Zmiany w programie Profilaktyka 40 PLUS. Co nowego w 2024 roku? Sprawdź❗
Zmiany w programie Profilaktyka 40 PLUS. Co nowego w 2024 roku? Sprawdź❗
Zmiany w programie Profilaktyka 40 PLUS. Co nowego w 2024 roku? Sprawdź❗

Białaczka szpikowa - przyczyny, objawy, badania, leczenie

Ostra białaczka szpikowa jest złośliwym nowotworem występującym przede wszystkim u dorosłych, a prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta wraz z wiekiem. Szybka diagnoza i odpowiednie leczenie pozwala na całkowitą wyleczalność, dlatego po pojawieniu się objawów należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem.
Białaczka
Źródło: 123RF
Spis treści

Ostra białaczka szpikowa (AML)  występuje przede wszystkim u dorosłych, u dzieci stanowi jedynie 15% przypadków. Jest złośliwym nowotworem wywodzącym się z wczesnych stadiów komórek linii szpikowej (blastów). Dochodzi w nich do mutacji, która prowad zi do ich transformacji nowotworowej. Komórki te dzielą się bardzo szybko i gromadzą się w szpiku kostnym.

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - objawy

Początek choroby często jest skryty, dominuje osłabienie, apatia, drażliwość i dopiero dołączenie się objawów charakterystycznych dla zaburzenia pracy układów krwinkowych zwykle zwraca uwagę osoby chorej. Nie wszystkie z wymienionych objawów muszą u każdego chorego być obecne, gdyż przebieg tej choroby jest niejednorodny.

Do objawów ogólnoustrojowych zaliczamy:

  • nieuzasadnione stany podgorączkowe,
  • utratę wagi,
  • brak łaknienia,
  • wychudzenie.

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - wizyta u lekarza

W przypadku nasilonych objawów ogólnoustrojowych pacjent najpierw powinien udać się do swojego lekarza rodzinnego. W trakcie wizyty dokładnie opisać swoje objawy oraz okoliczności, w których się pojawiły. Lekarz rodzinny powinien według swoich umiejętności dokładnie zbadać fizykalnie chorego, w tym oprócz obejrzenia gardła, osłuchania serca oraz płuc, zbadać dokładnie brzuch, aby sprawdzić, czy narządy takie jak śledziona i wątroba nie są powiększone, oraz dokładnie sprawdzić węzły chłonne, czy również nie są powiększone.

Po przeprowadzeniu badania, lekarzowi powinny nasunąć się już pewne przypuszczenia. Zapewne następnym krokiem będzie zlecenie badania laboratoryjnego oceniającego wydolność szpiku kostnego – morfologii krwi obwodowej z rozmazem.

Posiadając wyniki oraz szczegółowy opis badania fizykalnego lekarz będzie mógł skierować do lekarza specjalisty – hematologa. Po otrzymania takiego skierowania należy niezwłocznie zgłosić się na konsultację hematologiczną, gdyż szybkie podjęcie odpowiednich kroków pozwoli na postawienie właściwej diagnozy oraz wdrożenie adekwatnego leczenia.

Proszę pamiętać, iż na pierwszym spotkaniu z lekarzem specjalistą należy jeszcze raz przestawić swoje objawy oraz przekazać wszystkie wyniki badań zleconych przez lekarza rodzinnego, gdyż mają one istotny udział w ustalenia rozpoznania. Po rozmowie z pacjentem, zebraniu szczegółowej historii choroby, badaniu oraz przejrzeniu otrzymanych wyników badań, lekarzowi na pewno nasuną się właściwe spostrzeżenia.

Należy jednak pamiętać, że często w życiu bywa tak, że choroba nie zawsze posiada wszystkie tzw. „książkowe” objawy, więc możliwe jest, że lekarz zleci dodatkowe badania. Należy uzbroić się w cierpliwość, wykonać je i w momencie postawienia diagnozy ponowić nurtujące pytania. Pamiętajmy, że dobra współpraca z lekarzem specjalistą i obustronne zaufanie są podstawą udanego leczenia.

Gdy rozpoznanie zostanie już postawione należy zadać lekarzowi odpowiednie pytania:

  • Jak długo trwa leczenie?
  • Jakie są możliwe sposoby leczenia i szanse na całkowite wyleczenie?
  • Jak często należy robić badania kontrolne?
  • Jak wygląda codzienne funkcjonowanie osoby chorej?
  • Gdzie uzyskać pomoc i opiekę psychologa?

Przede wszystkim nie wolno bać się ich zadawać, gdyż dobre zrozumienie choroby, która nas dotknęła pomoże nam lepiej stawić jej czoła.

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - badania

Diagnostyka AML składa się z wielu różnych badań:

  1. Badanie palpacyjne węzłów chłonnych (ich wielkości, konsystencji, bolesności) oraz brzucha.
  2. Badania laboratoryjne krwi (morfologia krwi z rozmazem) - pozwala na określenie liczby wszystkich krwinek, z podziałem na erytrocyty, trombocyty, leukocyty wraz z wyodrębnieniem poszczególnych typów leukocytów (w tym wykazanie „komórek blastycznych”, czyli właśnie tych krwinek, których namnażanie prowadzi do powstawania białaczki). Ponadto badanie to także wykaże nam zarówno współistniejącą anemię, jak i niedobór płytek biorących udział w procesie krzepnięcia.
  3. Biopsja aspiracyjna lub trepanobiopsja szpiku - w obydwu przypadkach pobiera się go z talerza kości biodrowej, lub u małych dzieci z kości piszczelowej. Cały zabieg odbywa się w znieczuleniu miejscowym. Po nakłuciu kości, specjalną igłą, pobiera się w przypadku biopsji aspiracyjnej tylko próbkę szpiku, czyli komórki, a w przypadku trepanobiopsji próbkę - szpiku wraz z fragmentem kości. Pobrana próbka zostaje przesłana do pracowni diagnostycznej, w której odpowiednio barwi się obecne w niej komórki, a następnie ocenia je pod mikroskopem. Podczas obserwacji mikroskopowej sprawdza się liczbę komórek oraz ich rodzaj. Próbkę taką bada się także genetycznie pod kątem występowania mutacji. Różnorodność podtypów wymaga od lekarza wdrożenia innych, zgodnych z nimi, rodzajów leczenia.
  4. Badania cytogenetyczne i molekularne - materiałem do tego typu badań jest pobrana podczas biopsji próbka szpiku. Mają one na celu wykrycie zaburzenia kariotypu pod postacią zmian w liczbie chromosomów i ich zmian strukturalnych (mutacji).
  5. Badania obrazowe - wyróżniamy tutaj RTG (klatki piersiowej, kości długich) USG, tomografię komputerową oraz rezonans magnetyczny. W zależności od zgłaszanych dolegliwości lekarz podejmie właściwą decyzję dotyczącą wyboru metody obrazowej.

Diagnoza AML opiera się na kilku wymienionych powyżej badaniach. Należy pamiętać, że powiększenie węzłów chłonnych nie musi od razu świadczyć o białaczce, gdyż ulegają one często powiększeniu w okolicy ran – po zranieniu, ukąszeniu lub jeśli jesteśmy w trakcie lub przebyliśmy ostatnio infekcję szczególnie w obrębie migdałków, gardła. Również samo badanie krwi (i wykazanie znamiennej liczby komórek blastycznych) bez badania szpiku nie wystarcza do rozpoznania białaczki. Komórki blastyczne mogą występować również w innych chorobach np. mononukleozie zakaźnej!

Podstawą do rozpoznania jest stwierdzenie zmian w szpiku kostnym. Uważa się, że wykazanie obecności 20% komórek blastycznych w szpiku jest kryterium do rozpoznania białaczki. Należy przy tym podkreślić obligatoryjność wykonania badań cytogenetycznych i molekularnych, gdyż mają istotny udział w postawieniu diagnozy. Na ich podstawie można podzielić białaczkę na konkretne podtypy różniące się rokowaniem, a co za tym idzie - wprowadzonym rodzajem leczenia.

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - leczenie

Niestety pomimo podobnego przebiegu oraz objawów klinicznych, dzięki badaniom molekularnym możemy wyróżnić różne podtypy AML, a ich plany leczenia różnią się od siebie.  Podczas kwalifikowania do wdrożenia konkretnej terapii bierze się pod uwagę:

  • stopień zaawansowania procesu,
  • wiek chorego,
  • jego stan ogólny,
  • zaburzenia chromosomalne,
  • klasyfikację immunologiczną.

Leczenie obejmuje:

Edukację chorego - ważne jest odbycie rozmowy z lekarzem - jak sami mamy sobie poradzić w zaistniałej sytuacji, gdzie znaleźć wsparcie, do kogo się zwrócić w chwilach załamania. Istotne jest także dokładne wypytanie lekarza, tak aby konkretnie przedstawił wszystkie dostępne metody leczenia, jego skutki uboczne, możliwe komplikacje, które mogą się pojawić po jego wdrożeniu. Ważne by zrozumieć chorobę, poznać dokładnie przeciwnika, z którym przyjdzie się nam zmierzyć.

Leczenie farmakologiczne - pacjenci chorzy na AML wymagają natychmiastowego leczenia szpitalnego, zaraz po postawieniu diagnozy! Głównym celem terapii, jest wprowadzenie choroby w stan remisji. Jest to stan, w którym zarówno we krwi obwodowej, jak i w szpiku nie wykrywa się obecności „białaczkowych komórek blastycznych”, parametry morfologii są prawidłowe oraz nie ma klinicznych objawów choroby. Aby osiągnąć powyższy stan niezbędne jest wdrożenie chemioterapii.

W przypadku chorób nowotworowych stosuje się specjalne ustalone i zatwierdzone schematy, złożone z odpowiednio dobranych i przebadanych leków, działających skutecznie w danej chorobie. Składa się z kilku etapów:

  1. Indukcja remisji - podstawowym celem jest osiągnięcie remisji hematologicznej tj. obniżenie liczby komórek blastycznych w szpiku poniżej 5%. Natomiast remisja kliniczna to ustąpienie objawów klinicznych. Zazwyczaj trwa około tygodnia, jest krótka, ale za to bardzo intensywna! W związku z wysokimi dawkami leków chory musi przebywać w izolacji, tak aby maksymalnie ograniczyć kontakt z jakimikolwiek zarazkami. Po upływie najbliższych 2-4 tygodni od podania leków szpik zaczyna się powoli odbudowywać. W tej fazie podaje się zwykle schemat zawierający antracykliny, cytarabinę oraz leki adekwatne dla rozpoznanego u chorego podtypu AML (np. u pacjentów, u których została rozpoznana jako podtyp – ostra białaczka promielocytarna, stosuje się dodatkowo kwas trans-retinowy). Po tym okresie ocenia się, czy leki zadziałały, jak silna nastąpiła na nie odpowiedź oraz czy organizm wyindukował remisję. W zależności od reakcji na podane leki ocenia się, czy chory jest gotowy, aby przejść do następnej fazy leczenia, bądź czy fazę indukcji należy powtórzyć lub czy należy rozpocząć poszukiwanie dawcy szpiku. Tak czy inaczej, jeśli nastąpiła remisja, w ciele chorego znajdują się jeszcze nieaktywne, resztkowe komórki białaczkowe, które przy brak kontynuacji leczenia mogą ponownie zacząć się namnażać.
  2. Konsolidacja remisji - jest kolejnym etapem leczenia. Ma na celu dalsze obniżanie pozostałych komórek białaczkowych. Dawki leków uzależnione są od indywidualnego przebiegu choroby. Zwykle są to schematy zawierające wysokie dawki cytarabiny.
  3. Podtrzymanie remisji - czas trwania tej fazy wynosi do 2 lat od rozpoczęcia leczenia. Podczas tego okresu podaje się osobie chorej okresowo leki słabsze.

Po uzyskaniu remisji długotrwałej konieczne jest kontrolowanie stanu zdrowia pacjenta, monitorowanie poziomu krwinek oraz badanie szpiku. Wraz z upływem czasu, okresy pomiędzy kolejnymi kontrolami będą wydłużanie, niemniej jednak nie wolno zaprzestać ich całkowicie.

Terapia wspomagająca

Skuteczna chemioterapia działa na szpik kostny eliminując wszystkie komórki, zarówno te zmienione nowotworowo, jak i prawidłowe krwinki, dlatego osobom chorym, poddanym leczeniu, przetacza się krwinki czerwone, płytki oraz podaje się czynniki stymulujące szpik do szybszego produkowania nowych elementów morfotycznych. Jedną ze składowych terapii jest także ciągłe nawadnianie chorego oraz podawanie leków zabezpieczających przed napadem dny moczanowej, czyli obniżających poziom kwasu moczowego. Należy pamiętać, że liczba komórek białaczkowych jest ogromna, a jednym z metabolitów uwalniającym się podczas ich rozpadu jest właśnie kwas moczowy.

W trakcie leczenia chemioterapią nie wolno także zapominać o lekach osłaniających śluzówkę żołądka i wątrobę. Należy również pamiętać o stosowaniu antybiotyków w trakcie trwania infekcji oraz o lekach zmniejszających uciążliwość skutków ubocznych (nudności, wymioty) obecnych praktycznie przy każdej chemioterapii, niezależnie od lokalizacji nowotworu.

Przeszczepienie komórek krwiotwórczych - pod tym pojęciem kryją się 3 różne procedury, gdyż obecnie możemy przeszczepiać:

  1. Szpik - wyróżniamy tutaj:
  • Przeszczepy allogeniczne, gdzie źródłem (dawcą) komórek jest osoba spokrewniona z chorym lub nie. Osoba taka musi posiadać zgodność w zakresie antygenów głównych układów zgodności tkankowej (HLA). W pierwszej kolejności poszukuje się dawców wśród rodzeństwa, gdyż takie przeszczepy są najskuteczniejsze. HLA jest bardzo istotne podczas poszukiwań, gdyż całkowita zgodność w jego obrębie znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłania, jakim jest choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD), dlatego po transplantacji prowadzi się intensywne leczenie immunosupresyjne. Trzeba również wspomnieć o zjawisku, w którego powstawaniu biorą udział limfocyty T dawcy – posiadają one zdolność do wyszukiwania i eliminowania komórek nowotworowych, które znajdują się w organizmie biorcy. Nazywane jest ono przeszczepem przeciwko białaczce (GvL). Niestety szansa na znalezienie dawcy pośród rodzeństwa wynosi tylko 1:4. W przypadku małej dostępności dawców spokrewnionych z chorym lub przy całkowitym ich braku, uruchamia się procedurę poszukiwania dawcy niespokrewnionego. Polskie ośrodki poszukujące dawców posiadają dostęp do wszystkich rejestrów światowych.
  • Przeszczepy autologiczne, gdy przeszczepiamy komórki macierzyste chorego, wcześniej od niego pobrane i zamrożone. W związku z tym, że zarówno dawcą, jak i biorcą jest ta sama osoba, wyklucza to wystąpienie GvHD. Niestety w tym przypadku powikłaniem może być pojawienie się wznowy białaczki, gdyż z pobranego szpiku mogły zostać niecałkowicie wyeliminowane komórki białaczkowe.
  • Przeszczepy syngeniczne, gdy dawcą komórek jest bliźniak jednojajowy. Taki układ jest z jednej strony doskonałym rozwiązaniem, gdyż mamy identyczne geny, a więc pełną zgodność w zakresie HLA, a co za tym idzie brak możliwości wystąpienia choroby GvH. Jednak w związku z „całkowitą identycznością” bez odpowiedniej stymulacji różnic antygenowych, uniemożliwia to wystąpienie zjawiska GvL, gdyż limfocyty T dawcy akceptują również antygeny białaczkowe obecne na komórkach przetrwałych w organizmie biorcy. Dlatego też ryzyko wznowy u tych pacjentów jest wyższe.
  1. Macierzyste komórki krwiotwórcze wyodrębnione z krwi obwodowej - procedura ta polega na wyodrębnieniu za pomocą separatora z krwi obwodowej komórek macierzystych, które przechodzą do niej ze szpiku kostnego. W związku z tym, że ich liczba we krwi jest znacznie niższa, przed tym zabiegiem i w jego trakcie podaje się dawcy G-CSF (Neupogen), czyli czynnik pobudzający szpik do uwalniania komórek macierzystych do krwi.
  2. Komórki krwi łożyskowej (pępowinowej), pobrane podczas porodu - pobiera się ją z łożyska, zaraz po przecięciu pępowiny, a następnie zamraża. Jednak liczba obecnych w niej komórek jest zdecydowania niższa niż podczas pobrania ich ze szpiku lub krwi obwodowej.

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - przeszczep szpiku kostnego

Pierwszym z „punktów”, które muszą zostać spełnione przy kwalifikowaniu chorego do przeszczepienia jest uzyskanie remisji. Pod uwagę bierze się także wiek pacjenta, odpowiedź organizmu na leczenie, oraz podtyp AML. Samą procedurę można podzielić na kilka etapów.

  1. Pierwszym elementem jest kondycjonowanie – w tym czasie chory otrzymuje duże dawki chemio- i radioterapii, tak aby całkowicie zniszczyć jego zmieniony szpik oraz układ odpornościowy.
  2. Następnie w formie kroplówki, poprzez cewnik centralny podaje się pacjentowi uzyskane komórki. Należy podkreślić, że przez cały czas chory przebywa praktycznie w totalnej izolacji, na oddziale szpitalnym, na którym panuje bardzo zaostrzony reżim sanitarny. Należy sobie uświadomić, że taki pacjent jest całkowicie pozbawiony obrony przed bakteriami, wirusami i paradoksalnie, nawet drobna, zupełnie niegroźna dla zdrowej osoby infekcja może stać się dla niego śmiertelnym powikłaniem!

Chory wymaga przetaczania krwi, tak aby uzupełnić braki krwinek czerwonych i płytek. Po upływie pierwszych 2-4 tygodni szpik zaczyna stopniowo się odbudowywać. Jednak należy zasygnalizować, że powikłania mogą pojawić się nawet 100 dni po przeszczepieniu.

Wczesne powikłania występujące u wszystkich osób to:

  • nudności,
  • wymioty,
  • rumień,
  • utrata owłosienia,
  • zakażenia patogenami (które w warunkach fizjologicznych bytują na naszej skórze, w jelitach).

Późne powikłania:

  • zaburzenia działania układu rozrodczego,
  • niedoczynność tarczycy,
  • nowotwory wtórne,
  • choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvHD).

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - leczenie w domu

Niestety nie ma domowych sposobów, aby samodzielnie leczyć białaczkę. Jedyne co możemy robić, to łagodzić skutki uboczne jej terapii. Należą do nich niewątpliwie nudności i wymioty. Przepisane przez lekarza leki z dużą pewnością pozwolą skutecznie je wyeliminować. Ważne jest również ciągłe picie płynów, tak aby nie dopuścić do odwodnienia. Istotna jest także kontrola spożywanych posiłków, tak aby nie dopuścić do częstych biegunek lub zaparć, gdyż zmaganie się z nimi będzie dodatkowym wysiłkiem energetycznym dla i tak już mocno osłabionego organizmu. Lekarz na pewno poinformuje jakie pokarmy mogą być spożywane. Pamiętajmy także o odpowiedniej ilości snu, aby umożliwić wypoczynek oraz regenerację sił do dalszej walki.

W chorobie takiej jak białaczka pacjent obciążony jest przyjmowaniem chemioterapii i musi borykać się z jej skutkami ubocznymi. Jeśli tylko są one bardziej nasilone powinien poinformować swojego lekarza o tym fakcie. Wtedy, w porozumieniu z pacjentem, na pewno zwiększy dawkę leków hamujących nudności i wymioty.

Reklama

Ostra bialaczka szpikowa - jak sobie radzić?

Niestety nie są znane sposoby zapobiegania białaczkom. Ważne jest natomiast szybkie podjęcie działań, kiedy choroba się już ujawni. Szybka diagnoza, efektywne i agresywne leczenie pozwoli wprowadzić chorobę w remisję. Ze strony pacjenta ważna jest chęć przezwyciężenia choroby, nie poddawanie się jej oraz wsparcie dawane przez bliskich.

Każda choroba, a szczególnie ta, która wydaje się nam nieuleczalna, powoduje duże trudności w przystosowaniu się. Wymaga akceptacji nowych okoliczności związanych zarówno z nią samą, jak i różnych sytuacji, które nas otaczają. Bardzo ważne jest podejście do leczenia. Dobra motywacja, chęć przezwyciężenia choroby może zdziałać cuda. Nie bójmy się szukać wsparcia! Porozmawiajmy na temat choroby z rodziną, ona na pewno nas zrozumie, wesprze w chwilach załamania. Istnieją także grupy, stowarzyszenia, które spotykają się, rozmawiają, dzielą się między sobą problemami, dając w ten sposób wsparcie. Przecież nikt nie jest w stanie zrozumieć nas lepiej, niż osoba, która sama choruje. Na te spotkania przychodzą też ludzie, którzy tę chorobę przezwyciężyli. Zapytajmy ich jak sobie radzili, jak walczyli z chorobą, bo przecież nic nie motywuje lepiej, niż zobaczyć, porozmawiać z człowiekiem, który chorował dokładnie na to samo, a teraz, gdy od chwili wyleczenia minęło już 15 czy 20 lat, cieszy się dobrym zdrowiem.

Pamiętajmy też, że nie zawsze jest dobrze. Leczenie jest długotrwałe, zdarza się, że wyniki są gorsze. Nie świadczy to o braku jego skuteczności, są po prostu dni lepsze i gorsze, nie należy się wtedy poddawać, trzeba to przezwyciężyć. Jeśli mamy wątpliwości, zapytajmy lekarza prowadzącego, on naprawdę dokładnie wyjaśni nam co się w danej chwili dzieje. Nie bójmy się pytać!

Bibliografia

  • Szczeklik A.,Choroby wewnętrzne, Wyd.1.,Medycyna Praktyczna,Kraków,2006
  • Hołowiecki J.,Współczesne wskazania do transplantacji szpiku. Współczesna Onkologia vol. 5; 5,,2001
  • Hillman R.S., Ault K.A., Rinder H.,Hematology in Clinical Practice, 4th Edition,McGraw-Hill,2005
  • Lichtman M., Beutler E., Kaushansky K., Kipps T., Seligsohn U.,Williams Hematology, 7th Edition,McGraw-Hill,2007
  • Crowther M.A., Ginsberg J.,Evidence-based Hematology, Blackwell Publishing,,2008
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Rodzaje nowotworów
Rak przełyku - objawy, rokowania, przerzuty, wiek
Przełyk człowieka
Pierwsze objawy raka migdałka podniebiennego - jak wygląda leczenie?
Choroba nowotworowa migdałków podniebiennych
Naczyniak kręgosłupa - rodzaje, przyczyny i objawy. Czy może zniknąć?
Lekarz diagnozuje naczyniaka kręgosłupa
Podobne artykuły
Rak szyjki macicy
Rak szyjki macicy - objawy i leczenie. Lista badań
Rak sromu – objawy i wygląd. Jak szybko się rozwija?
Rak sromu, czyli podstępna i słabo rozpoznawalna choroba. Jak wygląda leczenie?
Osoba trzymająca się za krtań
Rak krtani - objawy. Jak długo się rozwija?
Osoba podczas badania onkologicznego
Rak trzustki - objawy, rokowania, przerzuty

Reklama


Jak świętować pierwszy dzień wiosny?
Sprawdź!