Zespół jelita drażliwego - dieta objawy, leczenie, leki

Reklama

Zespół jelita drażliwego - rodzaje

Zespół jelita drażliwego (Irritable Bowel Syndrome, IBS) jest przewlekłą chorobą jelit, która objawia się bólami brzucha i zaburzeniami rytmu wypróżnień. IBS jest chorobą czynnościową przewodu pokarmowego, co oznacza, że przyczyną dolegliwości nie są zmiany organiczne i biochemiczne. IBS występuje u około 20% populacji, dotyka głównie osoby między 4. a 5. dekadą życia, wśród chorych przeważają kobiety.

Przebieg zespołu jelita drażliwego jest przewlekły, objawy lubią niestety nawracać.

Wyróżniamy (w zależności od przewagi objawów) postać:

• biegunkową,
• z zaparciami,
• mieszaną.

Reklama

Zespół jelita drażliwego - przyczyny

Nie ma ewidentnej przyczyny odpowiedzialnej za powstanie objawów IBS. Postuluje się nadwrażliwość zakończeń nerwowych znajdujących się w obrębie przewodu pokarmowego.

Reklama

Zespół jelita drażliwego - objawy

Objawy obejmują:

• bóle brzucha,
• biegunki lub zaparcia (które mogą występować naprzemiennie),
• wzdęcia brzucha,
• domieszkę śluzu w stolcu,
• objawy dyspeptyczne,
• zgagę,
• nudności,
• wymioty,
• zaburzenia miesiączkowania,
• częstomocz,
• bóle głowy,
• zmęczenie.

Ból brzucha może być różnie zlokalizowany, o różnym charakterze, ale prawie nigdy nie wybudza w nocy ze snu. Charakterystyczne jest nasilenie dolegliwości po posiłkach, zmniejszenie po oddaniu stolca.

U części chorych dominują biegunki: stolce półpłynne, papkowate, ale nie mają dużej objętości. Często poprzedzone są naglącym parciem, występują po posiłkach, w sytuacjach stresowych. Natomiast w grupie z zaparciami wypróżnienia występują z trudem, małymi porcjami. Stolce często mają domieszkę śluzu.

Objawy niepokojące, które wymagają szybkiego kontaktu z lekarzem, to:

• utrata masy ciała, prowadząca do wyniszczenia,
• objawy krwawienia z przewodu pokarmowego (wymioty z krwią, wymioty fusowate, stolce smoliste, domieszka świeżej krwi lub skrzepów w stolcu),
• obecność patologicznych domieszek w stolcu: krew, skrzepy krwi, ropa,
• anemia, osłabienie,
• bóle nocne,
• gorączka,
• bóle niereagujące na leki przeciwbólowe,
• brak reakcji na zastosowane leczenie, narastanie dolegliwości,
• zmiana rytmu wypróżnień,
• dolegliwości u osób starszych, schorowanych, z dodatnim wywiadem rodzinnym w kierunku chorób przewlekłych i nowotworowych przewodu pokarmowego.

Reklama

Zespół jelita drażliwego - powikłania

Pacjenci z zespołem jelita drażliwego mają:

• niski próg bólowy (szybko reagują bólem) w odpowiedzi na rozciąganie ścian przewodu pokarmowego (np. poprzez spożyte pokarmy czy gromadzący się stolec),
• zwiększoną odpowiedź ruchów jelita na pokarmy lub niektóre leki.

W grę wchodzą także:

• długoletnia dieta ubogoresztkowa,
• przebyte infekcje przewodu pokarmowego,
• zmiany w sferze psychiki, przy czym pomimo dużego odsetka pacjentów (z np. objawami depresji, niepokoju)  nie przypisuje się pełnej i całkowitej odpowiedzialności za występowanie choroby sferze psychicznej. Z drugiej strony warto zaznaczyć, że przewlekły i nawracający charakter dolegliwości, w tym także w przebiegu IBS, może negatywnie wpływać na psychikę.

Reklama

Zespół jelita drażliwego - wizyta u lekarza

Wizyta u lekarza składa się z wywiadu lekarskiego oraz badania fizykalnego, co pozwala na zaplanowanie dalszych badań, przepisanie leków oraz postawienie lub przybliżenie diagnozy.

Lekarz w przypadku dolegliwości brzusznych zadaje pytania głównie odnośnie bólu brzucha:

• jaka jest lokalizacja bólu,
• jego charakter,
• czas trwania,
• czynniki nasilające/zmniejszające ból,
• zależność od wysiłku, posiłków, wypróżnień,
• promieniowanie bólu.

Konieczne są także pytania odnośnie wypróżnień, lekarze doskonale wiedzą, że są to pytania krępujące, ale warto się zastanowić:

• od kiedy występują problemy z wypróżnieniami,
• na czym te problemy polegają (czy są to zaparcia, biegunki, uczucie niepełnego wypróżnienia),
• czy obecne są patologiczne domieszki w stolcu (jak krew, ropa, śluz), co nasila dolegliwości.

Lekarz pyta także o inne choroby obecnie lub w przeszłości, zażywane leki, wywiad rodzinny (czy ktoś w rodzinie chorował lub choruje przewlekle, w tym na choroby nowotworowe).

W badaniu fizykalnym brzucha lekarz określa wygląd brzucha, bolesność brzucha podczas palpacji, opukiwania, obecność oporów w jamie brzusznej, osłuchuje ruchy jelit. Diagnostyka planowana jest w oparciu o występujące objawy. Zanim postawiona zostanie diagnoza zaburzeń czynnościowych, konieczne jest wykluczenie innych chorób, które są spowodowane zaburzeniami organicznymi lub biochemicznymi.

Reklama

Zespół jelita drażliwego - rozpoznanie

Zaburzenia czynnościowe rozpoznaje się, jeśli ból brzucha i/lub dyskomfort trwa sumarycznie minimum 12 tygodni w okresie 12 miesięcy; a dolegliwości miały 2 z 3 cech:

• ustępowały po oddaniu stolca,
• związane były ze zmianą rytmu wypróżnień,
• związane były ze zmianą wyglądu stolca.

Reklama

Zespół jelita drażliwego - badania

Podstawowe badania mające na celu wykluczenie innych chorób obejmują:

• morfologię,
• wskaźniki stanu zapalnego (OB, CRP),
• badania bakteriologiczne stolca,
• badanie w kierunku krwi utajonej w stolcu,
• badania w kierunku obecności pasożytów w stolcu,
• badanie ogólne moczu,
• badanie ultrasonograficzne (USG) jamy brzuszne,
• badania endoskopowe i rentgenowskie (RTG) nie są zawsze wykonywane.

O zestawie badań decyduje lekarz w zależności od wywiadu, dominujących objawów, zmian w badaniu fizykalnym. W przypadku IBS w badaniach dodatkowych oraz w badaniu fizykalnym nie ma żadnych odchyleń.

Zespół jelita drażliwego - kolonoskopia

Wskazania do wykonania kolonoskopii obejmują podejrzenie/ wykluczenie poważniejszych chorób lub zmian,  jak choroby zapalne jelit, polipy, zmiany nowotworowe. Możliwe powikłania kolonoskopii, występujące jednak bardzo rzadko, to krwawienia oraz jeszcze rzadziej perforacja (przedziurawienie) przewodu pokarmowego.

Przygotowanie do kolonoskopii polega na oczyszczeniu jelita grubego z mas kałowych – przez około 2 dni stosowana jest dieta płynna, w przeddzień badania stosuje się doustne środki przeczyszczające. W dniu badania należy być na czczo (nie wolno nic jeść ani pić). Schematy przygotowania zawsze są podawane przez ośrodek, w którym jest wykonywane badanie, zalecenia mogą się nieznacznie różnić pomiędzy ośrodkami.

Badanie polega na wprowadzeniu przez odbyt giętkiej rury z:

• oświetleniem,
• kamerą,
• portem dla dodatkowych narzędzi (np. do pobrania wycinków).

Przed badaniem konieczne jest dokładne obejrzenie okolicy odbytu oraz badanie per rectum (przez odbyt). Badanie jest wykonywane bez znieczulenia lub po podaniu leków przeciwbólowych, czasami pacjenci są usypiani do tego badania. Podczas kolonoskopii możliwe jest przede wszystkim obejrzenie jelita od wewnątrz, ale też pozwala ono na pobranie wycinków (do oceny pod mikroskopem), usunięcie polipów, tamowanie krwawienia.

Badaniem potwierdzającym obecność krwi utajonej w stolcu są specjalne testy, na które może dać skierowanie lekarz pierwszego kontaktu (jeżeli istnieją takie wskazania). Komercyjnie są one dostępne w aptekach – koszt około kilkanaście złotych.

U osób powyżej 50. roku życia badanie kolonoskopowe wykonuje się w ramach skriningu – wykrywania bezobjawowych zmian nowotworowych. Małe, bezobjawowe zmiany bardzo często oznaczają mniejsze zaawansowanie choroby, a co za tym idzie oczekiwane są lepsze efekty leczenia.

Zespół jelita drażliwego - dieta

Dieta powinna być urozmaicona i wykluczać niektóre produkty, w zależności od dominującego objawu. Niewskazane są produkty:

• tłuste,
• ciężkostrawne,
• wzdymające  (fasole, kapusty).

W przypadku zaparć ważne jest dostarczenie odpowiedniej ilości błonnika – u dorosłych dzienne zapotrzebowanie wynosi około 30 g na dobę. Dodatkowo, przy utrzymujących się zaparciach mimo stosowanej diety, można zastosować laktulozę. Przy biegunkach dozwolone jest okresowe przyjmowanie popularnych leków przeciwbiegunkowych.

Zespół jelita drażliwego - leczenie

Leczenie farmakologiczne ma na celu zmniejszenie dolegliwości bólowych, zażywa się leki rozkurczowe (drotaweryna, alweryna) wpływające na motorykę przewodu pokarmowego (mebeweryna, trimebutyna).

W przypadku wzdęć można zastosować preparaty zmniejszające ilość gazów w przewodzie pokarmowym:

• dimetikon,
• simetikon.

Zespół jelita drażliwego - leki

Dodatkowo, ale nie zawsze, włączane są leki przeciwdepresyjne, które mają działanie wspomagające. Leki przeciwdepresyjne są stosowane nie tylko w leczeniu chorób psychiatrycznych, ale też właśnie zaburzeń:

• czynnościowych przewodu pokarmowego,
• układu moczowego,
• w leczeniu przewlekłego bólu.

Niestety choroba ma charakter przewlekły, objawy mogą nawracać z różnym nasileniem. Nie prowadzi do wyniszczenia organizmu.

Zespół jelita drażliwego - zalecenia

Konieczny jest dobór diety, identyfikacja produktów, które indywidualnie mogą nasilać dolegliwości. Warto jest nauczyć się walczyć ze stresem, znaleźć odpowiednie dla siebie techniki relaksacji, w razie trudności warto porozmawiać z zaufaną osobą. W żadnym wypadku rozmowa z psychologiem, uzyskanie wsparcia z jego strony nie jest ujmą dla pacjenta. Taka rozmowa potrafi pomóc spojrzeć na wiele problemów z dystansu. Z drugiej strony przewlekły charakter dolegliwości może także źle wpływać na psychikę, na radzenie sobie w niektórych sytuacjach.

Jelito drażliwe - leczenie domowe

Leczenie domowe sprowadza się do regulacji objawów choroby poprzez dietę (w zależności od dominujących objawów). Należy unikać potraw ciężkostrawnych, tłustych, pikantnych. Jeść trzeba regularnie, 5 posiłków dziennie, powoli, unikać łykania całych kęsów bez dokładnego przeżucia. Menu powinno być pełnowartościowe, urozmaicone.

Jelito drażliwe - dieta

Dieta w okresie zaparć:

Dieta w okresie biegunek:

Zespół jelita drażliwego - błonnik w produktach

Zawartość błonnika w wybranych produktach (w 100 g):

• otręby zbożowe 44 g,
• fasola czerwona 25 g,
• fasola biała 15,7 g,
• płatki żytnie 11,6 g,
• groszek 12 g,
• jeżyny 7,3 g,
• ciemny chleb, chleb pełnoziarnisty 7g,
• kapusta biała 2,5 g,
• kapusta czerwona 2,5 g,
• kalafior 2,4 g,
• kalarepa 2,2 g,
• gruszka 2,1 g,
• jabłko 2 g,
• kapusta pekińska 1,9 g,
• pomarańcza 1,9 g,
• ciasto drożdżowe 1,6 g,
• herbatniki 1,3 g,
• pomidor 1,2 g.