Nerki są parzystym narządem położonym w jamie brzusznej oraz stanowią bardzo ważny element układu moczowego człowieka. Ich główną funkcją jest tworzenie moczu oraz usuwanie z organizmu szkodliwych substancji. Podstawowym elementem budującym nerkę jest nefron. Składa się on z cewki oraz kłębuszka nerkowego. W naczyniach budujących kłębuszek nerkowy dochodzi do filtrowania krwi oraz zachodzą w nim pierwsze etapy tworzenia moczu. Nerka składa się z ponad miliona nefronów.
Reklama
Funkcje układu immunologicznego
Układ immunologiczny (odpornościowy) stoi na straży organizmu, jego rolą jest obrona przed różnymi czynnikami chorobotwórczymi jak np. bakterie, wirusy, grzyby lub komórkami, w których doszło do nieprawidłowych przemian. Układ odpornościowy zajmuje się ich wykrywaniem i niszczeniem. Swoje funkcje pełni on poprzez szereg skomplikowanych mechanizmów, angażując wiele innych układów i narządów. W medycynie termin choroby autoimmunologiczne obejmuje grupę schorzeń, w przebiegu których z nie wyjaśnionych do końca przyczyn dochodzi do nieprawidłowego działania układu odpornościowego. Zaczyna on atakować zdrowe, prawidłowe komórki i narządy prowadząc do ich uszkodzenia.
Reklama
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek - przyczyny
Za wystąpienie ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek odpowiadają różne czynniki chorobotwórcze. Najczęściej są to bakterie z grupy paciorkowców. Znacznie rzadziej za wystąpienie choroby odpowiadają inne bakterie (gronkowce, pneumokoki itd.) oraz wirusy, grzyby lub pierwotniaki.
Sam mechanizm uszkodzenia kłębuszków nerkowych nie jest do końca poznany. Najczęściej do wystąpienie ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek dochodzi po przebytej infekcji bakteriami z grupy paciorkowców (chodzi tutaj głównie o paciorkowca ropnego, czyli Streptococcus pyogenes). Są to dosyć powszechne drobnoustroje odpowiedzialne za zapalenie gardła, ale także za wystąpienie płonicy, róży a jednym z powikłań ich zakażenia jest gorączka reumatyczna.
Substancje budujące te bakterie mogą wchodzić w kontakt z elementami budującymi kłębuszek nerkowy i „osadzać” się na nich. Z czasem układ odpornościowy te elementy kłębuszków zaczyna rozpoznawać jako obce; rozpoczyna się ich niszczenie, co z kolei doprowadza do uszkodzenia nerek.
Głównym czynnikiem ryzyka są nawracające lub źle leczone infekcje bakteryjne, które mogą dać powikłanie w postaci ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek. Ważne jest by nie bagatelizować zwykłego zapalenia gardła, gdyż zaniechanie właściwego leczenia może skutkować między innymi uszkodzeniem nerek.
Reklama
Objawy ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek
Zwykle po ok. 1-2 tyg. po infekcji bakteryjnej - szczególnie zapaleniu gardła - gdy objawy pierwotnej infekcji ustąpią, dochodzi do stopniowego pogarszania się stanu pacjenta i rozwoju choroby. Uwagę chorego mogą zwrócić następujące objawy:
- Obrzęki – występują u większości chorych; o różnym nasileniu; zwykle są niewielkie i lokalizują się głównie pod oczami; rzadziej w innych okolicach ciała.
- Nadciśnienie tętnicze – ciśnienie tętnicze krwi powyżej 140/90 mmHg, daje ono mało charakterystyczne objawy, może zostać przypadkowo wykryte. Powinno szczególnie zwrócić uwagę osób, które regularnie kontrolując ciśnienie krwi mieściły się w granicach normy i nagle z niewyjaśnionych przyczyn doszło do jego podwyższenia.
- Objawy ogólne (mało charakterystyczne): spadek apetytu, złe samopoczucie, rzadziej nudności i wymioty.
- Skąpomocz (wydalanie średnio poniżej 500 ml moczu na dobę).
- Bezmocz – rzadsze objawy; występują gdy rozwinie się znaczne uszkodzenie nerek.
- Zmiany w badaniu ogólnym moczu
Część pacjentów przechodzi ostre kłębuszkowe zapalenie nerek bez żadnych objawów, a choroba wykrywana jest przypadkowo.
Reklama
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek - kiedy iść do lekarza?
Choroba ze względu na mało charakterystyczne objawy może początkowo być trudna do rozpoznania. Ważne jest zatem skojarzenie wystąpienia niepokojących symptomów z przebytą kilka tygodni wcześniej infekcją bakteryjną, szczególnie jeśli po wyleczeniu i powrocie do normalnego samopoczucia po jakimś czasie wystąpiło pogorszenie i problemy z oddawaniem moczu.
Ze względu na zazwyczaj samo ograniczający się proces chorobowy, to zapalenie może być leczone na zwykłych oddziałach internistycznych, a w przypadku powikłań lub znacznego uszkodzenia funkcji nerek terapią zajmują się specjalistyczne ośrodki nefrologiczne.
Reklama
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek - badania
Badanie ogólne moczu
Jest to proste badanie określające wybrane parametry moczu (cechy fizyczne, biochemiczne, morfologiczne), które może nieść ze sobą wiele istotnych informacji.
Pobieranie moczu do badań:
- Do badania najczęściej pobierany jest mocz poranny, gdy pacjent jest na czczo, do sterylnego pojemnika (można taki pojemnik nabyć w aptece).
- Stosuje się technikę „środkowego strumienia”: jest to najlepszy sposób pobierania moczu do badań zapobiegający przed zanieczyszczeniem próbki drobnoustrojami, które znajdują się w końcowych odcinkach dróg moczowych oraz w okolicach narządów płciowych. Mogłyby one zafałszować wynik badania. Należy najpierw oddać początkową porcję moczu, dopiero do pojemnika pobieramy próbkę ze środkowej porcji moczu, ostatnia część oddanego moczu nie jest również pobierana do badań.
- Przed oddaniem moczu okolicę narządów płciowych należy dokładnie umyć, żeby nie doszło do zanieczyszczenia próbki bakteriami tam bytującymi.
- Przy pobieraniu moczu należy uważać, by nie dotknąć brzegami pojemnika do okolic narządów płciowych (zanieczyszczenie bakteriami).
- Mocz powinien być dostarczony do badania przed upływem 2 godzin od pobrania.
- Kobiety nie powinny oddawać moczu do badań 3 dni przed i 3 dni po miesiączce (ze względu na ryzyko zafałszowania wyniku).
Stany patologiczne: stwierdzenie nieprawidłowej ilości białka w moczu = białkomoczu (które prawidłowo obecne jest w znikomych ilościach).
Badania serologiczne – badania oceniające określone parametry układu odpornościowego, oraz m. in. jego odpowiedź na infekcje.
ASO – tzw. „odczyn antystreptolizynowy” – badanie przeprowadzane przy podejrzeniu infekcji paciorkowcowej (najczęstszej przyczyny ostrego KZN), odpowiednio wysoki wynik może świadczyć o przebytej lub trwającej infekcji paciorkowcami. Badanie wykonywane jest z krwi chorego.
Reklama
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek - biopsja nerki
Badanie pozwalające na postawienie ostatecznego rozpoznania. Nakłucie nerki specjalnymi igłami wykonuje się pod kontrolą USG w znieczuleniu miejscowym (u dzieci stosowane jest znieczulenie ogólne). Podczas zabiegu chory leży na brzuchu, pod który podłożony jest wałek, który powoduje zbliżenie nerek do tylnej ściany jamy brzusznej. Po zabiegu pacjent powinien przynajmniej przez kilka godzin pozostawać w pozycji leżącej (najlepiej do rana dnia następnego). Często zlecana jest również morfologia krwi oraz badanie USG układu moczowego w dniu następnym. Stwierdzenie charakterystycznych zmian dla GPKZN umożliwia postawienie diagnozy.
Czy i kiedy wykonać biopsję nerki?
Różne choroby kłębuszków nerkowych często dają podobne objawy, stąd ich różnicowanie bywa nieraz bardzo trudne. Leczenie poszczególnych chorób kłębuszków nieraz również bardzo różni się od siebie, w niektórych jednostkach trzeba jak najszybciej wkraczać z agresywnymi lekami, żeby na jak najwcześniejszym etapie powstrzymać rozwój choroby; w innych nawet bez leczenia objawy mogą same ustąpić. Biopsja pozwala jednoznacznie rozpoznać chorobę na podstawie charakterystycznego obrazu zmian pobranego wycinka. Stąd bardzo ważny jest odpowiedni wybór momentu, w którym należy wykonać to badanie.
Badania nieinwazyjne mogą tylko nasuwać rozpoznanie, natomiast do jego postawienia biopsja jest niezbędna. Pacjent oprócz korzyści z badania, musi być świadomy potencjalnych powikłań oraz działań niepożądanych (stosunkowo rzadkich, szczególnie w stosunku do korzyści z postawienia właściwej diagnozy).
Biopsja nerki - najważniejsze rzeciwwskazania:
- chorzy posiadający tylko jedną nerkę,
- zaburzenia krzepnięcia,
- ciężkie nadciśnienie tętnicze,
- wielotorbielowatość nerek,
- zmiany ropne w nerkach,
- nowotwory nerek.
Powikłania biopsji nerki:
- krwinkomocz – obecność czerwonych ciałek krwi w moczu bez zmiany jego wyglądu,
- krwiaki (najczęściej małych rozmiarów).
Rzadko występują:
- krwiomocz (większa zawartość krwi w moczu zmieniająca jego barwę),
- masywne krwawienia do jamy brzusznej,
- przetoka tętniczo-żylna (wytworzenie się nieprawidłowego połączenia między tętnicą i żyłą).
Reklama
Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek - leczenie
Leczenie ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek składa się z dwóch elementów.
- Leczenie przyczynowe - jego celem jest eliminacja (jeśli jest to możliwe) drobnoustroju odpowiedzialnego za wystąpienie ostrego KZN. Zazwyczaj jest to wybór odpowiedniego antybiotyku, który zahamuje rozwój infekcji bakteryjnej.
- Leczenie objawowe - rolą tej terapii jest złagodzenie lub usunięcie objawów choroby. Ten cel osiąga się za pomocą stosowania odpowiedniej podaży płynów oraz elektrolitów, leków moczopędnych w przypadkach przewodnienia organizmu, leków obniżających ciśnienie krwi.
Rzadko w przypadku rozwinięcia znacznej niewydolności nerek niezbędne jest wprowadzenie leczenia nerkozastępczego, czyli technik i urządzeń (dializoterapia) zastępujących okresowo lub na stałe funkcje uszkodzonych nerek.
Najczęściej u zdecydowanej większości pacjentów dochodzi do całkowitego ustąpienia objawów. Na niekorzystny przebieg choroby narażeni są chorzy w podeszłym wieku oraz osoby ze znacznie upośledzoną funkcją nerek. Nawroty ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek zdarzają się niezwykle rzadko. W czasie trwania choroby zaleca się spoczynkowy tryb życia i unikanie wysiłku. Ze względu na ryzyko nawrotu ważne jest regularne kontrolowanie parametrów nerkowych w okresie zdrowienia.
W niektórych przypadkach w przebiegu ostrego kłębuszkowego zapalenia nerek istotnym elementem diagnostyki może okazać się wykonanie biopsji nerki. Do tej procedury (patrz punkt Diagnostyka) istnieją określone wskazania kliniczne w przebiegu ostrego KZN.
