Jak zapobiegać odleżynom? Co stosować profilaktycznie?

Reklama

Odleżyny 

Profilaktyka odleżyn wymaga gruntownej wiedzy nie tylko na temat niezbędnych środków zachowawczych, ale też patomechanizmu ich powstawania. Odleżyny są wrzodziejącymi ogniskami martwicy, w zależności od stopnia zaawansowania, obejmującymi tkanki naskórka, skóry, mięśni, powięzi, ścięgien, a nawet kości. W praktyce, w zdecydowanej większości przypadków, problem ten dotyka osób obłożnie chorych i przykutych do łóżka – martwica pojawia się wówczas w tych miejscach ciała, które w sposób trwały stykają się z podłożem: na pośladkach, łopatkach, piętach, łokciach etc. Wiedzieć bowiem należy, że martwica powstaje w wyniku takich czynników, jak: 

• ucisk kości i podłoża na tkanki miękkie, powodujący ich niedokrwienie, niedotlenienie i niedożywienie; 
• tarcie skóry o podłoże lub ubranie, powodujące mechaniczne urazy skóry; 
• przesuwanie się ciała względem podłoża powodujące fałdowanie się skóry. 

Wymienione wyżej sytuacje, to klasyczna triada okoliczności warunkujących samoczynne powstawanie odleżyn. Oprócz tego należy jednak wiedzieć, iż tworzyć się one mogą także na skutek urazów mechanicznych powstałych w związku z niewłaściwą pielęgnacją osoby chorej. Ryzyko znacznie bowiem podnoszą wszelkie skaleczenia, otarcia, stłuczenia, oparzenia – także chemiczne (np. związane z zastosowaniem zbyt silnych kosmetyków). Ponadto odleżynom sprzyjają: niewłaściwa dieta, zaniedbania higieniczne (np. związane z nietrzymaniem moczu lub kału), czy stosowanie niektórych leków. 

Reklama

Zapobieganie odleżynom 

Ze względu na ryzyko głębokich uszkodzeń tkanek ciała, w ekstremalnych przypadkach grożących nawet śmiercią, zapobieganie odleżynom należy do podstawowych obowiązków osób opiekujących się pacjentami unieruchomionymi w łóżku, zarówno w domu, jak też na oddziałach szpitalnych, w hospicjach i innych placówkach zdrowotno-opiekuńczych. Nie zawsze tego typu działania okażą się skuteczne, zwłaszcza jeśli u chorego występują także silne determinanty wewnętrzne, takie jak: 

• zaburzenia układu nerwowego wpływające na ograniczenie świadomości, 
• dysfunkcje układu krążenia (niskie ciśnienie tętnicze oraz niedokrwistość, utrudniające ukrwienie tkanek), 
• niewydolność układu oddechowego, dodatkowo ograniczająca możliwość właściwego dotleniania komórek ciała. 

Nie mniej, należy podjąć wszelkie możliwe starania, aby mechanizm powstawania odleżyn zatrzymać lub spowolnić. Jeśli zaś, mimo podjętych wysiłków, na skórze wystąpią wstępne zmiany, priorytetem powinno stać się zahamowanie odleżyn w wstępnych fazach rozwoju, zanim zdążą objąć tkanki podskórne. W jaki sposób można chronić pacjenta? 

Reklama

Profilaktyka odleżyn 

Profilaktyka odleżyn zakłada takie działania, jak: 

• Codzienne mycie ciała, w szczególności miejsc intymnych oraz narażonych na kontakt z podłożem, przy zastosowaniu wyłącznie naturalnych, delikatnych kosmetyków (np. szare mydło). Po zakończeniu zabiegów higienicznych skórę należy bardzo dokładnie osuszyć, unikając jednak intensywnego wycierania. 
• Używanie bielizny i odzieży, a także pościeli z miękkich, naturalnych i przewiewnych tkanin. 
• Regularna (przynajmniej raz na dobę) kontrola skóry pod kątem ewentualnych symptomów zwiastujących powstanie odleżyn, takich jak pęcherze oraz zaczerwienienie skóry, które nie ustępuje po zastosowaniu ucisku. 
• Systematyczne ścielenie łóżka – prześcieradło powinno być bardzo mocno naciągnięte, pościel musi czysta i sucha, często prana, ale nie krochmalona. 
• Zmiana pozycji ciała pacjenta co 2-3 godziny, w tym obracanie na brzuch i na bok. Należy przy tym unikać przesuwania, jeśli tylko jest taka możliwość – ciało powinno być unoszone. 
• Zapobieganie urazom mechanicznym, skaleczeniom, otarciom, stłuczeniom. 
• Stosowanie specjalnej diety o zwiększony udziale białka, a także witamin A, C i E, cynku i selenu oraz błonnika. Wyłączenie z jadłospisu słodyczy, potraw ciężkostrawnych, smażonych, pikantnych. Posiłki powinny być niezbyt obfite, za to regularne (5 razy na dobę, co 2-3 godziny). 
• Stosowanie specjalnych materaców przeciwodleżynowych, zmniejszających nacisk lub zmieniających jego źródło. 
• Wykonywanie zabiegów zwiększających ukrwienie skóry, takich jak masaż czy oklepywanie (nie należy jednak masować wyniosłości skórnych). 
• Unikanie nadmiernych ilości pudru, który może się grudkować. Zakaz łączenia pudru z oliwką. 
• Używanie środków pielęgnacyjnych przeznaczonych do zapobiegania odleżynom, między innymi z tlenkiem cynku, lanoliną, czy kreatyną. 

Reklama

Co na odleżyny I i II stopnia? 

Stosowanie się do powyższych wytycznych w istotny sposób minimalizuje ryzyko wystąpienia odleżyn, tak jak jednak sygnalizowaliśmy wyżej, w przypadku długotrwałej choroby oraz niesprzyjających czynników wewnętrznych, nawet najlepsza pielęgnacja może się okazać niewystarczającym środkiem zaradczym.

W takiej sytuacji należy jednak podjąć starania, aby postęp świeżo powstałych odleżyn zahamować w I lub II stadium, zanim osiągną stopień rozwoju trzeci, czwarty i piąty. Na etapie wstępnym zastosowanie znajdują wszystkie rekomendowane wyżej procedury zapobiegawcze, zakres działań należy jednak zwiększyć o profesjonalne środki lecznicze, w tym przede wszystkim – maści bazujące na działaniu takich substancji czynnych, jak alantoina oraz D pantenol. Alantoina: 

• działa przeciwzapalne i ściągająco, 
• łagodzi świąd i zaczerwienienie, 
• nawilża skórę i błony śluzowe, 
• przyspiesza ziarninowanie i stymuluje regenerację naskórka, 
• zapobiega nadmiernemu łuszczeniu się skóry, 
• działa keratolitycznie – usuwa martwy, zrogowaciały naskórek. 

Maść z alantoiną stosować można 2-3 razy dziennie. Nie powinna być używana w przypadku ran sączących. 

Reklama

Jak wyglądają odleżyny? 

Przed zastosowaniem środków leczniczych na własną rękę, wiedzieć należy, jak wyglądają odleżyny, z uwzględnieniem wszystkich stopni oddających stadia zaawansowania. 

• Odleżyna stopień I – na skórze pojawia się lekki rumień, który blednie przy uciśnięciu skóry. 
• Odleżyna stopień II – rumień się powiększa i nie blednie, dodatkowo pojawia się obrzęk, nadżerka i pęcherze. Tkanka robi się twarda. Naskórek zaczyna pękać. 
• Odleżyna stopień III – skóra zostaje uszkodzona aż do tkanki podskórnej. Brzegi rany są wyraźnie zaznaczone, wokół pojawia się rumień. Na jej dnie zaś widoczna jest żółta maź – to resztki rozpadających się tkanek. Możliwe jest też pojawienie się czerwonej ziarniny. 
• Odleżyna stopień IV – martwica obejmuje tłuszczową tkankę podskórną. Na dnie rany oraz jej brzegach widoczna jest obumarła tkanka koloru czarnego. Kości i stawy obejmuje stan zapalny
• Odleżyna stopień V –martwica atakuje powięzi i mięśnie. Dochodzi do ogólnego zakażenia organizmu. 

Istotne przy tym jest też, by odleżyn nie mylić z innego rodzaju uszkodzeniami i zmianami patologicznymi skóry, takimi jak: 

• odparzenia powodowane plastrami, pieluchomajtkami, nieprzewiewną bielizną; 
• maceracja skóry z powodu utrzymywania zbyt dużej wilgotności; zakażenia związane z nietrzymaniem moczu; 
• owrzodzenie żylne i neuropatyczne; 
• zmiany nowotworowe.