Trądzik pospolity - przyczyny, objawy, leczenie

Trądzik pospolity jest chorobą przewlekłą, niezakaźną, wynikającą z nadmiernej aktywności gruczołów łojowych w ich typowej lokalizacji. Występuje głównie u osób młodych. W zasadzie nie jest potrzebne określanie procentu populacji cierpiącej na trądzik, gdyż uważa się, że każda osoba, we właściwym dla niej wieku, zapadnie na tę chorobę. Choroba częściej dotyka chłopców (mężczyzn).

Reklama

Trądzik pospolity - zachorowalność

Największą liczbę zachorowań obserwuje się między 13. a 16. rokiem życia, jednakże w przypadku dziewczynek zauważono wcześniejszy rozwój zmian (przed 13. rokiem życia), u chłopców późniejszy (ok. 15. roku życia). Coraz częściej notuje się przypadki trądziku u osób poniżej 10. roku życia (przed okresem pokwitania), jak i w starszym wieku (nawet po 30. roku życia).

Reklama

Trądzik pospolity - co to jest?

Trądzik pospolity jest chorobą, która w głównej mierze dotyka młodzież będącą w trudnym wieku dojrzewania. Obecność, często rozległych zmian w obrębie twarzy, może spowodować znaczne obniżenie komfortu psychicznego nastolatka i jego wycofanie się z życia społecznego.

Dlatego najlepszym rozwiązaniem jest ścisłe stosowanie się do zaleceń lekarza. Jest to oczywiście trudne, ponieważ leki na trądzik przyjmowane są zwykle bardzo długo, nawet kilka lat. Należy liczyć się z tym, że nie dla każdego pacjenta, nawet najbardziej agresywna terapia będzie w pełni skuteczna i pozwoli całkowicie wyeliminować objawy choroby.

Reklama

Trądzik pospolity - objawy

W przebiegu trądziku obserwuje się występowanie szeregu zmian, najważniejsze z nich to:

• zaskórniki otwarte i zamknięte,
• wykwity grudkowe z towarzyszącymi zmianami krostkowymi i krwotocznymi,
• torbiele ropne,
• różnego stopnia bliznowacenie.

Niekiedy pojawiać się mogą objawy ogólne.

Wyróżnia się szereg charakterystycznych objawów trądziku, dzięki czemu diagnoza w ogromnej większości przypadków stawiana jest już w czasie pierwszej wizyty u specjalisty. Są to:

• zaskórniki – zmiany niezapalne, ich obecność jest warunkiem koniecznym do rozpoznania trądziku (ale nie występują w odmianie posterydowej!); powstają w wyniku gromadzenia nadmiaru sebum i zrogowaciałych komórek naskórka w poszerzonych ujściach gruczołów łojowych; rozpoznaje się dwa typy zaskórników: zamknięte – niewielkie, białe, widoczne gołym okiem zwłaszcza po naciągnięciu skóry między palcami; otwarte – mogą rozwijać się z zaskórników zamkniętych, zwykle są również małych rozmiarów, widoczne gołym okiem jako ciemne punkciki; panuje błędne przekonanie, iż barwa ta pochodzi głównie z braku higieny i gromadzenia się cząstek brudu w obrębie mieszków włosowych, podczas gdy przyczyną są procesy jakim poddawane są substancje uwięźnięte w poszerzonym ujściu gruczołów oraz obecność wśród nich melaniny (barwnika skóry);
   
• grudki – są przykładem zmian rozwijających się na podłożu zaskórników, jako odzwierciedlenie toczącego się procesu zapalnego; są wykwitami wyniosłymi ponad powierzchnię otaczającej zdrowej skóry, dobrze odgraniczone, goją się bez pozostawienia blizn; mogą dać początek torbielom wypełnionym ropną treścią;
   
• krosty – mają charakter zapalnych pęcherzyków wypełnionych od samego początku treścią ropną; podobnie jak grudki zwykle ustępują bez pozostawienia blizn; krostki i grudki bardzo często współistnieją ze sobą, są najczęstszymi wykwitami, zarówno w postaciach lekkich jak i ciężkich trądziku;
   
• torbiele ropne – zmiany zapalne rozwijające się na podłożu zlewających się grudek i krost, poprzez zwiększenie nie tylko ich liczby, ale też rozmiarów; często pomiędzy poszczególnymi torbielami, jak również torbielą i powierzchnią pokrywającej ją skóry, wytwarzają się specyficzne połączenia, tzw. przetoki; torbiele goją się zazwyczaj z pozostawieniem blizn, niekiedy bardzo rozległych;
   
• blizny – są obrazem gojenia istniejących wcześniej wykwitów zapalnych, głównie torbieli i przetok; mogą mieć charakter zanikowy, kiedy na powierzchni skóry pozostaje różnej wielkości zagłębienie i zaciągnięcie lub przerosły, związany z tworzeniem nadmiaru tkanki włóknistej i unoszeniem się blizny ponad otaczającą skórę; częściej rozpoznawany jest typ zanikowy.

Zwykle w tym samym czasie obserwować można różne typy wykwitów.

Na koniec należy wymienić objawy pojawiające się wyłącznie w postaci piorunującej trądziku:

• podniesiona temperatura ciała;
• ogólne złe samopoczucie i rozbicie;
• dreszcze;
• nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych: podniesione OB, wzrost leukocytozy.

Reklama

Trądzik pospolity - odmiany

Ze względu na różnorodność czynników wywołujących i rozmaity przebieg kliniczny trądziku, wyróżniamy szereg jego odmian:

• grudkową – zmiany w postaci typowych grudek i zaskórników, zwykle o niewielkim nasileniu, które ustępując mogą pozostawić niewielkie blizny w postaci wgłębień i zaciągnięć na powierzchni skóry, odmiana ta występuje głównie u osób młodych w okresie pokwitania;
   
• krostkową – podobnie jak w odmianie grudkowej zmiany w większości przypadków ustępują bez pozostawienia śladu po kilku latach trwania choroby (czas ten jest uwarunkowany indywidualnie dla każdego pacjenta);
   
• grudkowo-krostkową – o mieszanym charakterze zmian;
   
• ropowiczą – obecne są zaskórniki, grudki i torbiele wypełnione treścią ropną, przebieg tej odmiany jest nieco cięższy niż wymienionych wcześniej, zmiany niemal zawsze goją się pozostawiając rozległe blizny, tzw. zanikowe (widoczne jako zagłębienie w skórze);
   
• bliznowcową – tu zmiany również goją się z pozostawieniem blizn, jednak, w przeciwieństwie do innych odmian, są one przerosłe i zajmują nierzadko rozległe obszary; często współistnieje z odmianą ropowiczą;
   
• skupioną – charakteryzująca się obecnością rozległych, głębokich zmian grudkowych, krostkowych i torbielowatych, zlewających się i gojących z pozostawieniem pokaźnych rozmiarów blizn zanikowych; często współistnieje z odmianą bliznowcową z bliznami przerosłymi; obok typowej lokalizacji zajmuje również okolice dołu pachowego, brzucha i pośladków; rozpoznawana jest częściej u mężczyzn;
   
• odwróconą – jest właściwie wariantem odmiany skupionej, rozwija się w obrębie dołu pachowego, pachwin i pośladków, cechuje się obecnością rozległych zmian torbielowatych, goi się z pozostawieniem blizn;
   
• piorunującą – charakteryzuje się ostrym przebiegiem, początkowo pojawiają się drobne wykwity grudkowe, następnie dość szybko rozwijają się zmiany krostkowe i torbielowate, zawierające treść ropną lub krwotoczną, towarzyszą temu objawy ogólne (jak podniesiona temperatura ciała, ogólne złe samopoczucie i rozbicie, drgawki, bóle stawowo-mięśniowe) i nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych (podniesione OB, leukocytoza, wzrost stężenia gammaglobulin we krwi, niedokrwistość, białkomocz), goją się z pozostawieniem blizn zanikowych; dotyczy głównie mężczyzn;
   
• kosmetyczną – związana ze stosowaniem kosmetyków zatykających ujścia gruczołów łojowych, zmiany lokalizują się głównie w obrębie policzków;
   
• polekową – rozwija się bardzo często w wyniku stosowania ogólnej bądź miejscowej terapii glikokortykosteroidowej, preparatów zawierających lit (stosowane w psychiatrii w leczeniu depresji z okresami manii), niektórych leków przeciwgruźliczych (np. izoniazydu), środków kontrastujących zawierających jod; zmiany mają zwykle charakter grudkowy lub krostkowy, przeważnie obserwuje się wysiew tylko jednego typu wykwitu, postacie mieszane występują rzadko; bardzo istotny jest brak zaskórników w trądziku posterydowym, co ułatwia różnicowanie z innymi odmianami; zmiany lokalizują się w typowych okolicach (twarz, klatka piersiowa);
   
• mechaniczną – rozwija się w wyniku przewlekłego ucisku danej okolicy, pojawiają się wówczas drobne zaskórniki oraz niewielkie grudki; ponadto wyróżniamy tu szczególny typ z tzw. samouszkodzenia, rozwijający się u osób, które starając się usunąć (popularne „wyciskanie”) już istniejące zmiany, głównie w obrębie twarzy, doprowadzają do uszkodzenia naskórka i rozwoju nowych (zazwyczaj o charakterze drobnych krostek) oraz do powstawania zmian zapalnych a nawet nadżerek;
   
• związaną z narażeniem w miejscu pracy – wywoływana zwykle kontaktem z olejami, pochodnymi ropy naftowej, substancjami zawierającymi związki chloru, zmiany mają charakter zaskórników, grudek i krost, lokalizacja jest zwykle typowa;
   
• androgenną – występuje u kobiet, u których stwierdzono zwiększony poziom androgenów we krwi (czyli męskich hormonów, fizjologicznie występują one zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, jednak u panów osiągają wyższy poziom) lub gdy komórki gruczołowe wykazują na nie nadwrażliwość;
   
• noworodkową – zmiany pojawiają się w pierwszych tygodnia życia, mają charakter grudkowy;
   
• niemowlęcą – rozwija się około 4. miesiąca życia, zmiany mają charakter zaskórników, a w miarę wzrostu dziecka przybierają formę grudek i krostek, zlokalizowane są zwykle w obrębie twarzy;
   
• młodzieńczą – zmiany o charakterze zaskórników, grudek i krostek występują głównie w wieku pokwitania, zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców, nawet nieleczone ustępują zwykle po kilku latach;
   
• dorosłych – zmiany lokalizują się w typowych obszarach, mają charakter grudek i krost, ustępują często z pozostawieniem zanikowych blizn.

Reklama

Trądzik pospolity - gdzie występuje?

Zmiany lokalizują się zazwyczaj w obszarach typowych, są to:

• twarz – tzw. okolice łojotokowe czyli czoło, nos i niżej w kierunku wargi górnej wzdłuż fałdów nosowo – wargowych, broda, policzki;
• ramiona;
• górna część klatki piersiowej;
• kark;
• plecy – głównie okolica między łopatkami;
• obszary rzadziej zajmowane – brzuch, pośladki, doły pachowe, pachwiny.

Reklama

Trądzik pospolity - przyczyny

Obecnie znanych jest wiele czynników, które przyczyniają się do rozwoju lub nasilenia zmian trądzikowych. Najważniejsze z nich to:

• zaburzenia hormonalne z przewagą androgenów i progesteronu – zauważono nasilenie zmian po podaniu tych hormonów i znaczne ich ograniczenie po zastosowaniu substancji działających przeciwstawnie (odpowiednio antyandrogenów i estrogenów);
   
• zaburzenie rogowacenia w obrębie mieszków włosowych – rogowacenie mieszkowe jest schorzeniem, co do którego stwierdzono genetyczną predyspozycję, gromadzące się w ujściach mieszków włosowych masy rogowe ułatwiają kolonizację bakteryjną i rozwój stanu zapalnego;
   
• nadmierne wytwarzanie łoju – również skłonność osobnicza uwarunkowana genetycznie, gromadzące się sebum, sprzyja namnażaniu bakterii i rozwojowi stanu zapalnego;
   
• obecność bakterii Propionibacterium acnes – chętnie lokalizują się w ujściach gruczołów łojowych, wytwarzają szereg substancji (tzw. cytokin), które powodują napływ komórek układu odpornościowego i rozwój stanu zapalnego, ich namnażanie jest ułatwione przy współistnieniu rogowacenia mieszkowego i nadmiernego gromadzenia sebum w obrębie ujść gruczołów łojowych; należy wyraźnie zaznaczyć, że pomimo ogromnej roli bakterii w powstawaniu zmian, trądzik nie jest chorobą zakaźną;
   
• składniki diety – potrawy smażone (zwłaszcza w tłuszczu wielokrotnie używanym), mocno przyprawione (pieprz, sól, ostra papryka), ocet spirytusowy, kawa, mocna herbata, czekolada, kakao, chałwa, soki z dodatkiem sztucznych aromatów, nieświeże orzeszki ziemne, źle przechowywane, importowane owoce i warzywa; substancje chemiczne zawarte w tych produktach zwykle nie wywołują bezpośrednio zmian trądzikowych, jednak podane w nadmiernej ilości oraz użyte przez osoby o skłonności genetycznej do rogowacenia mieszkowego i nadmiernego wytwarzania łoju mogą znacznie nasilić ujawnioną już chorobę;
   
• używki – nadmiar alkoholu, dym tytoniowy; negatywnie wpływa nie tylko czynne palenie i przedostawanie się toksyn z krwioobiegu do skóry, ale też palenie bierne (długotrwałe przebywanie w zadymionych pomieszczeniach), podczas którego cząsteczki zawarte w wydychanym dymie tytoniowym osiadają na skórze;
   
• ciąża – objawy trądziku wynikają z zaburzeń równowagi hormonalnej (wzrost progesteronu);
   
• przyjmowanie niektórych leków – androgenów, glikokortykosteroidów, leków przeciwgruźliczych (izoniazyd, ryfampicyna), antybiotyków, barbituranów, leków immunosupresyjnych (cyklosporyna, azatiopryna), witamin (głównie z grupy B);
   
• stosowanie kosmetyków (głównie na bazie olejków) utrudniających wypływ łoju przez ujścia gruczołów;
   
• mechaniczne uszkodzenie skóry;
   
• substancje chemiczne – chlor, pochodne ropy naftowej, oleje;
   
• promieniowanie słoneczne– stwierdzono, że u około 15% pacjentów słońce nasila zmiany; zdarza się też, że wystawianie zmian na działanie promieni słonecznych początkowo je redukuje, następnie stan pacjenta gwałtownie się pogarsza.

Działanie innych czynników, jak:

• leki (zwiększające pośrednio wydzielanie sebum),
• drażnienie mechaniczne, chemiczne,
• kosmetyki (blokujące ujścia gruczołów łojowych)

oraz tych opisanych wyżej, zbiega się ostatecznie w jednym, wspólnym punkcie. Uszkadzają one nabłonek wyścielający od środka mieszek włosowy. Wydzielane wówczas substancje pobudzają napływ komórek zapalnych (tzw. chemotaksja), które zwalczają czynniki uszkadzające, w tym bakterie i jednocześnie same ulegają destrukcji. Pozostałość po bakteriach, obumarłych tkankach i komórkach zapalnych nosi nazwę ropy i jest treścią wypełniającą krosty i torbiele.

Do głównych czynników ryzyka rozwoju zmian trądzikowych zalicza się:

• wiek – między 13. a 16. rokiem życia;
• zaburzenia równowagi hormonalnej – związane ze stanami lub chorobami o podłożu endokrynologicznym oraz przyjmowaniem preparatów hormonalnych, np. w celach leczniczych; androgeny (np. Spironol) są szeroko stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego i choroby niedokrwiennej serca jako lek moczopędny, ponadto, niestety równie często, przez sportowców w celu zwiększenia masy ciała i poprawy osiąganych wyników (anaboliki w tzw. dopingu); progesteron (np. Luteina lub Luteina 50) zalecany jest w przypadku zaburzeń miesiączkowania, silnych bóli menstruacyjnych oraz w celu utrzymania ciąży przy zagrażającym poronieniu; natomiast poziom estrogenów naturalnie spada po menopauzie; uważa się, iż stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, dzięki zawartych w nich pochodnych estrogenu, pomaga skutecznie zmniejszać objawy trądziku;
• uwarunkowaną genetycznie skłonność do nadmiernego wytwarzania łoju i rogowacenia mieszkowego;
• zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej skóry w obrębie mieszków włosowych;
• stosowanie kosmetyków bogatych w olejki, które blokują ujścia gruczołów łojowych (tzw. pory);
• stosowanie leków zwiększających produkcję sebum oraz wydzielanych razem z nim przez gruczoły łojowe (tym samym drażniących nabłonek mieszków włosowych), głównie sterydy i witaminy z grupy B;
• mechaniczne drażnienie skóry objętej zmianami trądzikowymi (tzw. „wyciskanie” zaskórników);
• przewlekłe narażenie na szkodliwe działanie substancji chemicznych (chlor, oleje, pochodne ropy naftowej) w miejscu pracy;
• niektóre składniki diety - w nadmiernych ilościach, ponieważ uważa się, że stosowanie ich w ilościach umiarkowanych nie wpływa na nasilenie trądziku, są to potrawy marynowane, słone, ostre (pieprz, papryka), słodkie (czekolada), bogate w tłuszcze zwierzęce, kawa oraz mocna herbata;
• nadmiar alkoholu, palenie tytoniu;
• ciąża;
• pora wiosenna i letnia – narażenie na działanie promieniowania słonecznego.

Reklama

Trądzik pospolity - diagnostyka

W razie podejrzeń zmian trądzikowych najlepszym rozwiązaniem jest wizyta w gabinecie dermatologicznym. Choroba ma przebieg przewlekły, kilku lub nawet kilkunastoletni i w zależności od odmiany, łagodny lub ciężki. Tym samym leczenie może być długotrwałe, przeprowadzane jest w trybie ambulatoryjnym.

W trakcie pierwszej wizyty warto zadać lekarzowi następujące pytania:

1. Jaki jest najkorzystniejszy dla mnie schemat leczenia?
2. Jak długo może potrwać leczenie?
3. Jakie mogą być skutki uboczne wprowadzonego leczenia?
4. Jak szybko mogę się spodziewać poprawy stanu mojej skóry od momentu wprowadzenia leczenia?
5. Czy zaniedbanie higieny może pogorszyć stan mojej skóry?

Trądzik pospolity - rola hormonów

Udowodniono znaczącą rolę hormonów płciowych w patogenezie trądziku, szczególnie testosteronu i jego pochodnych. Produkowane są w korze nadnerczy, organach położonych na górnych biegunach nerek, w jamie brzusznej.

Testosteron wydzielany jest u mężczyzn głównie z komórek zlokalizowanych w jądrach (tzw. komórek Leydiga), ponadto niewielka jego ilość produkowana jest również w nadnerczach. U kobiet produkcja tego hormonu odbywa się w jajnikach oraz w korze nadnerczy.

Fizjologicznie we krwi każdego człowieka znajduje się określona ilość tych hormonów, większa u mężczyzn, mniejsza u kobiet. Główne znaczenie ma ich wpływ na gruczoły łojowe.

Pełnią rolę tzw. cząsteczek sygnałowych. Po złączeniu z receptorami zlokalizowanymi wewnątrz komórek gruczołowych, przedostają się do jądra i wpływają na aktywność zawartego tam materiału genetycznego, zwiększając ekspresję niektórych genów. Pobudzają tym samym wzrost komórek oraz ich metabolizm.

Skutkiem tego jest powiększenie gruczołów oraz wzmożenie produkcji i wydzielania łoju. Sebum gromadzone jest w ujściach gruczołów łojowych, które poszerzają się w miarę zwiększania jego ilości. Stan ten widoczny jest gołym okiem jako zaskórniki. Procesy te mają miejsce głównie w okresie pokwitania, kiedy ilość hormonów gwałtownie wzrasta. Ponadto obserwować je można u osób leczonych doustnymi preparatami hormonalnymi.

Innymi ważnymi hormonami mającymi wpływ na wysiew zmian trądzikowych jest progesteron i estrogeny. W przeciwieństwie do androgenów występują one w większym stężeniu u kobiet. Progesteron wydzielany jest w największych ilościach w drugiej połowie cyklu menstruacyjnego przez tzw. ciałko żółte powstałe po owulacji.

Ma to za zadanie przygotować błonę śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Ponadto, po 12. tygodniu ciąży aż do jej zakończenia produkowany jest przez komórki łożyska. W najmniejszym stopniu synteza progesteronu zachodzi w korze nadnerczy.

Estrogeny natomiast u kobiet produkowane są w największych ilościach w jajnikach, w pierwszej połowie cyklu menstruacyjnego. Ich stężenie we krwi maleje znacząco po menopauzie. U mężczyzn syntezę przejmują jądra i kora nadnerczy.

Największe znaczenie ma zachowanie równowagi między stężeniami tych hormonów we krwi. Jej zaburzenie na korzyść progesteronu (jak to ma miejsce w ciąży) z jednoczesnym spadkiem produkcji estrogenów skutkować może wysiewem zmian trądzikowych.

Mechanizm działania progesteronu jest analogiczny do opisanych wyżej androgenów. Powoduje on wzrost liczby komórek gruczołowych, przez to przerost całych gruczołów połączony z nadprodukcją łoju.

Trądzik pospolity a rogowacenie mieszkowe

Kolejnym elementem wpływającym na rozwój zmian w trądziku jest osobnicza skłonność do wytwarzania nadmiernej ilości łoju przez komórki gruczołowe. Połączona z zaburzeniem usuwaniem sebum przyczynia się do gromadzenia go w ujściach gruczołów, ich poszerzenia oraz pojawienia się zaskórników, grudek i krost.

Podobny mechanizm opisuje się w przypadku osób cierpiących na rogowacenie mieszkowe, chorobę polegającą na gromadzeniu mas rogowych w obrębie mieszków włosowych oraz zaburzeniu ich usuwania, co skutkuje charakterystycznym obrazem klinicznym choroby i pojawianiem się zmian typowych dla trądziku.

Uważa się, że zarówno nadmierne wydzielanie łoju, jak i rogowacenie mieszkowe są w większości przypadków uwarunkowane genetycznie (nie jest znany konkretny schemat dziedziczenia).

Trądzik pospolity - rola drobnoustrojów

Ponadto warto zaznaczyć udział drobnoustrojów w rozwoju zmian trądzikowych. Mowa głównie o bakteriach z rodzaju Propionibacterium (np. P. acnes, P. granulosum) oraz przedstawicielu świata grzybów – Pityrosporum ovale. Wykazano, że największe znaczenie mają właśnie bakterie. Występują one w fizjologicznych ilościach u każdego człowieka, w obrębie mieszków włosowych.

Jednak w wyniku ich namnażania w sprzyjających warunkach (np. nadprodukcja łoju i zamknięcie ujścia gruczołu) następuje zaburzenie równowagi prawidłowej flory bakteryjnej. Dojrzałe drobnoustroje wydzielają szereg substancji niszczących otaczające tkanki. Działa to drażniąco, wywołując lokalny odczyn zapalny.

Należy wyraźnie podkreślić, iż pomimo tego, że trądzik związany jest z obecnością bakterii w obrębie mieszków włosowych, nie jest to choroba zakaźna. Nie jest zatem możliwe „zarażenie trądzikiem” w wyniku przebywania z osobą chorą lub korzystania z przedmiotów używanych przez osobę chorą.

Trądzik pospolity - badania

Diagnostyka trądziku opiera się na rozmowie lekarza z pacjentem (tzw. wywiadzie lekarskim) i badaniu fizykalnym. W wywiadzie oprócz informacji podstawowych, należy szczegółowo omówić obecność ewentualnych czynników ryzyka.

Jednak najważniejszym elementem diagnostyki jest badanie fizykalne, opierające się na oglądaniu i palpacji (dotykaniu) zmian. Lekarz ocenia obecność lub brak typowych zaskórników. Oczywiście aby przebieg badania dermatologicznego był prawidłowy, konieczne jest zaprezentowanie specjaliście całej powierzchni skóry oraz błon śluzowych, a nie tylko obszarów objętych chorobą.

W zasadzie zmiany w trądziku są tak charakterystyczne, że powinny być rozpoznawalne przez lekarza każdej specjalności, poczynając od lekarza rodzinnego. Sam pacjent również powinien być w stanie rozpoznać chorobę.

Przy podejrzeniu większości odmian trądziku nie wykonuje się badań dodatkowych. Wyjątkiem jest postać piorunująca, której mogą towarzyszyć objawy ogólne. W celu określenia szybkości opadania krwinek czerwonych (OB, odczyn Biernackiego) oraz poziomu białych krwinek (leukocytów) należy pobrać krew z żyły obwodowej, najczęściej z dołu łokciowego.

Pacjent powinien być odpowiednio przygotowany. Pobranie materiału odbywa się rano, na czczo (tzn. że ostatni posiłek miał miejsce co najmniej 8 godzin wcześniej), gdyż spożyte pokarmy oraz pora dnia mają znaczący wpływ na wynik przeprowadzanych testów. Pacjent powinien być spokojny, odprężony, nie powinien wykonywać intensywnego wysiłku oraz przyjmować leków przed badaniem.

Przy podejrzeniu trądziku piorunującego istotne jest też wykonanie zdjęcia RTG celowanego na stawy mostkowo-obojczykowe. Ukazuje no ogniska osteolizy (ubytki tkanki kostnej) w obrębie mostka i obojczyków (w częściach kości sąsiadujących ze stawami).

Odczyn Bernackiego (OB) - normy

Pojawieniu się objawów w trądziku piorunującym towarzyszy wzrost OB. W zależności od płci i wieku pacjenta u kobiet i mężczyzn do 60. roku życia przekracza odpowiednio 12 mm/h i 8 mm/h.

Ponadto zwiększona jest liczba białych krwinek w rozmazie krwi (leukocytoza) powyżej 10800 komórek/ml. Dla osób, które źle znoszą wyżej opisane procedury ważna może okazać się informacja, iż krew do badań pobierana jest tylko raz, a następnie rozdzielana do dwóch probówek.

Trądzik pospolity - leczenie

W leczeniu trądziku rozróżniamy terapię miejscowa i ogólną. Leki miejscowe to:

• środki keratolityczne – mają za zadanie oczyścić i odblokować ujścia mieszków włosowych, poprzez redukcję zgromadzonych tam mas zrogowaciałego naskórka; najważniejsze wśród tej grupy leków to nadtlenek benzoilu (często w połączeniu z antybiotykami - patrz dalej) oraz retinoidy (tretinoina lub izotretinoina); preparaty te, głównie w formie kremów, żeli i pudrów, stosowane są na noc, mogą wywoływać niewielkie podrażnienia skóry; warto zaznaczyć, że retinoidy podawane tą drogą nie wywołują typowych działań niepożądanych (teratogenność względem płodu);
   
• antybiotyki – mają za zadanie redukcję liczby bakterii w mieszkach włosowych, stosowane są najczęściej w połączeniu z nadtlenkiem benzoilu, po usunięciu nadmiaru zrogowaciałego naskórka ułatwia on penetrację antybiotyków w głąb mieszków; najczęściej stosowane są tetracykliny (z racji minimalnego wchłaniania do krwioobiegu mogą być stosowane u kobiet w ciąży) i klindamycyna;
   
• wystawianie zmian na działanie promieni słonecznych – co prawda u około 15% chorych promienie słoneczne nasilają zmiany, to w przypadku około 70% pacjentów obserwuje się zdecydowaną poprawę, w lecie preferowane jest korzystanie z naturalnego słońca, w zimie można w tym celu użyć specjalnie przystosowanych lamp słonecznych (nie mylić z solarium!).

Tabletki na trądzik

Do leków stosowanych ogólnie zaliczmy:

• retinoidy – obecnie zatwierdzona do leczenia trądziku o ciężkim przebiegu jest tylko izotretinoina (w Polsce dostępny preparat Aknenormin); podstawowym mechanizmem działania jest regulacja mechanizmu rogowacenia naskórka, zanik komórek gruczołów łojowych i redukcja wydzielania sebum, ponadto hamuje aktywność układu immunologicznego i tym samym zmniejsza lokalny odczyn zapalny; ze wszystkich leków stosowanych ogólnie w terapii trądziku, to właśnie retinoidy wywołują najwięcej działań niepożądanych;
   
• antybiotyki – głównie tetracykliny (doksycyklina, minocyklina); ich zadaniem jest eliminacja drobnoustrojów; podobnie jak retinoidy wykazują wiele działań niepożądanych, są bezwzględnie przeciwwskazanie u kobiet w ciąży;
   
• preparaty hormonalne – wyróżniamy dwa podstawowe typy leków: antagonizujące androgeny (czyli mające działanie przeciwstawne) oraz doustne leki antykoncepcyjne (zwiększające stężenie estrogenu i jego pochodnych we krwi); powodują one zanik gruczołów łojowych (zmniejszenie ich rozmiarów i ilości), a tym samym redukują ilość wydzielanego sebum; te preparaty są stosowane głównie u kobiet, u których terapia antybiotykowa nie przyniosła oczekiwanych rezultatów; leczenie jest zwykle długotrwałe (kilkumiesięczne); jak w przypadku każdego leku stosowanego ogólnie ich przyjmowanie niesie ze sobą wystąpienie kilku poważnych działań niepożądanych, stad włączenie do terapii wymaga dokładnej analizy wskazań i przeciwwskazań..

Trądzik pospolity - zapobieganie

Do głównych elementów profilaktyki trądziku należą:

• korygowanie zaburzeń poziomu hormonów;
• unikanie niektórych składników diety: soli, pieprzu, ostrej papryki, słodyczy, czekolady, kawy, mocnej herbaty;
• unikanie używek: alkoholu, biernego i czynnego palenia tytoniu;
• eliminacja leków podejrzanych o wywołanie zmian; oczywiście odstawienie jakiegokolwiek leku musi być poprzedzone konsultacją z lekarzem;
• unikanie w miejscu pracy substancji podejrzanych o wywoływanie zmian;
• unikanie „wyciskania” zaskórników lub krost;
• rezygnacja z kosmetyków przyczyniających się do nasilenia zmian trądzikowych;
• niekiedy konieczne jest unikanie wystawiania skóry na długotrwałe działanie promieni słonecznych.

Nie udowodniono, że częste mycie twarzy zmniejsza wysiew zmian trądzikowych. Uważa się, iż nieprawidłowa higiena, a wręcz jej brak nie przyczyniają się znacząco do rozwoju trądziku lub pogorszenia stanu już istniejących wykwitów.

Sposoby na trądzik

Oprócz wymienionych wyżej sposobów leczenia trądziku stosować można również łagodnie działające preparaty o właściwościach antybakteryjnych i/lub myjących (jak np. mydło Acne-aid lub Protex herbal) lub antybakteryjnych i kojąco-regenerujących, jak niektóre kremy dostępne w aptekach bez recepty (np. krem Zinalfat, zawierający łagodzący sukralfat, dodatek antybakteryjnych związków cynku i miedzi oraz nawilżającą i kojącą alantoinę). Co prawda nie ingerują one w działanie podstawowych składników terapii, ale przed ich włączeniem należy poradzić się specjalisty.

Trądzik pospolity - wskazania i przeciwskazania do terapii

Istotna jest analiza ryzyka i korzyści wypływających ze stosowanych ogólnie leków. Najwięcej uwagi należy poświęcić retinoidom, tetracyklinom i doustnym środkom antykoncepcyjnym.

Aby podjąć prawidłową decyzję co do włączenia retinoidów, można przeanalizować następujące sytuacje zawarte w formie tabeli. Po stronie lewej wymieniono wskazania do terapii, po prawej przeciwwskazania. Potwierdzenie występowania jednej lub więcej sytuacji u pacjenta może przemawiać za podjęciem leczenia (przewaga w kolumnie zawierającej wskazania) lub zaniechaniem (przewaga przeciwwskazań).

Trądzik pospolity a ciąża

Ciąża jest jednym z większych przeciwwskazań do stosowania retinoidów ze względu na ich teratogenne działanie wobec rozwijającego się płodu. Dlatego należy bezwzględnie zapobiegać ciąży (doustne środki antykoncepcyjne) w czasie przyjmowania leku, jak i przez okres do dwóch lat po zakończeniu terapii.

Trądzik pospolity - działania niepożądane leczenia

Jeżeli zapadnie decyzja o włączeniu retinoidów można spodziewać się następujących działań niepożądanych:

• suchość skóry i śluzówek – co skutkuje zwiększoną podatnością na urazy, narażeniem na infekcje grzybicze i bakteryjne, próchnicą zębów;
• suchość oczu – co wymusza rezygnację z soczewek kontaktowych, grozi zapaleniem spojówek i powiek, zaburzeniem widzenia po zmroku (trudności w prowadzeniu pojazdów – uwaga kierowcy!);
• suchość włosów, łupież, nadmierne wypadanie lub porost włosów (hipertrychoza);
• nadwrażliwość na światło słoneczne;
• nasilenie zmian trądzikowych – występuje tylko na początku leczenia;
• bóle mięśni, stawów – w związku z tym należy unikać nadmiernego wysiłku fizycznego;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, czynności wątroby, nerek i dróg moczowych;
• anemia;
• bóle głowy
• wahania nastroju i zaburzenia psychiczne.

W przypadku tetracyklin przeciwwskazaniem do ich stosowania jest:

• wiek pacjenta poniżej 12. roku życia;
• kobiety w ciąży i karmiące piersią – antybiotyki wiążą wapń, przez co zmniejszają jego dostępność i wiązanie w obrębie zębów i kośćca płodu/ dziecka, skutkuje to przebarwieniem zębów i zaburzeniem struktury kośćca;
• zaburzona czynność nerek.

Obecnie w terapii przeciwtrądzikowej u kobiet powszechnie stosowane są doustne środki antykoncepcyjne, zwłaszcza przy braku reakcji na antybiotyki. Najważniejsze przeciwwskazania do ich stosowania to:

• alergia na składniki preparatów;
• żylna choroba zakrzepowo-zatorowa obecnie lub w przeszłości, lub obecność czynników ryzyka jej rozwoju;
• nadciśnienie tętnicze;
• cukrzyca;
• choroby oczu;
• nowotwory złośliwe piersi i błony śluzowej trzonu macicy;
• choroby (w tym nowotworowe) wątroby.