Reklama
Co to jest układ oddechowy?
Układ oddechowy człowieka jest skomplikowanym mechanizmem zapewniającym organizmom żywym skuteczną wymianę gazową z otaczającym je środowiskiem. Zbudowany jest z dróg oddechowych górnych oraz dolnych, w jego skład wchodzą też same płuca, a także przepona, będąca jedynym w swoim rodzaju mięśniem napędzającym proces wentylacji.
Sprawnie działający układ oddechowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Każdy z jego elementów podatny jednak jest na liczne schorzenia, z których niektóre mają charakter lekki, powtarzalny, wręcz rutynowy (jak nieżyt nosa czy zapalenie gardła), inne zaś stanowią śmiertelne zagrożenie (nowotwory krtani czy płuc, ciężkie powikłane zapalenia płuc).
Reklama
Jaką funkcję pełni układ oddechowy?
Przede wszystkim umożliwia pobieranie tlenu z powietrza i dostarczanie go do płuc, a także usuwanie szkodliwego produktu przemiany materii, jakim jest dwutlenek węgla. Mechanizm oddychania polega na zasysaniu powietrza z otoczenia, do czego dochodzi na skutek rozszerzenia klatki piersiowej, zwiększenia objętości płuc i wytworzenia specyficznego podciśnienia.
Dzieje się tak w efekcie skurczu przepony oraz niewielkich mięśni ulokowanych między żebrami. Mechanizmem odwrotnym jest wydech – czynnikiem sprawczym jest w tym przypadku rozkurcz wspomnianych mięśni.
W czasie wdechu, w pierwszej kolejności powietrze trafia do jamy nosowej lub gardła, by w niedługim czasie poprzez drogi oddechowe dostać się do pęcherzyków płucnych. Tam następuje wymiana gazowa – tlen przedostaje się do cienkich naczyń włosowatych i dalej, wraz z krwią wędruje do wszystkich komórek ciała. Jednocześnie pęcherzyki odbierają dwutlenek węgla z krwiobiegu.
Reklama
Jak zbudowany jest układ oddechowy?
Podstawowy podział wyróżnia następujące elementy:
- górne drogi oddechowe:
- nozdrza,
- przedsionek
- nosa,
- jama nosowa,
- zatoki,
- jama ustna,
- gardło,
- górna część krtani
- dolne drogi oddechowe:
- dolna część krtani,
- tchawica
- lewe i prawe oskrzele
- lewe i prawe płuco, wraz z pęcherzykami płucnymi.
Jak działa każdy z nich? Jaką spełnia rolę? Na jakie zagrożenia jest narażony?
Reklama
Nos
Nos stanowi zewnętrzną strukturę anatomiczną, wyraźną wypukłość twarzoczaszki, wewnątrz której znajduje się jama nosowa. Powietrze dostaje się do środka poprzez nozdrza, parzyście rozlokowane otwory, przedzielone przegrodą nosową. Tu zostaje wstępnie ogrzane i oczyszczone z kurzu oraz różnego rodzaju drobnoustrojów.
Dużą rolę w tej materii odgrywają połączone z nosem zatoki, czyli jedyne w swoim rodzaju komory pneumatyczne rozlokowane wewnątrz czaszki. Zarówno nozdrza, jak też jama nosowa oraz zatoki wyściełane są błoną śluzową, która w znacznym stopniu poprawia jakość wdychanego powietrza.
Reklama
Gardło
Do układu oddechowego powietrze może też być zasysane przez usta. Następnie przez jamę ustną dostaje się do gardła. Jest to podłużna włóknisto-mięśniowa struktura, ulokowana wewnątrz szyi, rozpięta w dół od podstawy czaszki.
Gardło ma kilkanaście centymetrów długości. W tym właśnie miejscu drogi oddechowe, prowadzące z ust i nosa, splatają się z układem pokarmowym. Ich funkcje pozostają jednak rozłączne.
W czasie przełykania pokarmu, dostęp do niżej położonych odcinków układu oddechowego zostaje zamknięty przez chrząstkę zwaną nagłośnią. Gardło także wyściełane jest błoną śluzową, płynnie łączącą się z identyczną tkanką znajdującą się w jamie ustnej i nosowej. Głębiej, pod śluzówką znajdują się jeszcze błony – mięśniowa i zewnętrzna.
Reklama
Krtań
W przedniej części szyi, mniej więcej na wysokości 4-7 kręgu, znajduje się krtań. Jest to wyjątkowo skomplikowany, choć niewielki narząd. Pełni on rolę ochronną dla dolnej części układu oddechowego. U człowieka dodatkowo stanowi kluczowy element aparatu mowy, umożliwiający artykułowanie dźwięków. Istotą tego mechanizmu jest wprawianie w drgania tak zwanych fałdów głosowych.
Dodatkowo warto wspomnieć, że krtań jest jednym z tych miejsc, w których powstaje odruch kaszlu. Narząd ten zbudowany jest z kilku chrząstek, w tym między innymi tarczowatej, układającej się na kształt tzw. jabłka Adama u mężczyzn. W budowie krtani wyróżnia się też połączenia stawowe oraz więzadłowe.
Reklama
Tchawica
Przedłużeniem krtani jest tchawica. To podłużny narząd rozpoczynający się na wysokości szóstego lub siódmego kręgu szyjnego, a kończący w okolicach piątego kręgu piersiowego.
Podobnie jak krtań, także tchawica ma własny delikatny szkielet chrzęstny. Wyściełana jest nabłonkiem, do którego głównych zadań zalicza się ochronę pęcherzyków płucnych przez fizycznymi zanieczyszczeniami, w tym przede wszystkim kurzem. Co niezwykle istotne, pojedynczy narząd, jakim jest tchawica, w obrębie klatki piersiowej rozgałęzia się.
Od tego miejsca począwszy, kolejne elementy układu oddechowego występują już parzyście, po lewej i prawej stronie ciała.
Oskrzela
Przez rozgałęzienia tchawicy powietrze dostaje się do oskrzeli. To parzysty organ o skomplikowanej budowie, kształtem przypominający drzewo o licznych rozgałęzieniach. Nie przypadkiem więc mówi się o tzw. drzewie oskrzelowym.
W istocie, jest to układ cienkich, około milimetrowych kanalików, którymi powietrze dostaje się do płuc. Tutaj jest ono po raz kolejny oczyszczane, ogrzewane i nawilżane. W dolnej części oskrzeli, na kolejnych piętrach rozgałęzień, wyróżnia się jeszcze tak zwane oskrzeliki – w organizmie dorosłego człowieka znajduje się ich kilkadziesiąt tysięcy. Nie mają one żadnej istotnej roli, poza funkcją czysto transportową.
Płuca
Najważniejszym elementem układu oddechowego są płuca, wraz ze znajdującymi się w nich pęcherzykami. To tutaj zachodzi właściwa wymiana gazowa. Podobnie jak oskrzela, płuca są narządem parzystym, aczkolwiek nie do końca symetrycznym – lewe nieco różni się od prawego.
W obrębie tego pierwszego wyróżnia się dwa, zaś drugiego – trzy płaty. Mają dużą objętość, wypełniając znaczną część klatki piersiowej. Ich kształt opisywany jest jako stożkowaty. Z zewnątrz opasane są śluzówką, tak zwaną opłucną. Pomiędzy tymi strukturami znajduje się zaś jama opłucnej.
Płuca łączą się z układem krwionośnym, który odpowiada za dalszą dystrybucję tlenu odebranego przez pęcherzyki. Co ważne, błona śluzowa płuc finalnie oczyszcza powietrze, przede wszystkim z bakterii i wirusów.
Zapalenie gardła, oskrzeli, płuc i inne schorzenia
Układ oddechowy dotknięty może być niezliczoną ilością schorzeń o podłożu bakteryjnym, wirusowym, grzybiczym, alergicznym, czy nowotworowym.
Wymienić w tym kontekście można takie problemy zdrowotne, jak między innymi:
- Zapalenie gardła,
- Angina(zapalenie migdałków podniebnych),
- Nieżyt nosa infekcyjny oraz alergiczny,
- Zapalenie zatok przynosowych,
- Zapalenie krtani,
- Zapalenie płuc,
- Zapalenie opłucnej,
- Bakteryjne zapalenie tchawicy i krtani (krztusiec),
- Przewlekła obturacyjna choroba płuc,
- Śródmiąższowe zapalenie płuc,
- Zespół ostrej ciężkiej niewydolności oddechowej,
- Przewlekła niewydolność oddechowa,
- Mukowiscydoza (zwłóknienie torbielowate),
- Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych,
- Grudkowe zapalenie oskrzelików,
- Idiopatyczne włóknienie płuc,
- Odma płucna (opłucnowa),
- Sarkoidoza,
- Centralny lub obturacyjny bezdech senny,
- Nowotwór krtani,
- Nowotwór płuc,
- Rak ślinianki,
- Astma,
- Gruźlica,
- Azbestoza,
- Pylica.
