, weteranowi wojny trojańskiej. Doświadczał on bolesnych wspomnień na jawie, a także dręczyło go głębokie poczucie winy.

W późniejszych czasach tego typu problemy poruszali w swoich dziełach m.in. William Szekspir i Charles Dickens. Z naukowego punktu widzenia zagadnienie to zaczęło być rozpatrywane w drugiej połowie XIX wieku w kontekście psychicznych skutków amerykańskiej wojny secesyjnej (1861-65). Kolejne badania objęły weteranów oraz cywilne ofiary I wojny światowej (1914-18).

Na jeszcze większą skalę problem ten był zgłębiany po drugiej wojnie światowej (1939-45). W Polsce przeprowadzono wówczas duże badania na grupie byłych więźniów obozów koncentracyjnych. Ich autorzy, Antoni Kępiński i Adam Szymusi zaobserwowali u swoich pacjentów takie objawy, jak wysoki poziom lęku, niepokój ruchowy, nadmierna pobudliwość, bezsenność, koszmary senne, fobie, dręczące wspomnienia, a w dłuższej perspektywie - zaburzenia osobowości, nieufność, apatia, drażliwość, poczucie niskiej wartości i utraty sensu życia, brak lęku przed śmiercią.

Ponieważ u wielu osób symptomy te były podobne, określono je wspólnym mianem zespołu obozu koncentracyjnego (KZ-syndrome). Kilka, kilkanaście lat później podobne objawy opisywali naukowcy amerykańscy mający styczność z weteranami wojny w Korei (1950-53) i Wietnamie (1955-75).

Byli żołnierze doświadczali zbliżonych problemów, mimo że istota traumy w ich przypadku miała nieco inny charakter. W latach siedemdziesiątych minionego stulecia badacze zaobserwowali, że podobne negatywne skutki psychiczne występują też u ofiar gwałtów oraz przemocy domowej. Problem nabrał więc dalece bardziej uniwersalnego wymiaru, wykraczając poza ramy związane z traumami wojennymi.

Oficjalnie zaburzenie to zostało uznane w 1980 roku. Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne w trzeciej wersji powszechnie stosowanego na świecie zestawienia DSM zapisało wówczas nową jednostkę chorobową: Post-traumatic stress disorder (dosłowne tłumaczenie: zaburzenie po stresie traumatycznym).

W kolejnych latach doprecyzowane zostały kryteria rozpoznania PTSD. W obecnie stosowanej klasyfikacji DSM-5, zespół ten oznaczony jest kodem 309.81. Natomiast w zestawieniu ICD-10 sygnowanym przez Światową Organizację Zdrowia ma on symbol F43.10.

Zespół stresu pourazowego jest zaburzeniem, o którym nie mówi się zbyt wiele, mimo iż jest ono powszechne. Szacuje się, że dotyka około 8-9 procent populacji ogólnej (A. Holiczer i inni), aczkolwiek statystyki podawane przez innych autorów mogą się nieco różnić.

Warto zauważyć, że problem u wielu osób nie jest rozpoznawalny, kluczowe znaczenie ma też specyfika danego obszaru świata i momentu historycznego. Siłą rzeczy częstotliwość PTSD jest większa w społeczeństwach dotkniętych świeżą, zbiorową traumą działań wojennych.

Kontekst ma znaczenie również w kwestii statystycznego podziału według płci, który w określonych realiach może wyglądać zupełnie odmiennie. Urazy psychiczne związane z aktywną służbą wojskową częściej są domeną mężczyzn, kobiety z kolei częściej doświadczają tego typu problemów jako cywilne ofiary wojen, gwałtów, przemocy domowej czy dyskryminacji zawodowej.

W ogólnym wymiarze można powiedzieć, że zaistnienie przynajmniej jednego traumatycznego wydarzenia w swoim życiu potwierdza 61 procent mężczyzn i 51 proc. kobiet (dane: jak wyżej), z czego u znacznej części rozwija się PTSD.

Uważa się, że choć płeć męska jest na przestrzeni życia bardziej narażona na kontakt z czynnikami potencjalnie wywołującymi zaburzenie, kobiety mają większą podatność na negatywne oddziaływanie tego typu bodźców.

Złożony zespół stresu pourazowego. Jak objawia się C-PTSD?

W medycznej i naukowej terminologii spotkać się można także ze skrótem C-PTSD. Kryje się pod nim zaburzenie znane jako Complex post-traumatic stress disorder, czyli złożony zespół stresu pourazowego.

Jest to stosunkowo niedawno określona jednostka chorobowa zbliżona do klasycznego PTSD, ale mająca jeszcze szerszy zakres. Mianem C-PTSD określa się zaburzenie łączące w sobie objawy zespołu stresu pourazowego oraz zaburzeń osobowości będących długofalowym i trwałym następstwem przebytej traumy.

Rozpoznanie Complex PTSD jest dwustopniowe. Zaistnieć muszą zarówno przesłanki spełniające kryteria diagnostyczne zespołu stresu pourazowego (opisane w klasyfikacji DSM), jak też inne problemy dotyczące sfery mentalnej, komunikacyjnej i behawioralnej.

Do pierwszej grupy należą:

• wystąpienie sytuacji traumatycznej, stanowiącej podłoże obserwowanych problemów psychicznych, doświadczonej, obserwowanej osobiście lub w inny sposób skonfrontowanej z psychiką pacjenta.
• ponowne przeżywanie doświadczonych wcześniej zdarzeń i odczuwany w związku z tym dyskomfort (natrętne wspomnienia, nieprzyjemne myśli, koszmarne sny);
• odrętwienie emocjonalne oraz unikanie sytuacji mogących przywodzić na myśl traumatyczne doświadczenia (wycofywanie się z rozmowy, omijanie szerokim łukiem miejsc i ludzi kojarzących się z przeżytym dramatem, wymazywanie wspomnień, zawężenie zainteresowań, apatia);
• zaburzenia pobudliwości, w tym problemy ze snem, koncentracją, uwagą, czujnością, napady niekontrolowanego gniewu.

Aby mówić o C-PTSD, dodatkowo muszą występować objawy świadczące o trwałym zaburzeniu osobowości w trzech aspektach, takich jak:

• rozregulowanie emocjonalne, niestabilność psychiczna;
• obniżone poczucie własnej wartości (negatywne myśli na swój temat, poczucie winy i wstydu, pesymistyczna ocena własnych dokonań i perspektyw na przyszłość);
• trwałe problemy interpersonalne dotyczące komunikacji i więzi z innymi ludźmi.

Z samej natury rzeczy wynika, że problem ten jest jeszcze bardziej skomplikowany i trudny diagnostyczne oraz terapeutycznie, niż „czyste” PTSD.

Reklama

Przyczyny PTSD. Czego może być wynikiem?

Przyczyny zespołu stresu pourazowego są niezwykle złożone. Wśród najbardziej typowych traum prowadzących do PTSD wymienia się współcześnie takie zdarzenia i doświadczenia, jak:

• wojna (syndrom występuje zarówno u żołnierzy i weteranów, jak też osób będących ofiarami i świadkami, a nawet pośrednio przeżywających dramatyczne informacje i obrazy przekazywane za pośrednictwem mediów);
• katastrofa naturalna (trzęsienie ziemi, powódź, tsunami, pożar etc. - problem ten dotyczy nie tylko ofiar, ale też świadków i ratowników medycznych, lekarzy, policjantów, strażaków i innych osób niosących pomoc, stykających się z ludzkim nieszczęściem na masową skalę);
• wypadek (najczęściej samochodowy, ale też w pracy, podczas uprawiania sportów ekstremalnych i w innych, rzadziej spotykanych okolicznościach);
• śmierć bliskiej osoby, ciężka choroba własna lub kogoś z najbliższego otoczenia;
• przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna (zarówno incydentalne dotkliwe pobicie, jak też chroniczne bicie, upokorzenie, gwałt, molestowanie);
• niepowodzenia w relacjach intymnych (po rozstaniu i zdradzie, ale też na skutek innych bolesnych rozczarowań czy trudności wynikających z pożycia z narcyzem, osobą przemocową, partnerem mającym osobowość borderline itd.);
• okoliczności związane z nieprawidłowym przebiegiem ciąży (po poronieniu, urodzeniu martwego dziecka, trudnym, długotrwałym i bolesnym porodzie);
• trudności związane z dorastaniem w patologicznych realiach (PTSD może wystąpić między innymi u osób doświadczających w dzieciństwie przemocy domowej, a także dotkniętych syndromem DDA, czyli tzw. dorosłych dzieci alkoholików);
• mobbing (długotrwałe prześladowanie w pracy, wywołujące głęboki i chroniczny stres oraz prowadzące do obniżenia poczucia własnej wartości).

O ile zaistniałe w życiu określonych osób wydarzenia mają charakter obiektywny, o tyle subiektywna jest ich percepcja oraz zdolności adaptacyjne warunkujące emocjonalną reakcję i jej następstwa. Istnieje wiele czynników determinujących podatność na PTSD.

Specjaliści zauważają, że problem ten najczęściej dotyka osoby:

• gorzej wykształcone i niżej usytuowane społecznie oraz ekonomicznie;
• narażone na dużą dawkę stresu w codziennym życiu;
• mające za sobą doświadczenie przemocy w dzieciństwie, w tym w szczególności seksualnej;
• chorujące wcześniej psychicznie bądź takimi chorobami obciążone rodzinnie (występowanie wśród najbliższych zaburzeń lękowych, osobowościowych i dysocjacyjnych);
• doświadczone w przeszłości (zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie) przeciwnościami losu, takimi jak ubóstwo, rozwód rodziców, oddzielenie od matki lub ojca, z towarzyszącym temu poczuciem braku stabilności, bezpieczeństwa, kontroli.

Oprócz tego niezwykle istotne są predyspozycje osobowościowe, cechy biologiczne oraz obiektywna skala i charakter zjawiska, z jakim przyszło się danej jednostce zmierzyć.

Ryzyko wystąpienia PTSD jest większe w sytuacjach, gdy traumatyczne wydarzenie:

• jest nagłe,
• jest niespodziewane,
• jest długotrwałe,
• jest masowe,
• jest szczególnie drastyczne,
• jest spowodowane działaniem drugiego człowieka,
• dotyczy dzieci,
• wiąże się z trwałymi fizycznymi konsekwencjami (blizny po okaleczeniach i oparzeniach, amputacje).

A. Cebella i I. Łucka, powołując się na B. Borysa piszą, że istotną różnicę może stanowić masowość zdarzenia. Te o wymiarze powszechnym, takie jak wielkie katastrofy, przyciągają uwagę opinii publicznej, czyniąc z poszkodowanych tragicznych bohaterów.

Z reguły otrzymują oni pomoc od bardzo wielu osób, co jednak może stanowić przeszkodę na drodze do indywidualnego wyrażenia bólu, gniewu czy żalu wtedy, gdy jest to niezbędne.

Na drugim biegunie lokują się choćby anonimowe ofiary wypadków komunikacyjnych, często pozostawione same sobie i w samotności mierzące się ze wszystkimi następstwami tragedii.

Reklama

Jakie są objawy PTSD?

Objawy zespołu stresu pourazowego obejmują bardzo szeroką grupę zaburzeń emocjonalnych, poznawczych, społecznych, a nawet fizycznych.

Są to między innymi:

• natarczywe, krótkotrwałe, żywe wspomnienia w bardzo dosłowny sposób przywodzące na myśl traumatyczne wydarzenia, zwane flash-backami;
• koszmarne sny o realistycznej treści, których oś stanowią doświadczenia będące przedmiotem traumy;
• otępienie emocjonalne, mentalna bierność i obojętność, anhedonia, czyli nieumiejętność przeżywania radości;
• obniżony nastrój, napady lęku i paniki, myśli samobójcze;
• poczucie bezsensu życia, braku perspektyw;
• wycofanie, izolacja społeczna, unikanie ludzi przede wszystkim związanych z traumatyczną sytuacja, ale też niekiedy wszystkich innych;
• ograniczenie zainteresowań, wycofanie się z aktywności, które wcześniej stanowiły pasję i źródło szczęścia;
• nadmierne pobudzenie, drażliwość, agresja;
• rozbudzona czujność, nieustanne obserwowanie otoczenia, analizowanie, przewidywanie potencjalnych zagrożeń;
• zwiększona reaktywność, zachowania nieadekwatne do sytuacji, przeskalowane, czasem niezrozumiałe dla otoczenia i nieakceptowalne społecznie;
• problemy z pamięcią, koncentracją, uczeniem się, logicznym myśleniem;
• lekkomyślne zachowania, autoagresja, lekceważenie własnego życia i zdrowia.
• dysocjacja, czyli zaburzenia polegające na rozszczepieniu różnych elementów osobowości, poznania i zachowania, w tym między innymi zespół depersonalizacji i derealizacji (nierealistyczne postrzeganie siebie samego i otaczającej rzeczywistości).

U niektórych osób mogą wystąpić objawy somatyczne, czyli fizyczne, do złudzenia przypominające symptomy realnie istniejących schorzeń organicznych. Są to między innymi: kołatanie serca, przyspieszony oddech, bóle głowy i brzucha, nudności, biegunki, zatwardzenia.

Reklama

Jak długo trwa zespół stresu pourazowego?

To, jak długo trwa zespół stresu pourazowego, zależy od wielu czynników, takich jak intensywność stresora, predyspozycje osobowościowe i adaptacyjne danej osoby, poziom wsparcia bliskich osób, skuteczność podjętej terapii.

Pourazowe zaburzenia stresowe mogą być zjawiskiem stosunkowo krótkotrwałym (kilka tygodni), ale mogą też dręczyć pacjenta przez wiele miesięcy lub lat, a nawet przez całe życie.

Pod tym kątem wyróżnia się trzy rodzaje PTSD:

• ostre - symptomy występują do 3 miesięcy,
• przewlekłe - trwa ponad 3 miesiące,
• z początkiem opóźnionym - gdy pierwsze objawy ujawniają się po upływie minimum 6 miesięcy od zaistnienia traumatycznego wydarzenia.

Warto wiedzieć, że osoba dotknięta syndromem stresu pourazowego zwykle przechodzi kolejno poszczególne etapy zaburzenia. Są to fazy:

• Krzyku - reakcją normalną jest w tym momencie żywy strach, lęk, złość oraz smutek, natomiast patologiczną - panika, uczucie przeciążenia i wyczerpania.
• Zaprzeczania - pacjent nie przyjmuje do wiadomości tego, co się stało. Wypiera docierające do niego wspomnienia i informacje. Popada w odrętwienie psychiczne i fizyczne. W skrajnych przypadkach zaczyna tonąć w izolacji od innych ludzi.
• Intruzji - pojawiają się niechciane, niekontrolowane, przykre myśli o przebytym zdarzeniu. Wywołują one psychiczny dyskomfort, wzbudzają lęk i panikę, utrudniają zasypianie i zakłócają sen, powodują wzmożoną czujność i nadreaktywność, stanowią podłoże agresji i autoagresji.
• Przepracowania - na tym etapie po raz pierwszy pojawia się „światełko w tunelu”. Pacjent z wolna godzi się z przeszłością, przyjmuje do wiadomości i do pewnego stopnia akceptuje zaistniałe fakty, tonuje emocje, zaczyna się otwierać na świat i ludzi. Na tym jednak etapie mogą wystąpić zaburzenia psychosomatyczne, które zwykle pojawiają się z pewnym opóźnieniem. Często są one niepokojące (bóle o niewyjaśnionym podłożu, zaburzenia rytmu serca etc.), co stanowi dodatkowe źródło lęku.
• Zakończenia - pacjent powraca do normalnego życia, znów spotka się z ludźmi, jest aktywny, oddaje się pasjom, na jego twarzy częściej zaczyna gościć uśmiech. Ale uwaga. Wyjście z PTSD może też zakończyć się niepowodzeniem. O ile ustają objawy samego syndromu, o tyle ujawniać się zaczynają wówczas zniekształcenia osobowości, będące dalekim, nieoczywistym „powikłaniem” traumy.

Osoby interesujące się psychologią lub mające za sobą tragiczne wydarzenia z pewnością dostrzegą w powyższym schemacie daleko idące podobieństwo kolejno następujących po sobie faz do klasycznych etapów żałoby. Nie powinno to dziwić. W praktyce oba zjawiska często się ze sobą przenikają.

Reklama

PTSD u dzieci. Dlaczego nie może wystąpić u niemowlaków?

Zespół stresu pourazowego u dzieci jest zjawiskiem stosunkowo słabo poznanym i nie opisanym dobrze w statystykach, ale najprawdopodobniej dużo częstszym, aniżeli zwykło się sądzić.

Wiele przypadków pozostaje niezdiagnozowanych z powodu nieświadomości opiekunów, ale też trudności komunikacyjnych zarówno obiektywnych (nieumiejętność precyzyjnego wyrażenia emocji przez dzieci) jak też subiektywnych (ukrywanie problemów, niechęć do mówienia o uczuciach ze względu na wstyd czy strach).

Przyczyny i objawy PTSD u dzieci są podobne, jak u osób dorosłych, jednak skutki mogą być bardziej doniosłe. Okres dziecięcy i młodzieńczy to ten czas, w którym kształtowana jest osobowość i wszystkie jej elementy składowe.

W związku z tym zarówno sama trauma, jak też będący jej następstwem zespół stresu pourazowego mogą prowadzić do daleko idących zaburzeń, takich jak:

• depresja,
• nerwica lękowa,
• niska samoocena,
• skłonność do uzależnień,
• agresja i autoagresja,
• zachowania aspołeczne,
• nieprawidłowy rozwój osobowości.

Problemy te mogą mieć charakter trwały, odciskając się piętnem na całym życiu, dlatego w tym przypadku szczególnie istotne jest wczesne i trafne rozpoznanie oraz wdrożenie skutecznej terapii. Dużą rolę na wstępnym etapie przypisuje się nauczycielom oraz szkolnym pedagogom, który często mają wystarczającą wiedzę i doświadczenie, aby zauważać niepokojące sygnały.

Należy pamiętać, że jednym z kryteriów rozpoznania PTSD jest zaistnienie traumatyzującego wydarzenia, a następnie wracanie do niego w myślach oraz inne tego następstwa.

Istnieje milczące domniemanie, że do zaistnienia zaburzenia niezbędne jest jego świadome przeżycie. Nie jest zatem możliwe występowanie zespołu stresu pourazowego u noworodka czy niemowlaka, których umysłowość i emocjonalność są jeszcze zbyt mało rozwinięte.

Reklama

Test na zespół stresu pourazowego. Jak wygląda diagnoza?

Diagnostyka PTSD jest wieloetapowa i uwzględnia następujące działania:

• Wywiad lekarski z użyciem takich narzędzi, jak:
  • LEC (Life Events Checklist) - lista typowych wydarzeń traumatycznych, która pozwala zidentyfikować zaistnienie przynajmniej jednego z nich w życiu pacjenta, co jest warunkiem wstępnym do tego, by w ogóle można było mówić o PTSD;
  • CAPS (Clinician Administrated PTSD Scale), czyli skala PTSD w formie wywiadu klinicznego;
  • SCID-I (Structured Clinical Interview for DSM- IV) - strukturyzowany wywiad kliniczny zawierający pytania odnoszące się do kryteriów opisanych w zestawieniu DSM;
  • PSS-I (PTSD Symptom Scale-Interview) - wywiad dotyczący objawów zespołu stresu pourazowego;
  • DIS (Diagnostic Interview Schedule) - schemat wywiadu diagnostycznego.
• Testy PTSD wypełniane przez pacjenta, zawierające pytania odnoszące się do domniemanych przyczyn oraz doświadczanych objawów, w tym między innymi:
  • PTDS (Posttraumatic Distress Syndrome) - pourazowa skala diagnostyczna,
  • PTSD-C - kwestionariusz do pomiaru zaburzenia po stresie traumatycznym - wersja czynnikowa,
  • K-PTSD - kwestionariusz do pomiaru zaburzenia po stresie traumatycznym,
  • MSC (Mississippi Scale for Civilian Related PTSD) - cywilna wersja skali Mississippi,
  • DTS (Davidson Trauma Scale) - skala urazu Davidsona,
  • IES (Impact of Event Scale) - Skala Wpływu Zdarzeń.
• Badania neuropsychologiczne, które u osób z PTSD wykazują:
  • obniżone kompetencje wzrokowo-konstrukcyjne,
  • gorsze wyniki podtestów badających natychmiastowe i odroczone przypomnienie treści werbalnych,
  • gorsze wyniki wykonywanych zadań wzrokowo-przestrzennych,
  • obniżone wyniki w próbach sprawdzających pamięć werbalną i wzrokowo-przestrzenną.
• Badania obrazowe układu nerwowego, które w przypadku zespołu stresu urazowego powinny wykazywać takie anomalie, jak:
  • zmniejszenie objętości tzw. hipokampa, czyli części układu limbicznego w mózgu odpowiedzialnego między innym za pamięć długotrwałą i przestrzenną;
  • zmniejszenie przepływu krwi w prawostronnych obszarach limbicznych w prawej korze wyspy, a także lokalnie po lewej stronie struktur skroniowych i tzw. obszaru Broca.

PTSD a inne zaburzenia psychiczne

Zespół stresu pourazowego bardzo często współwystępuje z innymi zaburzeniami psychicznymi. U mężczyzn korelacja wynosi 88 procent, a u kobiet 79 proc (dane: A. Holiczer i inni). Najczęściej są to:

• depresja (50 proc.) oraz dystymia, zwana też małą depresją (20 proc.);
• nerwica, zaburzenia lękowe, fobie społeczne, fobie izolowane (25 proc.);
• zaburzenia zachowania (43 proc. mężczyzn i 15 proc. kobiet);
• objawy psychotyczne (30-40 proc.);
• uzależnienie od alkoholu (52 proc. mężczyzn i 29 proc. kobiet);
• uzależnienie od innych substancji psychoaktywnych, w tym narkotyków i leków psychotropowych (35 proc. mężczyzn i 27 proc. kobiet).

PTSD najłatwiej jest pomylić z depresją i zaburzeniami nerwicowo-lękowymi. Ma to związek z częściowym pokrywaniem się objawów. W niektórych przypadkach, zespół stresu pourazowego wymaga też różnicowania z poważnym schorzeniem psychicznym, jakimi jest schizofrenia, a także osobowością borderline, czyli chwiejną.

Warto też wiedzieć, że w naukowej terminologii pojawiają się również zaburzenia pokrewne do PTSD, zbliżone do niego, a niekiedy niemal tożsame, takie jak zespół stresu bojowego, nerwica okopowa, zespół serca żołnierskiego czy wspomniany wyżej zespół obozu koncentracyjnego.

Reklama

Leczenie PTSD. Na czym polega terapia?

Jak pomóc osobom zmagającym się z PTSD? Zespół pourazowy jest zaburzeniem, które bezwzględnie wymaga profesjonalnego leczenia. Bez tego większość osób nie jest w stanie uporać się z zalegającą traumą oraz jej psychicznymi skutkami. Postępowanie zakłada w tym przypadku dwie ścieżki, w zależności od potrzeb - alternatywne wobec siebie lub uzupełniające się.

W grę wchodzą zatem różne formy psychoterapii oraz leczenie farmakologiczne. Wśród metod psychologicznych, największym uznaniem cieszą się:

• Psychoterapia poznawczo-behawioralna skupiona na traumie (trauma focused CBT), w czasie której nacisk jest kładziony ponowną interpretację wydarzeń stanowiących źródło wewnętrznego konfliktu i wyrobienie bardziej funkcjonalnych wzorców odczuwania, myślenia i działania. Pacjent z pomocą specjalisty uczy się rozpoznawać swoje emocje, rozumieć je i modyfikować.
• Terapia ekspozycyjna (ET, exposure therapy), będąca jedną z odmian poznawczo behawioralnej. Dla osób zmagających się z traumą i PTSD w szczególności rekomendowana jest metoda przedłużonej ekspozycji (PE, prolonged exposure). Polega ona na kontrolowanym przywoływaniu dramatycznych wydarzeń z przeszłości, poznawczym i mentalnym przetwarzaniu ich oraz oswajaniu w bezpiecznej atmosferze gabinetu terapeutycznego.
• Terapia przetwarzania poznawczego (CPT, cognitive processing therapy), także zaliczana w poczet metod poznawczo-behawioralnych. Ma charakter krótkoterminowy (niewielka ilość sesji). W czasie leczenia terapeuta pozwala pacjentowi zrozumieć wpływ bolesnych doświadczeń na jego życie i na tej podstawie zmienić podejście do nich.
• Metoda desensytyzacji i przetwarzania poprzez ruchu oczu (EMDR, eye movement desensitization and reprocessing) - skupianie wzroku na przesuwającym się poziomo obiekcie, przy jednoczesnym wspominaniu traumy oraz przetwarzaniu związanych z nią emocji.
• Treningi oswajania stresu (SIT, stress inoculation training) - nauka radzenia sobie z psychicznymi obciążeniami wynikającymi z traumy, a także problemami potencjalnie występującymi w przyszłości.

Leki przy PTSD

W farmakologicznym leczeniu PTSD najlepiej sprawdzają się leki przeciwdepresyjne, w tym w szczególności środki zaliczane do grupy selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI).

Jak podają A. Cebella i I. Łucka, należą do nich takie substancje, jak:

• paroksetyna (w dawce 10-60 mg/d),
• sertralina (50--200 mg/d),
• fluwoksamina (50-300 mg/d),
• citalopram (20-60 mg/d),
• fluoskytyna (60 mg/d.)

Efektem ich działania jest tonowanie objawów bezpośrednio związanych z przeżywaniem traumy, a także hamowanie impulsywności, zachowań agresywnych i myśli samobójczych.

Oprócz tego skuteczność wykazują niektóre trójpierścienne leki antydepresyjne, w tym imipramina i amitryptylina (w dawkach 150-300 mg/d).

W przypadku chronicznego PTSD pozytywne efekty może przynieść przyjmowanie leków przeciwdrgawkowych, takich jak karbamazepina (400-1600 mg/d.) i kwas walproinowy (50--1750 mg/d). Pierwsza z substancji ogranicza ponowne przeżywanie traumy oraz napady agresji, druga minimalizuje odrętwienie emocjonalne i hamuje zachowania polegające na unikaniu.

Innymi lekami z tej grupy, które również mogą być zastosowane w terapii, są lamotrygina (50-400 mg/d.), topiramat (200-400 mg/d.) i gabapentyna (300-3600 mg/d.).

Osobną grupę farmaceutyków stanowią leki b-adrenolityczne, w tym zwłaszcza propranolol (120-160 mg/d), dzięki któremu możliwe jest ograniczenie czujności, wybuchowości, a także realistycznych wizualizacji i koszmarów sennych.

Z kolei klonidyna zaliczana do agonistów presynaptycznych receptorów alfa-2 ogranicza działanie adrenaliny, co w skojarzeniu z imipraminą hamuje napady paniki i redukuje bezsenność.

W początkowej fazie zaburzenia pozytywne efekty przynosi też stosowanie pochodnych benzodiazepiny, które ograniczają uczucie lęku. Środki te jednak są silnie uzależniające i nie powinny być stosowane przez dłuższy czas.

W praktyce farmakoterapia zespołu stresu pourazowego najczęściej opiera się na lekach z grupy SSRI, które przez lata były uważane za najskuteczniejsze w tej materii. Najnowsze badania nie dają już takiej pewności, aczkolwiek nie ma też przekonujących argumentów przemawiających z wyższością innych środków.

Potwierdza to tezę, że PTSD jest zaburzeniem trudnym w leczeniu. Niektórzy specjaliści uważają, że najlepsze efekty przynosi terapia skojarzona, łącząca działania psychologiczne i farmakologiczne, to jednak również nie zostało wystarczająco udowodnione.

Co ważne, wszystkie leki potencjalnie przydatne w leczeniu PTSD są dostępne wyłącznie na receptę.

Czym grozi nieleczony zespół stresu pourazowego?

PTSD w niektórych przypadkach może minąć samoistnie. Nie jest to jednak regułą, a raczej wyjątkiem od niej. W związku z tym wszystkim osobom zmagającym się z tego typu zaburzeniem zaleca się fachową konsultację i profesjonalną terapię psychologiczną lub farmakologiczną.

Nieleczony zespół stresu pourazowego może mieć dramatyczne konsekwencje. Należą do nich:

• inne zaburzenia i schorzenia psychiczne, takie jak depresja, nerwica, psychoza;
• działania autoagresywne, w tym często próby samobójcze;
• uzależnienie od alkoholu, narkotyków, leków uspokajających;
• trwała przebudowa osobowości, z wyraźnym zaznaczeniem komponentów lękowych;
• zaburzenie relacji interpersonalnych, rozpad rodziny, utrata przyjaciół, samotność;
• wycofanie z aktywności życiowych, zaniedbywanie obowiązków, czego dalszym następstwem może być choćby utrata pracy i środków na utrzymanie;
• zachowania wykraczające poza normy społeczne, a nawet prawne, wraz ze wszystkimi tego konsekwencjami, w tym również prawnymi.

Co niezwykle istotne, PTSD - podobnie jak wiele innych zaburzeń psychicznych - angażuje wszystkie osoby mające realną styczność z pacjentem, na zasadach przypominających choćby współuzależnienie alkoholowe.

Chcąc, nie chcąc, rodzina, przyjaciele i współpracownicy ponoszą skutki jego stanów emocjonalnych i zachowań. Długotrwałe przygnębienie, apatia, bierność, agresja - wszystko to destrukcyjnie wpływa na osoby postronne, które pośrednio również stają się ofiarami czyjejś traumy.

Rozważając zasadność leczenia, warto poważnie uwzględnić tę motywację w swoich zamierzeniach. Mówiąc kolokwialnie, warto się leczyć, jeśli nie dla siebie samego, to dla najbliższych.

Jakie odszkodowanie za zespół stresu pourazowego?

PTSD jest zaburzeniem, które upośledza zdolność funkcjonowania nie tylko na niwie prywatnej, ale też zawodowej. Poszkodowany nie tylko doświadcza przykrych dolegliwości, ale też może mieć ograniczone zdolności zarobkowania, często przy tym ponosząc wysokie koszty leczenia psychiatrycznego i psychoterapeutycznego.

Warto wiedzieć, że osoba cierpiąca na zespół stresu pourazowego może w określonych okolicznościach liczyć na odszkodowanie oraz zadośćuczynienie.

Najprościej rzecz wygląda w kontekście wypadków komunikacyjnych. Ich ofiary mają prawo ubiegać się o różne świadczenia, które częściowo mogą być pokryte z ubezpieczenia OC sprawcy, a częściowo z jego własnego majątku. Tym na co można liczyć, są:

• odszkodowanie za straty materialne związane z psychicznymi konsekwencjami wypadku (między innymi poniesione koszty leczenia, a także utrata środków finansowych w związku z ograniczeniem możliwości zawodowych);
• zadośćuczynienie za uszczerbek na zdrowiu, nie tylko fizycznym, ale też psychicznym, które jest swego rodzaju rekompensatą za poniesione cierpienia;
• renta lub inne trwałe świadczenie wypłacane przez sprawcę, jeśli rozstrój psychiczny uniemożliwia poszkodowanemu zarobkowanie w dłuższej perspektywie.

Sumy wypłacane w takich przypadkach (często po wcześniejszym rozpatrzeniu sprawy przez sąd) sięgają od kilku do nawet kilkudziesięciu tysięcy złotych. Warunkiem skutecznego starania się o pieniądze jest między innymi rzetelne zgromadzenie pełnej dokumentacji medycznej - w tym przypadku psychiatrycznej.