Wady stawów kolanowych - przyczyny, objawy, leczenie

Zniekształcenia kończyn dolnych należą do częstych patologii, które w znacznym stopniu pogarszają statykę ciała i prowadzą do wad postawy. Są one wadami wrodzonymi lub powstają w trakcie życia w wyniku zniekształceń wyżej położonych części ciała, czy też różnego rodzaju przeciążeń.

Zniekształcenia kolan - częsty problem kończyn dolnych

Zniekształcenia kolan, obok wad stóp, należą do najczęstszych patologii kończyn dolnych. W różnych okresach życia dziecka kształtowanie się kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne. Znajomość tych fizjologicznych odchyleń pozwala nie tylko ustrzec się przed zbędną, a więc szkodliwą ingerencją terapeutyczną, ale także przed przeoczeniem wczesnego stadium wady.

Zobacz wideo: Operacja kolana - endoskopowa czy tradycyjna?

Koślawość i szpotawość kolan - czym są?

W okresie noworodkowym obserwujemy nieznaczną szpotawość kolan dziecka oraz zgięciowe ustawienie stawów biodrowych i kolanowych. Jest to prawidłowy stan fizjologiczny, który pozostała po ułożeniu wewnątrzmacicznym podczas życia płodowego. Takie ustawienie nóżek dziecka utrzymuje się zazwyczaj do około trzeciego roku życia. Gdy dziecko wchodzi w okres przedszkolny, fizjologiczna szpotawość przechodzi w fizjologiczną koślawość, która zanika zwykle sama około szóstego roku życia, nieco szybciej u dziewczynek niż u chłopców. Pojawienie się koślawości czy szpotawości w okresie pokwitania może mieć już charakter trwały.

W tej wadzie oś podudzia tworzy z osią uda kąt otwarty na zewnątrz, nogi układają się w kształcie litery X. Koślawość mierzy się w stopniach lub ocenia się mierząc odległość między kostkami przy całkowicie wyprostowanych kolanach. Koślawość występuje, gdy przy złączonych i wyprostowanych kolanach, między kostkami przyśrodkowymi tworzy się odstęp powyżej 4-5 cm.

Koślawość kolan - przyczyny

Przyczyną koślawości kolan są najczęściej:

• wrodzona koślawość,
• niewłaściwe zrośnięcie kości po złamaniu dolnej części kości udowej lub górnej części piszczeli,
• nierównomierny wzrost części kości udowej lub kości goleniowej u dzieci,
• reumatoidalne zapalenie stawów lub choroba zwyrodnieniowa stawów,
• krzywica,
• choroba Pageta lub rozmiękanie kości,
• porażenie mięśni,
• przeciążenia kończyn.

Koślawość kolan - objawy

Choroba ujawnia się zwykle około czwartego-piątego roku życia. Koślawość kolan u dzieci jest wynikiem przeciążenia kończyn dolnych w okresie szybkiego wzrostu ze słabym jeszcze w tym okresie aparatem mięśniowo-więzadłowym. Choroba może być także następstwem płaskostopia. Zniekształcenie jest bardziej wyraźne w pozycji stojącej.

W zaawansowanych zmianach chód jest:

• niezgrabny,
• niepewny z powodu osłabienia więzadeł i niestabilności stawów,
• występuje szybsze męczenie.

Zwiększony nacisk na chrząstki wzrostowe w okolicy kolana powoduje spowolnienie wzrostu kości udowej i piszczelowej po stronie bocznej, a prawidłowy lub przyspieszony po stronie przyśrodkowej. Większe predyspozycje do tej wady mają dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym. Koślawość kolan sprawia, że dzieci mają tendencję do stawania w rozkroku. Takie ustawienie nóg zwiększa obciążenie wewnętrznych brzegów stóp, przez co utrudnia kształtowanie się prawidłowego sklepienia stopy i prowadzi do płaskostopia.

Koślawość kolan - diagnostyka i leczenie

W rozpoznaniu różnicowym przyczyny koślawości oraz w ocenie dynamiki rozwoju zmian zwykle wystarcza zdjęcie radiologiczne kolan. Rzadko wykonywane są inne badania obrazowe, np. USG czy tomografia komputerowa.

Leczenie zachowawcze koślawości kolan polega na:

• unikaniu długiego chodzenia oraz stania w rozkroku,
• braku przebywania w siadzie klęcznym między piętami, z podudziami i stopami skierowanymi na zewnątrz,
• siedzeniu w tzw. siadzie skrzyżnym („po turecku”),
• nauka poprawnego stania i chodu,
• redukcji istniejącej nadwagi,
• leczeniu współistniejącego płaskostopia,
• zastosowaniu wkładki lub obuwia z podwyższonym obcasem po stronie wewnętrznej,

Ze sportów zaleca się:

• pływanie kraulem,
• jazdę rowerem,
• piłkę nożną,
• jazdę na koniu,
• gimnastykę korekcyjną.

Przeciwwskazanymi sportami są:

• łyżwiarstwo,
• jazda na nartach technikami kątowymi (pług, łuk).

W przypadkach koślawości niewielkiego stopnia stosuje się wyżej wymienione metody leczenia zachowawczego. Plan ćwiczeń korekcyjnych, ich intensywność oraz kolejność zawsze ustala lekarz lub terapeuta. W punkcie Ćwiczenia korekcyjne podano przykładowe ćwiczenia polecane przez lekarzy.

W zaawansowanych przypadkach lekarze stosują aparaty ortopedyczne odciążające zewnętrzne nasady stawów kolanowych lub szyny do stosowania na noc. W przypadku nieskuteczności powyższego leczenia u dzieci do lat sześciu, stosuje się zabiegi operacyjne – głównie jest to osteotomia poprawcza nadkłykciowa, polegająca na przecięciu kości i ustawieniu odłamów w prawidłowym ustawieniu.

Koślawość kolan - ćwiczenia korekcyjne

Ćwiczenia korekcyjne

Przykłady ćwiczeń korekcyjnych zalecanych przez lekarzy do wykonywania w domu przez dziecko z koślawością kolan:

1. Leżenie na plecach, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, między stopami piłka gumowa, ramiona wyprostowane w górze, przeniesienie piłki w tył za głowę i chwyt piłki dłońmi, powrót do leżenia, tułów z kończynami dolnymi ugiętymi w stawach kolanowych, ramiona z piłką pozostają wyprostowane za głową, skłon tułowia w przód z rękami wyciągniętymi przed siebie – włożenie piłki gumowej między stopy.
2. Siad ugięty podparty, klaskanie podeszwami stóp.
3. Siad skrzyżny, dłonie na kolanach, ręce ugięte pod kątem prostym w stawie kolanowym. Ruch - spychanie kolan w dół ciężarem ciała i siłą ucisku rąk.
4. Siad skrzyżny. Ruch - wstawanie z nogami skrzyżowanymi.
5. Siad skrzyżny, ramiona wzdłuż tułowia, przejście do leżenia tyłem i powrót.
6. Siad prosty, piłka między kolanami, ręce oparte za plecami, wznos bioder w górę – przejście do podporu tyłem.
7. Siedząc głęboko na krześle, między kolanami poduszeczka, podudzie związane. Ruch - unoszenie nóg do poziomu - wytrzymać licząc do trzech.
8. W siadzie stopy podeszwami opierają się o siebie, dłonie nachwytem obejmują grzbiet stóp. Ruch - rozpieranie kolan łokciami na zewnątrz z niewielkim opadem tułowia w przód.
9. Między kolanami umieszczona piłka. Ruch - skoki.
10. Leżenie na plecach nogami do ściany, piłka między kolanami – marsz stopami po ścianie w linii pionowej.
11. Siad ugięty, kolana rozchylone na zewnątrz, podeszwy stóp stykają się ze sobą. Opad tułowia w przód z równoczesnym ugięciem ramion w stawach łokciowych i chwytem dłońmi stóp, łokcie szeroko rozstawione na zewnątrz rozpychają kolana.
12. Stopa zamienia się w "gąbkę". Ruch - mycie ciała "gabką" - stopą.
13. Leżenie na plecach, ręce w górze, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, stopy złączone, skłon tułowia w przód z równoczesnym rozchyleniem kolan na zewnątrz, stopy pozostają złączone.
14. Siad ugięty, kolana rozchylone na zewnątrz, podeszwy stóp stykają się ze sobą, ręce ugięte w stawach łokciowych i wsparte dłońmi na kolanach – naciskanie dłońmi na kolana.
15. W staniu tyłem do drabinek stanie zwieszone.
16. Unoszenie nogi zgiętej w stawie kolanowym w górę na zewnątrz, zmiana nóg.
17. W staniu, piłka między kolanami, podskoki trzymając piłkę kolanami.

Szpotawość kolan - co to jest?

W tej wadzie podudzie tworzy z udem kąt otwarty do wewnątrz – nogi tworzą kształt litery „O”. Szpotawość mierzy się w stopniach lub ocenia się mierząc odległość między kłykciami przyśrodkowymi kolan przy całkowicie zwartych stopach. Ze szpotawością mamy do czynienia gdy przy złączonych i wyprostowanych stopach tworzy się między kolanami odstęp większy niż 4-5 cm. Kolana szpotawe zazwyczaj zniekształcają całe nogi, ale czasami wygięcie dotyczy tylko podudzi (nogi pałąkowate).

Szpotawość kolan - przyczyny

Przyczyną powstania kolan szpotawych są najczęściej:

• krzywica w okresie wczesnodziecięcym,
• niedobór witaminy D,
• choroba Blounta,
• nadwaga u dzieci,
• brak fazy raczkowania, wczesne rozpoczęcie chodzenia,
• długie siedzenie w pozycji ze skrzyżowanymi nogami („po turecku”),
• nadmierne przeciążenia kończyn dolnych.

Choroba powoduje wygięcie trzonu kości udowej, piszczelowej i strzałkowej na zewnątrz. Więzadła znajdujące się po zewnętrznej stronie kolana są nadmiernie rozciągnięte, a mięśnie mają tendencję do przykurczu.

Szpotawość kolan u noworodków

W chwili urodzenia wszystkie dzieci mają nieco szpotawe kolana, ponieważ w bardzo ograniczonej przestrzeni jamy macicy nogi są założone na siebie. Praktycznie wszystkie przypadki łagodnie szpotawych nóg ulegają samoistnej korekcji, nawet jeśli stan ten przedłuża się do ukończenia przez dziecko 2 lat. Choroba dotyczy dzieci, zwykle po trzecim roku życia. Wada nasila się szczególnie w okresie intensywnego wzrostu i jest zwykle obustronna. Niekiedy choroba dotyka także kobiety w podeszłym wieku i świadczy o zaawansowanym zwyrodnieniu stawów kolanowych.

Szpotawość kolan - diagnostyka

Aby postawić właściwe rozpoznanie, lekarz ortopeda pyta o choroby występujące w rodzinie, sposób odżywiania i urazy przy porodzie. Głównym badaniem umożliwiającym postawienie diagnozy jest badanie radiologiczne, które może wykazać zniekształcenia lub uszkodzenia kości. Jeżeli w rodzinie występowały przypadki szpotawości lub koślawości kolan, schorzenie może mieć podłoże genetyczne.

Szpotawość kolan - leczenie

W leczeniu szpotawych kolan ćwiczenia i wskazania są odwrotne niż w koślawości. Przeciwwskazany jest np. siad skrzyżny. W ćwiczeniach z zastosowaniem tzw. redresji biernej wkładamy między kostki poduszkę, a kolana ściągamy paskiem lub taśmą. Podobnie jak w przypadku koślawości plan ćwiczeń korekcyjnych, ich intensywność oraz kolejność zawsze ustala lekarz lub terapeuta. W punkcie Ćwiczenia korekcyjne podano przykładowe ćwiczenia polecane przez lekarzy.

Cięższe przypadki wymagają leczenia korekcyjnego z użyciem aparatów ortopedycznych. W przypadku niepowodzenia leczniczego wykonuje się także zabiegi operacyjne, głównie osteotomie korekcyjne, czyli przecięcia kości i ich odpowiednie ustawienie do zagojenia.

Szpotawość kolan - leczenie zachowawcze

Leczenie zachowawcze szpotawości kolan polega na:

• unikaniu nadmiernych wysiłków i obciążeń, zwłaszcza w pozycji stojącej,
• braku przebywania w tzw. siadzie skrzyżnym („po turecku”),
• siedzeniu ze złączonymi kolanami i rozstawionymi stopami - pozycja „żabki”,
• redukcji istniejącej nadwagi,
• stosowaniu wkładki lub obuwia z podwyższonym obcasem po stronie zewnętrznej,
• uprawianiu sportów takich jak: łyżwiarstwo, narty, gimnastyka korekcyjna,
• przeciwwskazana jest jazda na rowerze i pływanie.

Szpotawość kolan - ćwiczenia korekcyjne

Ćwiczenia korekcyjne

Przykłady ćwiczeń korekcyjnych zalecanych przez lekarzy do wykonywania w domu przez dziecko ze szpotawością kolan:

1. Siad ugięty podparty, między kolanami piłka gumowa, zgniatanie kolanami piłki.
2. Siedząc na ławeczce, woreczek między kolanami, próbujemy prostować nogi.
3. Leżenie tyłem, rozkrok, złączenie kończyn dolnych przez ugięcie w stawach kolanowych do wewnątrz, stopy na zewnątrz.
4. Siad prosty, nogi związane w kolanach. Ruch - wznos nóg z maksymalnym napięciem mięśni.
5. Postawa stojąca. Ruch - napinanie pośladków i łączenie kolan.
6. W siadzie skulnym ręce w bok zgięte w stawie łokciowym, opad tułowia w tył, woreczek między kolanami.
7. Leżenie tyłem, woreczek między kolanami, rysowanie kółek w lewą i w prawą stronę.
8. W staniu w lekkim rozkroku, ugięcie kolan (półprzysiad) z równoczesnym zbliżeniem kolan do siebie przez naciskanie dłońmi na boczne okolice kolan.
9. Leżenie przodem, kolana złączone taśmą. Ruch - wznos prostych nóg nad podłogę.
10. Leżenie tyłem. Ruch - wznos prostych nóg i łączenie ich.
11. Siad ugięty podparty, stopy rozstawione, naprzemienne skręcanie ugiętych kończyn dolnych do wewnątrz z równoczesnym dotknięciem kolan do podłoża.
12. Leżenie przodem na ławeczce, ramiona wyciągnięte i chwyt za obrzeże ławki, Nogi poza ławką. Wykonanie nogami wyprostowanymi w stawach biodrowych i kolanowych ruchów nożycowych.
13. W staniu tyłem do drabinek (ściany), unoszenie nogi zgiętej w stawie kolanowym w górę w skos przez nogę przeciwną.
14. Leżenie przodem, między stopami chusteczka. Ruch - unoszenie nóg prostych w górę – wytrzymać.
15. Leżenie przodem. Ruch - napinanie mięśni pośladkowych z próbą łączenia kolan.
16. Podskoki obunóż na materacu, ręce oparte na skrzyni (stole), woreczek między kostkami, kolana związane.