Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Salmonella - czy jest zaraźliwa? Objawy i leczenie

Salmonella to bakteria, która występuje u dzikich i hodowlanych zwierząt. Jej najczęstszymi objawami są: gorączka, silne bóle brzucha, biegunka i skurcze jelit. Niepokojące symptomy zaczynają występować od 6 do 72 godzin od zakażenia. Jakie badania wykona specjalista oraz jak wygląda leczenie salmonelli?
Bakterie salmonellozy
Źródło: 123RF
Spis treści

Bakterie Salmonella występują u zwierząt dzikich i hodowlanych. W sprzyjających warunkach (ciepło, wilgoć, obecność białka) mogą żyć poza organizmem żywym przez kilka miesięcy. Przemysłowa hodowla drobiu i przetwórstwo żywności przyczyniły się w ostatnich latach do wzrostu zachorowań na salmonellozy na całym świecie.

Największa epidemia salmonellozy w Polsce miała miejsce w 1980 roku, kiedy to odnotowano 700 000 zachorowań.

Reklama

Co to jest salmonella?

Salmonelloza jest to zakażenie bakteriami o nazwie Salmonella powodujące dolegliwości żołądkowo-jelitowe, potocznie nazywane zatruciem pokarmowym. Choroba trwa zwykle od 3 do 7 dni, w większości przypadków dochodzi do samowyleczenia.

Jednak u niektórych osób, biegunka i związane z tym odwodnienie organizmu oraz utrata elektrolitów (np. potasu) mogą być tak poważne, że pacjent musi być hospitalizowany. W przypadku niektórych zarażeń bakterie z jelit mogą przenosić się do krwiobiegu, a następnie przy braku odpowiedniego leczenia, atakować inne narządy i tkanki, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do śmierci.

Osoby starsze, dzieci i osoby z obniżoną odpornością są bardziej narażone na ciężki przebieg zakażenia. Po przebyciu choroby bakterie mogą być wydalane z kałem przez kilka tygodni lub miesięcy.

Salmonelloza wywoływana jest przez bakterię o nazwie Salmonella enterica subsp. enterica posiadająca kilka odmian serologicznych wymienionych według częstości ich spotykania w Polsce:

  • Salmonella Enteritidis (najczęściej izolowana od pacjentów),

  • SalmonellaTyphimurium,

  • Salmonella Hadar,

  • Salmonella Infantis,

  • Salmonella Virchof (najrzadsza).

Bakterie z rodzaju salmonella są bezwzględnie chorobotwórcze. Mają kształt pałeczek (stąd mówi się o pałeczkach salmonelli). Wywołują stan zapalny jelita cienkiego, tzw. toksykoinfekcję (infekcyjne zatrucie pokarmowe).

Nosicielami tych bakterii są:

  • zwierzęta hodowlane i dzikie,

  • głównie ptaki (drób, ale też dzikie ptactwo, w tym również gołębie, tak chętnie karmione przez dzieci),

  • bydło,

  • trzoda.

Dla zwierząt bakteria ta jest pierwotnym patogenem. Człowiek zakaża się nią drogą pokarmową, spożywając żywność nie poddaną obróbce termicznej albo nie dogotowaną (zakażenie wtórne), żywość skażoną odchodami lub picie zanieczyszczonej wody (zakażenie pierwotne).

Reklama

Jak można zarazić się salmonellą?

Salmonellą można zarazić się poprzez spożywanie żywności lub wody zanieczyszczonej odchodami zwierzęcymi (zakażenie pierwotne). Mimo skażenia żywność ma normalny wygląd, zapach i smak.

Do zakażenia może dojść także przez spożycie produktów pochodzących od zakażonych zwierząt. Najczęściej są to wyroby:

  • zawierające surowe jaja (majonezy, kremy, lody, itp.),

  • wyroby garmażeryjne zawierające rozdrobnione mięso (galaretki mięsne, pasztety, pierogi).

Szczególnie ryzykowne jest jedzenie surowych lub niedogotowanych produktów pochodzenia zwierzęcego, gdyż obróbka termiczna (gotowanie, pieczenie, ale także sparzenie jajek wrzątkiem) zabija bakterie. W wysuszonej żywności (mączka kostno-mięsna, jajka, mleko w proszku) pałeczki salmonelli mogą przetrwać przez czas nieograniczony.

Inną drogą transmisji choroby jest kontakt z zakażonymi zwierzętami (np. kurczęta hodowane w gospodarstwie domowym). Nosicielami Salmonelli mogą być także hodowane w domach lub żyjące dziko gady (żółwie, jaszczurki, węże).

Czy salmonella jest zaraźliwa? Salmonellozą można zarazić się także od ludzi, zarówno od chorych, jak i zdrowych tzw. nosicieli. Nosicielem jest w tym przypadku osoba, u której stwierdza się obecność pałeczek salmonella w kale przy braku objawów choroby. 

Zarażenie może nastąpić w efekcie istnienia niskich warunkach higieniczno-sanitarnych toalet oraz poprzez zanieczyszczenie produktów spożywczych przez osoby mające kontakt z jedzeniem. Szczególnie ważne jest przestrzeganie zasad higieny osobistej i mycie rąk mydłem po skorzystaniu z toalety.

Reklama

Objawy salmonelli

Objawy zakażenia salmonellą zależą od stanu zdrowia danej osoby (odporność, prawidłowa flora jelitowa itd.) oraz od ilości bakterii, które dostały się do organizmu. U niektórych osób postać jest łagodna, czasem praktycznie bezobjawowa i szybko ustępuje (3-4 dni), u innych osób objawy mogą być znacznie cięższe, w skrajnych przypadkach prowadząc do śmierci.

Do najczęstszych objawów zakażenia salmonellą należą:

  • gorączka,

  • silne bóle brzucha,

  • odczuwane bolesne skurcze jelit,

  • biegunka,

  • czasami nudności i wymioty.

Objawy pojawiają się po 6 do 72 godzin od zakażenia. W przypadku salmonellozy biegunka jest głównym objawem zakażenia, stolec jest luźny i zawiera domieszkę śluzu, czasem także krwi, w badaniu mikroskopowym obecne są w nim granulocyty.

W skrajnych przypadkach może dojść do rozwoju posocznicy (sepsy). U niektórych osób zakażonych salmonellą pojawiają się:

  • bóle w stawach,

  • podrażnienie oczu,

  • bolesne oddawanie moczu.

Jest to tak zwany zespół Reitera. Może trwać miesiące lub lata i prowadzić do przewlekłego zapalenia stawów.

Reklama

Jelitowa postać salmonellozy - co to jest?

Po przedostaniu się do przewodu pokarmowego bakterie wraz z treścią pokarmową, dzięki specjalnym dostosowaniom metabolicznym, pokonują kwaśne środowisko żołądka i docierają do jelita cienkiego. salmonella posiada specjalne białka i systemy umożliwiające zakotwiczanie się w kosmkach jelitowych i wnikanie do wnętrza komórek wyściełających jelito cienkie.

Ponadto bakterie te produkują substancje chroniące je przed zniszczeniem przez komórki układu odpornościowego. Po wniknięciu do komórek ściany jelita, bakterie masowo mnożą się i rozwija się stan zapalny. Jest to tzw. postać jelitowa salmonellozy. Choroba może prowadzić do powstania owrzodzeń błony śluzowej jelita.

W przypadku niskiej odporności bakterie przenikają do naczyń krwionośnych i limfatycznych rozsiewając się po całym organizmie (tzw. pozajelitowa postać choroby).

Pałeczki należące do odmiany serologicznej Salmonella enteica subs. arizonae wywołują salmonellozę o innym obrazie klinicznym. Zakażenie w tym przypadku prowadzi do zmian w postaci:

Bakterie te bytują w jelicie gadów, ale także w jelitach u drobiu i na jajach.

Reklama

Badania przy salmonelli

W razie wystąpienia objawów chorobowych należy natychmiast zgłosić się do lekarza. Szczególnie istotna jest szybka reakcja, gdy do zakażenia dojdzie u małych dzieci, osób starszych czy osób z upośledzeniem odporności. W przypadku ostrych objawów konieczny jest pobyt w szpitalu i antybiotykoterapia.

U osób z podejrzeniem salmonellozy lekarz zleca rutynowo badanie bakteriologiczne kału w celu ustalenia/ potwierdzenia zakażenia pałeczką Salmonella.

Należy również próbować zidentyfikować potencjalne źródło zakażenia i w tym celu przypomnieć sobie, czy spożywało się skażoną żywność np.:

  • lody,

  • sałatkę z majonezem,

  • tatar wołowy lub cielęcy itp.

Ze względów epidemiologicznych szczególnie ważne jest to w przypadku zatrucia w punktach gastronomicznych, gdyż zakażeniu może ulec większa liczba osób. Każdy rozpoznany przypadek salmonellozy jest zgłaszany do Okręgowej Stacji Sanepidu.

Objawy salmonellozy nie są specyficzne, wiele różnych chorób może powodować biegunkę, gorączkę, bóle i skurcze jelit. Przy podejrzeniu salmonellozy konieczne jest wykonanie badania bakteriologicznego kału. Próbkę pobiera się do specjalnego pojemniczka (dostępne w aptece), wypełniając go maksymalnie do jego połowy.

W laboratorium bakteriologicznym hoduje się niewielką ilość próbki kału na specjalnych pożywkach. Po wyhodowaniu i namnożeniu bakterii wykonuje się badania i testy pozwalające na ich identyfikację.

W przypadku stwierdzenia obecności pałeczek salmonelli można wykonać tzw. antybiogram, czyli badanie umożliwiające ocenę wrażliwości bakterii na rożne antybiotyki (wskazanie najbardziej skutecznego antybiotyku). Dlatego czas oczekiwania na wynik badania może być rożny, od kliku do kilkunastu dni.

W przypadku chorych leczonych antybiotykami, badanie kału powtarza się po 3 dniach od zakończenia terapii, co najmniej trzykrotnie. W przypadku wyniku dodatniego badania należy powtarzać co 2 tygodnie, aż do czasu ustąpienia nosicielstwa i wyniku ujemnego.

Przy podejrzeniu salmonellozy przeprowadza się również badania serologiczne polegające na określaniu ilości przeciwciał klasy IgM skierowanych przeciwko antygenowi O Salmonelli. Podniesiony poziom tych przeciwciał we krwi świadczy o infekcji wywołanej salmonellą. Badanie to jest pomocnicze przy diagnozowaniu postaci żołądkowo-jelitowej salmonellozy oraz ma podstawowe znaczenie dla rozpoznania niektórych postaci pozajelitowych (zmiany ogniskowe, reaktywne zapalenie stawów).

W przypadkach infekcji pozajelitowej centralnego układu nerwowego do badań wykorzystuje się także płyn mózgowo-rdzeniowy.

Reklama

Leczenie salmonelli

Salmonelloza ustępuje zwykle w ciągu 5-7 dni i często nie wymaga leczenia innego niż lekka dieta i picie dużych ilości płynów. Przy bardzo obfitych biegunkach zalecane jest:

  • picie roztworów elektrolitów (np. Orsolit), 

  • przyjmowanie chemioterapeutyków (np. Nifuroksazyd).

Osoby z ciężką biegunką mogą wymagać nawadniania dożylnego.

Leczenie antybiotykami (ampicylina, trimetoprim-sulfametoksazol lub cyprofloksacyna) zwykle nie jest konieczne, chyba że zakażenie ma przebieg ostry i rozprzestrzenia się poza tkanki jelita.

Niektóre szczepy wykazują odporność na określone rodzaje antybiotyków (nie giną pod ich wpływem). Odporność powstaje w związku ze zbyt częstym stosowaniem antybiotyków, głównie w ramach hodowli zwierząt, co prowadzi do przeżywania tylko niektórych bakterii (selekcja) i rozwoju szczepów opornych na dany antybiotyk.

W przypadku zarażenia się takimi szczepami bakteryjnymi leczenie wymaga ustalenia antybiogramu (wzoru antybiotykowrażliwości) dla konkretnego szczepu zakażającego pacjenta.

Kto jest szczególnie narażony na zatrucie salomnellą? Rozwój ostrej formy choroby i powikłań zależny jest przede wszystkim od statusu immunologicznego (odporności) pacjenta. Najbardziej narażone na powikłania są osoby posiadające nie w pełni wykształcony (dzieci), wyczerpany (osoby starsze) lub uszkodzony układ odpornościowy (dysfunkcja pierwotna lub wtórna).

Duże znaczenie ma również stan prawidłowej flory jelitowej, która chroni przed namnożeniem się bakterii patogennych. Zachwianie równowagi lub wyjałowienie, np. podczas terapii antybiotykami, zwiększa ryzyko ostrego przebiegu salmonellozy.

Reklama

Powikłania po zatruciu salmonellą

W przypadku ostrej postaci choroby silne odwodnienie organizmu może prowadzić do niewydolności krążenia, a w skrajnych przypadkach do zgonu (zespół rzekomo-choleryczny).

W przypadku przedostania się pałeczek Salmonella z jelit do układu krążenia, bakteria może docierać do różnych narządów i powodować zmiany chorobowe zależne od lokalizacji:

  • ropnie (kości, stawy, narządy wewnętrzne),

  • zapalenia płuc,

  • dróg żółciowych,

  • stawów,

  • szpiku kostnego,

  • kości.

Jak zapobiegać salmonelli?

W ramach profilaktyki i zapobiegania salmonellozie możemy wyróżnić zasady dotyczące higieny osobistej i miejsca przygotowania posiłków:

  • mycie rąk po skorzystaniu z toalety, a przede wszystkim przed przygotowaniem posiłków,

  • utrzymywanie w czystości blatów roboczych, naczyń, sprzętów kuchennych i całej kuchni (ulubionym siedliskiem bakterii są wilgotne gąbki i zmywaki),

  • mycie rąk po kontakcie ze zwierzętami (szczególnie ptactwo, gady, bydło), lub z ich odchodami,

  • dokładne mycie rąk po zmianie pieluszki dziecka,

  • mycie rak po dotykaniu skorupek jaj lub surowego mięsa.

Należy również przestrzegać zasad dotyczących obchodzenia się z żywnością tj.:

  • przechowywanie żywności w niskiej temperaturze,

  • zapobieganie rozmrażaniu i ponownemu zamrażaniu żywności,

  • wydzielenie miejsca w lodówce na surowe mięso i jaja tak, aby nie stykały się z innymi produktami,

  • przeznaczenie oddzielnej deski do krojenia surowego mięsa, dokładne mycie sprzętów używanych przy przyrządzaniu surowego mięsa i jaj,

  • całkowite rozmrażanie drobiu, mięsa, ryb i ich przetworów przed przystąpieniem do smażenia, pieczenia, gotowania,

  • poddawanie żywności działaniu wysokiej temperatury (gotowanie, pieczenie, duszenie), przy czym smażenie jest najmniej skuteczne,

  • mycie jaj przed rozbiciem skorupki,

  • parzenie we wrzątku (około10 sekund) jaj używanych na surowo do wyrobu potraw i deserów,

  • unikanie jedzenia lodów, sosów sałatkowych, majonezu, ciast i ciasteczek szczególnie z kremem, pochodzących od nieznanych wytwórców i przygodnych sprzedawców,

  • unikanie picia nie przegotowanego i nie pasteryzowanego mleka i jego produktów,

  • unikanie picia nie przegotowanej wody.

Aby zapobiec skażeniu żywności istotna jest zachowanie poprawnych warunków sanitarno-higienicznych :

  • przy zbiorach warzyw i owoców,

  • podczas czynności związanych z pakowaniem.

Szczególny rygor higieniczny należy zachować podczas przygotowywania posiłków dla niemowląt, dzieci, osób starszych i chorych. W przypadku karmienia niemowląt mleko matki jest najbezpieczniejszym pokarmem. Stwierdzono, że karmienie piersią zapobiega salmonellozie i wielu innym problemom zdrowotnym.

Gady (w tym żółwie) ze względu na bardzo częste nosicielstwo salmonellozy nie są zwierzętami odpowiednimi dla małych dzieci i nie powinno ich być w domu, w którym jest niemowlę. W Stanach Zjednoczonych w 1970 r., stwierdzono, że głównym źródłem salmonellozy były małe żółwie hodowane jako zwierzęta domowe.

Dlatego w 1975 roku, sprzedaż małych żółwi została zakazana w tym kraju. Zakaz nie został utrzymany.

Kto musi być zbadany?

Na mocy ustawa z dnia 6 września 2001 r. o chorobach zakaźnych i zakażeniach (Dz. U. Nr 126, poz.1384 z późniejszymi zmianami) art.6 i art.7 oraz związanych z nią rozporządzeń Ministra Zdrowia, w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się zatruć pokarmowych o etiologii bakteryjnej, obowiązkowe jest przeprowadzanie bakteriologicznego badanie kału w kierunku nosicielstwa pałeczek jelitowych Salmonella i Shigella u osób:

  1. Pracujących na stanowiskach wymagających bezpośredniego kontaktu z dziećmi do lat 6, w zakładach opiekuńczo-leczniczych, zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, żłobkach, przedszkolach, szkołach i placówkach systemu oświaty.

  2. Pracujących na stanowiskach wymagających bezpośredniego stykania się z nie opakowanymi artykułami żywnościowymi przy wyrobie, przerobie, pakowaniu, przechowywaniu, obrocie i przewozie środków spożywczych oraz przy ich przygotowywaniu do spożycia, jak również przy myciu oraz przygotowywaniu naczyń i pojemników przeznaczonych na żywność.

  3. Pracujących na stanowiskach wymagających bezpośredniego stykania się ze zbiornikami wody w zakładach zaopatrujących ludność w wodę przeznaczoną do spożycia, oraz w zakładach przemysłowych mających własne ujęcia wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

Czytaj również

Bibliografia

  • Anusz Z.,Podstawy epidemiologii i kliniki chorób zakaźnych, PZWL, 2002
  • Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka, Medica Press, 2004
  • Rudkowski Z., Choroby zakaźne i pasożytnicze u dzieci, PZWL, 2008
  • Szewczyk E.M., Diagnostyka bakteriologiczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005
  • Darby G., Sheorehy H.,Searching for Salmonella. Australian Family Physician Vol. 37, No. 10,2008
Diana Buzalska
Autoryzacja medyczna
Diana Buzalska
Redaktor prowadząca portal Narodowego Centrum Edukacji Żywieniowej www.ncezpl (2018-2020), ponad 10-letnia praktyka dietetyki klinicznej m.in w Poradnii Chorób Metabolicznych w Instytucie Żywności i Żywienia i prywatnych gebinetach dietetycznych, członek Polskiego Towarzystwa Dietetyki i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Absolwentka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego kierunku dietetyka; specjalista dietoterapii nadwagi, otyłości i chorób niezakaźnych oraz żywienia niemowląt, małych dzieci i edukacji żywieniowej. Kierownik doktoranckiego projektu badawczego „Wpływ czynników żywieniowych i stylu życia na gęstość mineralną kości” , koordynator merytoryczny ogólnopolskiej kampanii edukacji żywieniowej dzieci „Zielona kraina”, kampanii edukacji żywieniowej dla rodzin „Rodzinna AKCJA ZDROWA rywalizacja” (premiera czerwiec 2019), projektów naukowo-badawczych realizowanych przez IŻŻ, m.in. Narodowy Program Zapobiegania Otyłości POL-HEALTH 2007-2011, Projektu „Zachowaj równowagę” Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy. Czynna dietetyczka prowadząca poradnictwo indywidualne i grupowe z zamiłowania zainteresowana dietoterapią chorób żywieniowozależnych oraz prawem żywnościowych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego i suplementów diety. Autorka tekstów popularnonaukowych, naukowych, prelegentka branżowych warsztatów i konferencji, Wykładowca i opiekun praktyk zawodowych studentów kierunku dietetyka Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego i WSiZ Rzeszów.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Zatrucia pokarmowe
Częsta i nagła biegunka po jedzeniu - jakie ma przyczyny?
Wizyta w toalecie po jedzeniu
Biegunka po alkoholu - czy można jej zapobiec? Objawy
Kobieta trzyma w dłoni papier toaletowy
Biegunka po szczepieniu - jak długo się utrzymuje?
Kobieta cierpi na biegunkę po szczepieniu
Podobne artykuły
Zatrucie jedzeniem
Zatrucie pokarmowe - objawy, co jeść, ile trwa
Kobieta cierpiąca na biegunkę
Biegunka przed okresem – kiedy i dlaczego się pojawia?
Mężczyzna biegnie do toalety z papierem
Dlaczego pojawia się biegunka po kawie czarnej i z mlekiem?
Dziecko siedzi na nocniku
Biegunka u dzieci - wszystko, co musisz wiedzieć. Co robić, kiedy dziecko ma rozwolnienie?

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!