Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Amarantus - jakie właściwości ma szarłat? Przepisy i przeciwwskazania

Amarantus to roślina uprawna, która znana była ludziom już 4000 lat p.n.e. Przez wieki była zapomniana, lecz dziś odzyskała dawną sławę. Co sprawiło, że szarłat znów jest ceniony? Sprawdź koniecznie.
Amarantus na białym tle
Źródło: 123RF
W skrócie
  • Amarantus, choć z naukowego punktu widzenia nie jest zbożem, został okrzyknięty „zbożem XXI wieku”, ze względu na przeznaczenie i bogactwo składników odżywczych.
  • Szarłat można bezpiecznie stosować w codziennej diecie, przygotowując odżywcze posiłki z jego dodatkiem.
  • Z reguły roślina ta jest zalecana nawet niemowlętom, kobietom w ciąży i matkom karmiącym.
Spis treści

Reklama

Czym jest i jak wygląda amarantus?

Amarantus - inaczej szarłat - (łac. Amaranthus cruentus L.) pochodzi z rodziny szarłatowatych. Choć został okrzyknięty „zbożem XXI wieku”, z naukowego punktu widzenia nie jest zbożem, a rośliną liściastą.

Jego uprawa sięga kilku tysięcy lat p.n.e., kiedy to - obok kukurydzy, ziemniaków i fasoli - był jedną z najpospolitszych roślin uprawnych w Ameryce Północnej i Środkowej. Aztekowie, Inkowie i Majowie cenili wartości odżywcze szarłatu i prawdopodobnie żywili się nim na co dzień.

Czy amarantus to to samo, co pszenica? Nie, zdecydowanie jest to odmienny gatunek, gdyż pszenica jest zbożem i należy do rodziny wiechlinowatych. Jak zatem wygląda amarantus? Jego kwiaty mają wyrazistą, czerwono-różową barwę.

Od nazwy rośliny wzięły się nazwy takich kolorów, jak amarantowy i szkarłatny, właśnie ze względu na ubarwienie kwiatów szarłatu. Mają one nie tylko niezwykły kolor, ale i kształt. Kwiatostany przyjmują formę podłużnych, u niektórych gatunków zwisających „kłosów”.

Liście amarantusa są zielone, czerwone lub wielobarwne. Cała roślina osiąga wysokość 2,5 metra, przy czym od dołu łodygę porastają liście, a kwiatostany umiejscowione są na jej szczycie.

Jakie są odmiany szarłatu?

Najbardziej znane typy szarłatu to szarłat:

  • szorstki (Amaranthus retroflexus) - dorasta do 80 cm wysokości, kwiaty barwy zielonej lub żółtawej tworzą pozorny kłos na szczycie łodygi. Jego młode liście i pędy są jadalne. W Polsce występuje jako tzw. gatunek zawleczony.
  • zwisły, inaczej ogrodowy (Amaranthus caudatus) - jeden z trzech (obok wiechowatego i trójbarwnego) najczęściej uprawianych w Polsce gatunków. Nazwę zawdzięcza formie kwiatostanów, które tworzą zwisające kłosy. Hoduje się go przede wszystkim dla jadalnych nasion, choć niekiedy traktowany jest także jako roślina ozdobna.
  • trójbarwny (Amaranthus tricolor) - jego liście są zielono-żółto-czerwone, jadalne (podobnie jak łodygi). Na dalekim wschodzie uprawiany jako warzywo sałatkowe, znany również w Afryce.
  • wiechowaty, inaczej wyniosły (Amaranthus cruentus) - uprawiany dziś w wielu rejonach Świata ze względu na drogocenne wartości odżywcze nasion, które wykorzystywane są nie tylko w przemyśle spożywczym, ale też farmaceutycznym.

Mniej popularnymi odmianami są szarłat:

  • koński (Amaranthus hypochondriacus) - znany również jako „pióro księcia”, z wyglądu podobny do szarłatu wiechowatego.
  • siny (Amaranthus lividus) - roślina jednoroczna, występująca głównie jako chwast. Jej kwiaty są zielonkawe, mają formę pozornych kłosów na szczycie łodyg.
  • prosty (Amaranthus hybridus) -  dość pospolicie występuje w Polsce, na obszarze całego kraju. Dorasta do 80 cm wysokości, kwiaty ma podobne do szarłatu sinego.

Niektóre gatunki szarłatu (np. zielony, biały czy czerwony) wykorzystywane są przede wszystkim jako rośliny ozdobne. Jako tzw. „rośliny stabilizowane” świetnie nadają się one do bukietów, dekoracji, kompozycji kwiatowych.

Reklama

Uprawa amarantusa

Gdzie najlepiej rośnie amarantus? Jak uprawiać szarłat, by cieszyć się obfitymi zbiorami? Roślina ta wymaga żyznej, dobrze przepuszczalnej gleby. Lubi ciepło i potrzebuje dużo wody w początkowej fazie wzrastania. W kolejnych - gdy jest już dobrze ukorzeniona, radzi sobie nawet na suchym podłożu.

Pierwszym krokiem w uprawie szarłatu jest siew. Do siewu potrzeba 2 kg nasion amarantusa na jeden hektar gruntu. W kolejnym etapie trzeba podlewać nasiona, by zakiełkowały i by pędy zaczęły rosnąć i się ukorzeniać.

Późniejsza uprawa jest dość prosta. Roślina rośnie szybko, po krótkim czasie zakrywając całe pole, co utrudnia rozprzestrzenianie się chwastów.

Jak zbierać nasiona amarantusa? W dużych uprawach zbiera się je kombajnem, choć można też robić to ręcznie - w momencie, gdy zaczynają łatwo odpadać od „kłosów”.

W Polsce najpowszechniejsze są uprawy szarłatu zwisłego, trójbarwnego i wiechowatego. Coraz częściej spotyka się też uprawy amarantusa w przydomowych ogrodach jako rośliny ozdobnej.

Szarłat rzeczywiście może być bardzo atrakcyjny estetycznie. Do ogródka najlepiej kupić gotowe sadzonki amarantusa, bo to ułatwia zadanie, pomijając trudny moment kiełkowania i pierwszej fazy wzrostu.

Reklama

Wartości odżywcze amarantusa

Jak zostało wspomniane - amarantus nazywa się „zbożem XXI wieku”, ponieważ na przestrzeni ostatnich lat (po wielowiekowej przerwie) znów doceniono jego wartości odżywcze.

Co zawiera ziarno amarantusa? Do najcenniejszych składników należą:

  • węglowodany - 65 g,
  • białko - 14 g,
  • tłuszcze - 7 g,
  • błonnik - 7 g,
  • magnez - 248 mg
  • wapń - 159 mg,
  • żelazo - 7,5 mg (ok. 75% dziennego zapotrzebowania ludzkiego organizmu),
  • witaminy - A, z grupy B, C i E.

Czy amarantus ma gluten? Warto wiedzieć, że szarłat to roślina niezawierająca glutenu, dlatego jest bezpieczna dla osób o obniżonej tolerancji na tę substancję, a nawet dla dzieci z celiakią.

Jak smakują ziarna? Czy można nimi zastąpić popularne zboża z glutenem? Wg niektórych amarantus ma zapach pleśni. Jest to jego naturalna woń i zwykle nie oznacza, że ziarna były źle przechowywane i uległy zepsuciu. Woń ta przestaje być jednak wyczuwalna, kiedy nasiona szarłatu uprawnego zostają poddane obróbce termicznej.

Reklama

Indeks glikemiczny amarantusa i kcal

Wiadomo już, że szarłat mogą spożywać osoby nietolerujące glutenu. A co z cukrzykami? Jaki jest indeks glikemiczny amarantusa, czyli w jakim stopniu wpływa on na stężenie glukozy we krwi w ciągu 2 godzin od spożycia? IG nasion wynosi 35. Dla porównania - IG pszenicy durum równa się 72, więc jest ponad dwukrotnie wyższy.

Indeks glikemiczny mąki z amarantusa jest już wyższy niż gotowanych ziaren, jednak wciąż plasuje się niżej niż IG mąk z popularnych zbóż (np. mąki pszennej), dlatego w niewielkich ilościach może być spożywana przez diabetyków.

Ile kcal zawiera amarantus? Jest on również mniej kaloryczny niż np. pszenica - w 100 g gotowanego szarłatu zawartych jest ok 370 kalorii. Nie jest to mało, jednak amarantus wspomaga odchudzanie dzięki wysokiej zawartości błonnika stymulującego procesy trawienne. To, ile dziennie można go spożywać, pozostając na diecie odchudzającej, najlepiej skonsultować z dietetykiem.

Reklama

Właściwości amarantusa. Na co pomaga?

Szarłat (w tym jego pospolite gatunki jak szorstki czy wyniosły) wykazuje właściwości lecznicze. Przede wszystkim skutecznie uzupełnia on niedobory makro- i mikroelementów, których zawartość w nasionach jest wysoka - magnezu, wapnia, żelaza, witamin.

Na co pomaga amarantus? Zaleca się go osobom apatycznym, osłabionych, ze skłonnością do anemii, pacjentom o podwyższonym cukrze i z problemem nadwagi lub zaburzeniami trawiennymi, a także niedoczynnością tarczycy.

Dzięki wysokiej zawartości żelaza szarłat poprawia skład chemiczny krwi. Z kolei przez znaczną zawartość błonnikowi ułatwia on wchłanianie pokarmów i reguluje pracę układu pokarmowego.

Inne właściwości zdrowotne amarantusa to przede wszystkim:

  • Pozytywny wpływ na układ krążenia - szarłat działa hipolipemicznie, zmniejszając ilość odkładających się w naczyniach krwionośnych tłuszczów. Zmniejsza to stężenia cholesterolu, a tym samym - ryzyko wystąpienia zmian miażdżycowych, choroby wieńcowej i zawału serca.
  • Działanie hipoglikemiczne - badania1 wykazują, że regularne spożywanie amarantusa obniża poziom glukozy we krwi.
  • Działanie przeciwdrobnoustrojowe - ekstrakt z liści i nasion wielu odmian szarłatu ma zdolność zwalczania niektórych szczepów bakterii i grzybów.
  • Aktywność antyoksydacyjna - właściwości przeciwutleniające amarantusa chronią organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników i starzeniem się komórek.

Lecznicze właściwości posiadają nie tylko surowe nasiona amarantusa, ale też np. olej z nich tłoczony. Znajduje on zastosowanie również w kosmetyce, ponieważ aplikowany na skórę przyspiesza gojenie ran, działa łagodząco, odkaża i zwalcza chorobotwórcze grzyby. Olej można stosować na skórę w postaci czystej lub dodawać go do używanych kosmetyków pielęgnacyjnych.

Reklama

Do czego służy amarantus? Co z niego robić?

W jakiej postaci dostępny jest amarantus i co można z niego zrobić? W wielu dobrze zaopatrzonych sklepach dostać można amarantus ekspandowany. Co to znaczy i czym różni się on od zwykłego szarłatu?

Ekspandowanie to poddawanie ziaren zbóż działaniu gorącej pary wodnej połączonej z wysokim ciśnieniem. Dzięki procesowi temu nasiona dwukrotnie zwiększają swoją objętość i wymagają znacznie krótszej obróbki z celu ich spożycia.

Amarantus ekspandowany (inaczej popping z amarantusa) łatwiej więc przygotować, a sam proces nie wpływa na zawartość składników odżywczych w nasionach.

Inne formy szarłatu dostępne na rynku to przede wszystkim:

  • mąka z amarantusa - zdrowa, bezglutenowa mąka powstająca wskutek procesu mielenia ziaren,
  • kasza z amarantusa - można przygotowywać z niej np. zdrowe kaszki dla dzieci, gotowane na wodzie lub mleku,
  • płatki amarantusowe - jako produkt o wysokiej wartości odżywczej i dietetycznej są dobrą propozycją na zdrowe śniadanie lub jako dodatek do deserów i potraw wytrawnych,
  • olej z amarantusa - nadaje się zarówno do spożywania, jak i stosowania zewnętrznego - na skórę i do olejowania włosów.

Reklama

Jak gotować amarantus?

Czy amarantus trzeba gotować, czy można spożywać go również w formie surowej? Na surowo można jeść szarłat ekspandowany, czyli tzw. popping z amarantusa.  Ziarna poddane procesowi ekspandowania są delikatne dla przewodu pokarmowego i nie powinny wywoływać jego dolegliwości.

Jak zostało wspomniane, ziarna szarłatu mają dla niektórych ziemisty posmak, nazywany też zapachem pleśni. Chcąc pozbyć się nieprzyjemnej woni, można poddać je obróbce.

Jak gotować amarantus, by był smaczny? Jak ugotować ziarna na sypko? Przede wszystkim należy wsypać je do wrzącej wody, a następnie gotować przez około 20 minut, bo dopiero po takim czasie tracą one charakterystyczny zapach .

Jeśli amarantus wchłonie całą wodę przed zakończeniem gotowania, można dolać nieco wrzątku z czajnika, która również zostanie wchłonięta przez ziarna.

Gotowana kasza z amarantusa może być świetnym dodatkiem do dań obiadowych, zastępując ryż lub inne gatunki kaszy. Podczas przygotowania szarłatu warto pamiętać, że zawiera on duże ilości sodu - w związku z tym zwykle soli się go mniej niż inne zboża.

Jak ugotować amarantus ekspandowany? Ta forma w ogóle nie wymaga gotowania, dlatego pojawia się w wielu przepisach na „dania natychmiastowe”. Ziarna można zalać wrzątkiem (jak popularny kuskus) lub jeść na surowo.

Przepisy z amarantusem

Amarantus ekspandowany i zwykły pojawia się w rozmaitych przepisach na dania słodkie i wytrawne, zarówno na śniadanie i na obiad. Wśród najpopularniejszych są:

  • ciasta/ciastka/babeczki - przepisów na słodkości z szarłatem można znaleźć bardzo wiele w Internecie. Są one bardziej dietetyczną i zdrowszą wersją wypieków z mąki pszennej.
  • chleb - mąka z amarantusa znajduje zastosowanie nie tylko w cukiernictwie, ale też do pieczenia chleba i innych gatunków pieczywa.
  • placki z amarantusa - mąka z szarłatu nadaje się również do smażenia naleśników, omletów i innych rodzajów placków.
  • kotlety z amarantusa - szarłat ze względu na wysoką zawartość białka świetnie sprawdza się jako baza dań wegetariańskich - kotletów, zup czy sałatek.
  • deser z amarantusa - pomysłów na desery z szarłatem jest wiele. Ziarna dodawać można do mleka, koktajli, podawać z jogurtem, maślanką czy kefirem.
  • owsianka z amarantusem - szarłat może zastąpić płatki owsiane, które są bardziej kaloryczne i zawierają gluten.

Jak jeszcze jeść amarantus? Gotowane ziarna dobrze smakują z mięsem i warzywami, tworząc klasyczne danie obiadowe.

Do czego dodawać amarantus ekspandowany? Popping jest świetnym dodatkiem do koktajli odżywczych i odchudzających. Można też przygotowywać z niego pełnowartościowe śniadania, zapewniające energię na pierwszą część dnia.

Amarantus dla niemowlaka i kobiet w ciąży

Czy amarantus jest bezpieczny dla dzieci i kobiet w ciąży? Ciąża to szczególny czas w życiu kobiety, kiedy musi ona należycie dbać nie tylko o swój organizm, ale też organizm dopiero rozwijającego się w jej macicy płodu.

Niektóre substancje, nawet pozytywnie wpływające na zdrowie człowieka, w okresie ciąży mogą nie być w pełni bezpieczne.

Amarantus jednak do nich nie należy, a jest wręcz zalecany przyszłym mam i podczas karmienia piersią, ze względu na bogactwo zawartych w nim składników, spośród których najważniejsze dla ciężarnych to:

  • żelazo - wzbogaca skład krwi i pomaga zapobiegać anemii, na którą kobiety w ciąży są szczególnie narażone,
  • wapń - bierze udział w wielu procesach rozwojowych płodu, dlatego jego odpowiedni poziom jest niezbędny, by przebiegały one prawidłowo,
  • kwas foliowy (inaczej witamina B9) - przyjmowany przed ciążą i w jej pierwszych miesiącach chroni rozwijający się płód przed groźnymi chorobami wrodzonymi.

Szarłat jest także korzystny dla małych dzieci. Od którego miesiąca można go podawać? Amarantus ekspandowany nadaje się dla niemowlaka, od pierwszych chwil rozszerzania diety. Przepisy na kaszki dla dzieci z amarantusa są proste.

Ekspandowane ziarna wystarczy pogotować chwilę na wodzie lub mleku, a następnie można dodać do nich inne składniki, np. gotowane owoce. Amarantus jest dla niemowląt bogatym źródłem składników odżywczych, a ponadto nie zawiera glutenu, można go więc podawać nawet dzieciom ze stwierdzoną nietolerancją na tę substancję.

Wszelkie wątpliwości na temat spożywania szarłatu w ciąży, przy karmieniu piersią oraz u dzieci warto skonsultować z lekarzem.

Przeciwwskazania do stosowania amarantusa

Podobnie, jak w przypadku wszelkich innych roślin, tak przeciwwskazaniem do spożywania amarantusa jest uczulenie. Czy roślina ta często uczula? Reakcja alergiczna po jej konsumpcji zdarza się stosunkowo rzadko, a nawet, gdy występuje, jej objawy z reguły nie są nasilone.

Wszelkie reakcje niepożądane należy zgłosić lekarzowi. Skoro amarantus jest bezpieczny nawet dla niemowląt, kobiet w ciąży i matek karmiących, czy istnieją jakiekolwiek przeciwwskazania do jego stosowania? Wyraźnych przeciwwskazań właściwie nie ma.

Podobnie, jak inne rośliny zielone liściaste, tak i szarłat zawiera pewną ilość szczawianów. Spożywanie go często lub w większych ilościach nie jest zatem wskazane przy kamicy nerkowej lub żółciowej. Sporadyczne jedzenie nasion nie powinno jednak zaszkodzić nawet pacjentom z tego rodzaju problemami.

Czym zastąpić amarantus?

Jakie rośliny wykazują podobne właściwości jak amarantus? Czym zastąpić „zboże XXI wieku”, jeśli jego spożywanie wywołuje efekty niepożądane lub gdy komuś nie odpowiada smak lub zapach ziaren?

Inną rośliną, która jest bezglutenowa, a przy tym zawiera podobne składniki odżywcze, jest komosa ryżowa (inaczej quinoa), również zalicza do szarłatowatych.

Nazywana jest „matką zbóż” lub „złotem inków”. Podobnie, jak amarantus, zawiera ona:

  • duże ilości białka,
  • żelazo,
  • wapń,
  • magnez,
  • witaminy,
  • błonnik.

Nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, co jest lepsze - amarantus czy quinoa. Z obydwu roślin sporządzać można podobnego rodzaju dania, desery lub kaszki, będące pełnowartościowymi, odżywczymi posiłkami.

Inne zboża niezawierające glutenu to:

  • kukurydza,
  • gryka,
  • proso,
  • sorgo,
  • teff.

Gdzie kupić amarantus? Cena

Szarłat nie jest jeszcze tak pospolity i powszechnie dostępny, jak owsianka czy płatki ryżowe.

Gdzie kupić amarantus - zwykły lub ekspandowany? Nasiona amarantusa dostępne są w dobrze zaopatrzonych marketach, sklepach spożywczych czy warzywniakach. Bez problemu można też kupić je online, szczególnie, że są one łatwe do transportowania i przechowywania.

Jakie ceny osiąga amarantus? W dużej mierze zależy to od formy, w jakiej jest oferowany. Cena zwykłych nasion amarantusa to około 20-25 zł za 1 kg. Nieco droższy jest popping z amarantusa.

Cena ziaren ekspandowanych to około 20 zł za 500 g. Szarłat, podobnie, jak inne rośliny i zboża, hurtowo sprzedawany jest do skupów. Cena za tonę amarantusa w skupie jest z reguły kilkakrotnie wyższa niż za tonę pospolitej pszenicy.

Czytaj również

Bibliografia

  • Kulczyński B., Gramza-Michałowska A., Grdeń M., Amarantus – wartość odżywcza i właściwości prozdrowotne, w: Bromatologia i Chemia Toksykologiczna, – L, 2017, 1, str. 1 – 7.
  • Januszewska-Jóźwiak K., Synowiecki J., Charakterystyka i przydatność składników szarłatu w biotechnologii żywności, w: Biotechnologia, 3 (82) 89-102, 2008.
  • Caselato-Sousa V. M., Amaya-Farfan J., State of Knowledge on Amaranth Grain: A Comprehensive Review, w: Journal of Food Science, 2012/77(4): R93-R104.
  • Przetaczek-Rożnowska I., Bubis E., Zboża bezglutenowe alternatywą dla osób chorych na celiakię, w: Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, tom 65, 2016, numer 1 (310).
Justyna Gabrysiak-Kula
Artykuł napisany przez
Justyna Gabrysiak-Kula
W 2009 roku zdobyła tytuł magistra kulturoznawstwa Uniwersytetu Łódzkiego. Pierwsze doświadczenia zawodowe zdobyła w Radiu Łódź, współtworząc audycje młodzieżowe. Od kilku lat pracuje jako copywriter, specjalizując się w tematyce medycznej, kosmetycznej, parentingowej i w dziedzinach pokrewnych. Napisała dotąd setki artykułów o zdrowiu. Prywatnie wychowuje dzieci, pływa i czyta książki, choć to właśnie pisanie było zawsze jej ulubionym zajęciem.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Produkty sypkie
Płatki owsiane - czy zawierają gluten? Właściwości i kalorie
Danie z płatkami owsianymi
Płatki orkiszowe - właściwości, kalorie i indeks glikemiczny
Danie z płatków orkiszowych
Dlaczego makaron pełnoziarnisty jest zdrowszy od pszennego? Sprawdź, ile ma kalorii
Makaron pełnoziarnisty, pomidory i oliwa
Podobne artykuły
Różne rodzaje ryżu w płóciennych workach
Ryż - wartości odżywcze. Ile ma dokładnie kalorii?
Drewniana łyżka pełna czerwonego ryżu
Czerwony ryż: właściwości, wpływ na cholesterol i gotowanie
Czarny makaron z krewetkami
Czarny makaron - z czego jest i gdzie kupić? Kalorie i cena
Ryż parboiled w drewnianej misce
Ryż parboiled - prostszy i lepszy sposób na obróbkę termiczną
Tortilla z kaszą perłową
Kasza perłowa - właściwości. Jak należy ją gotować?

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!