W polskim kalendarzu szczepień widnieje na liście szczepień obowiązkowych od 2017 roku. Decyzja włączenia szczepionki na pneumokoki do programu szczepień obligatoryjnych była podyktowana wzrostem wskaźnika zachorowalności na niezwykle niebezpieczną inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP). Obowiązkowe szczepienia na pneumokoki są bezpłatne i dedykowane dzieciom w konkretnej grupie wiekowej oraz dzieciom z grup ryzyka wymienionych w obowiązującym Programie Szczepień Ochronnych. Starsze dzieci, młodzież i dorośli mogą skorzystać z wariantu płatnych szczepień zalecanych przeciwko zakażeniom pneumokokowym.
Reklama
Szczepienie przeciw pneumokokom
Szczepienie przeciw pneumokokom jest sprawdzoną i aktualnie najbardziej skuteczną oraz bezpieczną metodą ochrony dzieci, młodzieży i osób dorosłych przed groźnymi zakażeniami pneumokokowymi.
Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), szczepienia przeciwko pneumokokom, jako szczepienia rekomendowane, powinny być wprowadzone we wszystkich krajach świata. W programach szczepień powszechnych obowiązują niemalże we wszystkich europejskich państwach, a jako szczepienia obowiązkowe m.in. na terenie Bułgarii, Francji, Węgier, Łotwy, Słowacji oraz Polski. W zależności od kraju, szczepienia przeciw pneumokokom są bezpłatne lub częściowo refundowane.
Współczesne szczepionki przeciw pneumokokom wykazują wysoką skuteczność przeciw inwazyjnej chorobie pneumokokowej (IChP) oraz chronią przed zakażeniami wywołanymi przez lekooporne szczepy pneumokoków. Przy tym są dokładnie przebadane, sprawdzone, bezpieczne i dobrze tolerowane przez ludzki organizm, w tym organizm małych dzieci. A to właśnie najmłodsi są najbardziej narażeni na niebezpieczne zakażenia pneumokokami i wymagają szczególnej ochrony.
Warto również pamiętać o tym, że pośrednim, ale niezwykle istotnym efektem szczepień dzieci na pneumokoki jest ochrona osób słabszych, chorych, starszych i bardziej narażonych na zachorowania. Szczepienia przeciw pneumokokom zapewniają zatem nie tylko indywidualną odporność dziecku, ale również tzw. odporność populacyjną (zwaną inaczej odpornością zbiorowiskową). Im większa część społeczeństwa jest zaszczepiona przeciw pneumokokom, tym mniejsze ryzyko zachorowań nie tylko u osób szczepionych, ale również u osób nieuodpornionych, które z różnych przyczyn jeszcze nie przyjęły lub nie mogą przyjąć szczepionki.
Reklama
Pneumokoki - szczepić czy nie? Za i przeciw
Jeżeli ktoś się jeszcze zastanawia nad celowością szczepień przeciw pneumokokom, to powinien jak najszybciej zasięgnąć wiedzy o tym, czym są pneumokoki i z jakimi chorobami wiążą się zakażenia tymi bakteriami.
Streptococcus pneumoniae, bo tak brzmi nazwa systematyczna pneumokoka, zwanego również dwoinką zapalenia płuc (Diplococcus pneumoniae), to bakteria szeroko rozpowszechniona na świecie, wywołująca szereg nieinwazyjnych oraz inwazyjnych chorób pneumokokowych. Pneumokoki są odpowiedzialne za kilkanaście milionów zachorowań na całym świecie, w tym do 1,5 miliona zakażeń śmiertelnych rocznie. W Polsce każdego roku odnotowuje się ponad 1000 przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP), a nierejestrowane zakażenia nieinwazyjne szacuje się na około kilkadziesiąt tysięcy w skali roku. Warto nadmienić, że w zasadzie wszystkie przypadki inwazyjnej choroby pneumokokowej wymagają hospitalizacji.
Zakażenie pneumokokowe może prowadzić do wielu chorób o zróżnicowanym przebiegu i nasileniu. Najczęściej pneumokoki wywołują choroby górnych dróg oddechowych. Wśród łagodniejszych w przebiegu, nieinwazyjnych chorób pneumokokowych można wymienić:
- pozaszpitalne zapalenie płuc przebiegające bez bakteriemii,
- zapalenie ucha środkowego i wyrostka sutkowatego,
- zapalenie zatok przynosowych,
- zapalenie gardła,
- zapalenie oskrzeli.
Najcięższą i najbardziej niebezpieczną, zagrażającą zdrowiu i życiu, postacią zakażenia pneumokokami jest tzw. inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP). Pod pojęciem tym kryją się, takie choroby jak:
- bakteriemia (zakażenie krwi),
- pneumokokowe zapalenie płuc z bakteriemią,
- pneumokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- sepsa pneumokokowa (posocznica),
- zapalenie otrzewnej,
- zapalenie wsierdzia,
- zapalenie osierdzia.
Pneumokoki mogą również wywoływać zapalenie opłucnej, zapalenie spojówek, zapalenie stawów, czy ropień mózgu.
Zarówno w następstwie nieinwazyjnej, jak i inwazyjnej choroby pneumokokowej, może dojść do wielu niebezpiecznych powikłań, m.in. do zaburzeń widzenia, w tym ślepoty, niedosłuchu lub całkowitej utraty słuchu, nieprawidłowego rozwoju psychomotorycznego, zaburzeń mowy i koordynacji ruchowej, trudności w koncentracji i nauce, ostrej niewydolności oddechowej, niewydolności krążeniowej, czy niewydolności wielonarządowej. Pneumokoki odpowiadają za najwyższą śmiertelność w grupie zakażeń bakteryjnych, dlatego najbardziej poważnym powikłaniem zakażenia tymi bakteriami jest zgon.
Pneumokokami można się zarazić stosunkowo łatwo, ponieważ przenoszą się drogą kropelkowo-powietrzną. Po przedostaniu się do organizmu zasiedlają jamę nosowo-gardłową i mogą doprowadzić do zakażenia nieinwazyjnego, inwazyjnego lub jedynie bytować, nie powodując żadnych objawów. Zjawisko to nazywane jest nosicielstwem, a w przypadku pneumokoków dotyczy ok. 60% dzieci uczęszczających do żłobka lub przedszkola. Samo nosicielstwo nie stanowi zagrożenia i nie wymaga leczenia, jednak w sytuacji osłabienia organizmu pneumokoki bytujące w nosie i gardle mogą wywołać zakażenie nieinwazyjne, np. zapalenie ucha środkowego, czy zapalenie gardła. Jeśli jednak bakteriom uda się przełamać bariery ochronne i przedostać się do krwiobiegu, a z krwią do płynu mózgowo-rdzeniowego czy płuc, może dojść do zakażenia inwazyjnego, w tym zapalenia płuc z bakteriemią, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, czy sepsy pneumokokowej, a w następstwie tak groźnych chorób, do śmierci.
Zakażenia pneumokokami występują w każdej grupie wiekowej, ale najbardziej narażone na zachorowania są małe dzieci oraz osoby starsze, powyżej 65. roku życia. Najwyższy współczynnik zapadalności na inwazyjną chorobę pneumokokową obserwuje się u dzieci od narodzin do 2. roku życia. W tej samej grupie wiekowej odnotowuje się również najwyższy wskaźnik śmiertelności w wyniku inwazyjnej choroby pneumokokowej.
Zarówno nieinwazyjne, jak i inwazyjne zakażenia pneumokokami można leczyć odpowiednimi antybiotykami, jednak od wielu lat na całym świecie, w tym również w Polsce, obserwuje się wzrastającą oporność pneumokoków na większość dostępnych antybiotyków. Leczenie zakażeń pneumokokowych staje się więc coraz bardziej ograniczone, kosztowne i nie daje gwarancji całkowitego powrotu do zdrowia. Nawet jeśli dziecko uda się uratować i wyleczyć z choroby pneumokokowej, to może ona pozostawić w organizmie ślad w postaci wymienionych wyżej niebezpiecznych powikłań. Czy wobec braku gwarancji skuteczności leczenia zakażeń pneumokokowych warto ryzykować i wzbraniać się przed szczepieniem przeciw Streptococcus pneumoniae?
A co jeśli dziecko nie może zostać zaszczepione? Wszelkie przeciwwskazania do zaszczepienia dziecka przeciw zakażeniom pneumokokowym może zdiagnozować i wskazać wyłącznie lekarz. Przy okazji każdej wizyty szczepiennej lekarz jest zobowiązany do wykonania odpowiednich badań i przeprowadzenia szczegółowego wywiadu lekarskiego z rodzicami. Jeśli pediatra będzie miał jakiekolwiek wątpliwości w kwestii bezpieczeństwa podania szczepionki w danym momencie, to z pewnością doradzi odroczenie szczepienia i ustali alternatywny kalendarz szczepień, zgodny z indywidualnym stanem zdrowia małego pacjenta.
Przeciwwskazaniem do szczepienia przeciw pneumokokom jest ponadto reakcja anafilaktyczna, która może zostać stwierdzona podczas podawania pierwszej dawki szczepionki oraz nadwrażliwość, na którykolwiek ze składników preparatu.
Dla zdrowego dziecka szczepionka przeciw pneumokokom nie stanowi zagrożenia, jest bezpieczna i dobrze tolerowana. W przypadku wszelkich wątpliwości dotyczących szczepienia warto skonsultować się z lekarzem.
Reklama
Pneumokoki – szczepienie obowiązkowe i zalecane
Obowiązkowe szczepienia w Polsce reguluje Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Dokument ten jasno określa zasady i tryb działań profilaktycznych oraz czynności związanych ze zwalczaniem zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, i co się z tym wiąże, nakłada obowiązek administracyjny poddania się wskazanym szczepieniom ochronnym. Odpowiedzialność za szczepienia obowiązkowe przeciw pneumokokom spoczywa na rodzicach oraz lekarzu rodzinnym.
Harmonogram zarówno obowiązkowych, jak i zalecanych szczepień ochronnych jest realizowany na podstawie aktualnie obowiązującego kalendarza szczepień. Oficjalny Program Szczepień Ochronnych jest co roku opracowywany i publikowany przez Główny Inspektorat Sanitarny.
Lista wskazanych szczepień ochronnych nigdy nie jest przypadkowa, ani ostatecznie zamknięta. Jest wynikiem długoletnich i bieżących badań oraz obserwacji pojawiania się i rozprzestrzeniania konkretnych drobnoustrojów na danym terytorium. Właśnie dzięki takim analizom, w 2017 roku, do obowiązkowych szczepień w Programie Szczepień Ochronnych w Polsce dołączono szczepionkę przeciw pneumokokom. Była to reakcja na obserwowany wzrost rejestrowanych zachorowań w Polsce na inwazyjną chorobę pneumokokową (IChP).
Reklama
Kiedy szczepienie na pneumokoki? Kalendarz
Zarówno obowiązkowe, jak i zalecane szczepienia przeciw pneumokokom realizowane są na podstawie wspomnianego wcześniej, aktualnego kalendarza szczepień ochronnych. Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych, szczepienie na pneumokoki w Polsce wykonywane jest według trzydawkowego schematu. Wzorzec ten obejmuje dwie dawki szczepienia pierwotnego i jedną dawkę szczepienia uzupełniającego.
Szczepienia obowiązkowe przeciw pneumokokom dla dzieci – kiedy i ile dawek:
- Pierwsza dawka szczepionki przeciw pneumokokom (PCV) podawana jest dzieciom w 2. miesiącu życia, po ukończeniu 6. tygodnia życia.
- Drugą dawkę szczepienia na pneumokoki stosuje się po ukończeniu 14. tygodnia życia – po 8. tygodniach od poprzedniego szczepienia).
- Trzecia dawka szczepionki przeciw pneumokokom przewidziana jest w 13. – 15. miesiącu życia.
Reklama
Darmowe i płatne szczepienia na pneumokoki
Szczepienia obowiązkowe na pneumokoki w Polsce są bezpłatne dla osób ubezpieczonych, finansowane z budżetu Ministra Zdrowia. Darmowe szczepienia wykonywane są w placówkach medycznych, które mają zawartą umowę na takie świadczenia z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Refundowane szczepienia przeciw pneumokokom podawane są bezpłatnie dzieciom od 6. tygodnia do 2. roku życia oraz dzieciom do ukończenia 5. roku życia z grup ryzyka wymienionych w Programie Szczepień Ochronnych.
Koszt szczepień obowiązkowych na pneumokoki poniosą te osoby, które zdecydują się na szczepienia dziecka inną szczepionką, niż ta finansowana przez ministerstwo lub w przypadku wyboru miejsca szczepienia, które nie ma podpisanej właściwej umowy z NFZ.
Płatne są również zalecane szczepienia przeciw zakażeniom pneumokokowym, wskazane starszym dzieciom, młodzieży i osobom dorosłym, w tym w szczególności powyżej 65. roku życia, przede wszystkim z wymienionych w kalendarzu szczepień grup ryzyka (w tym m.in. osobom z: przewlekłą chorobą sercowo-naczyniową, płuc, chorobą alkoholową, przewlekłymi chorobami wątroby, cukrzycą).
Koszt zakupu szczepionek ponosi osoba poddająca dziecko szczepieniu, ale same badania i przeprowadzenie szczepienia osób ubezpieczonych odbywają się w ramach świadczeń NFZ.
Reklama
Komu przysługują darmowe szczepienia na pneumokoki?
Według kalendarza szczepień obowiązkowych, refundowane szczepionki na pneumokoki przysługują:
- dzieciom od 6. tygodnia do 2. roku życia (dotyczy dzieci urodzonych po 31 grudnia 2016 r.);
- dzieciom do ukończenia 5. roku życia (dotyczy dzieci urodzonych przed 1 stycznia 2017 r.):
- po urazie lub z wadą ośrodkowego układu nerwowego przebiegającymi z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
- zakażonym HIV,
- po przeszczepieniu szpiku, przed lub po przeszczepieniu narządów wewnętrznych lub przed lub po wszczepieniu implantu ślimakowego;
- dzieciom do ukończenia 5. roku życia (dotyczy dzieci urodzonych przed 1 stycznia 2017 r.) chorującym na:
- przewlekłe choroby serca,
- schorzenia immunologiczno-hematologiczne, w tym małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę, chłoniaki, sferocytozę wrodzoną,
- asplenię wrodzoną, dysfunkcje śledziony, po splenektomii, lub po leczeniu immunosupresyjnym,
- przewlekłą niewydolność nerek i nawracający zespół nerczycowy,
- pierwotne zaburzenia odporności,
- choroby metaboliczne, w tym cukrzycę,
- przewlekłe choroby płuc, w tym astmę;
- dzieciom od 2. miesiąca życia do ukończenia 12. miesiąca życia urodzonym przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży lub urodzone z masą ciała poniżej 2500 g (wskazany jest 4-dawkowy schemat szczepienia podstawowego, tj. trzy dawki szczepieniami pierwotnego oraz jedna dawka uzupełniająca (3+1).
Reklama
Dla kogo zalecane szczepienia przeciw pneumokokom?
Zgodnie z obowiązującym Programem Szczepień Ochronnych, zalecane szczepionki przeciw pneumokokom podaje się:
- dzieciom do ukończenia 5. roku życia (dotyczy dzieci urodzonych przed 1 stycznia 2017 r., których nie zaszczepiono w ramach szczepień obowiązkowych;
- dorosłym powyżej 50. roku życia;
- dzieciom i osobom dorosłym z przewlekłą choroba serca, przewlekłą chorobą płuc, cukrzycą, wyciekiem płynu mózgowo- rdzeniowego, implantem ślimakowym, przewlekłą chorobą wątroby, w tym z marskością, osobom uzależnionym od alkoholu, palącym papierosy;
- dzieciom i osobom dorosłym z anatomiczną i czynnościowa asplenią, sferocytozą i innymi hemoglobinopatiami, z wrodzoną i nabytą asplenią;
- dzieciom i osobom dorosłym z zaburzeniami odporności, wrodzonymi i nabytymi niedoborami odporności, zakażeniem HIV, przewlekłą choroba nerek i zespołem nerczycowym, białaczką, choroba Hodgkina, uogólniona choroba nowotworową związaną z leczeniem immunosupresyjnym, w tym przewlekła steroidoterapią, szpiczakiem mnogim.
Czy szczepienie na pneumokoki jest bezpieczne?
Szczepienie na pneumokoki jest nie tylko skuteczną, ale i bezpieczną metodą ochrony dzieci i osób dorosłych przed zakażeniami tymi groźnymi bakteriami. Szczepionki przeciw pneumokokom zarejestrowane i dopuszczone do obrotu w Polsce spełniają wszelkie normy bezpieczeństwa, standardy jakości i skuteczności, co potwierdzają liczne badania kliniczne, naukowcy oraz lekarze.
Nawet po uzyskaniu wszelkich pozwoleń na stosowanie szczepionek na pneumokoki u dzieci, ich działanie nadal jest monitorowane pod względem skuteczności, jak i ewentualnych działań niepożądanych. Szczepionki są stale udoskonalane, ich coraz nowocześniejsze formuły są dobrze tolerowane przez organizm dziecka, a ryzyko związane z ich stosowaniem jest znikome. Do chwili obecnej, potwierdzają to efekty podania na całym świecie milionów dawek skoniugowanych szczepionek przeciw pneumokokom, niemowlętom i dzieciom do 2. życia, obserwując przy tym dobry profil bezpieczeństwa preparatów.
Podobnie, jak po każdym leku, po podaniu szczepionki mogą wystąpić odczyny zwane poszczepiennymi. Najczęściej mają one jednak charakter łagodny i przemijający bez trwałych skutków dla zdrowia zaszczepionej osoby. To zdecydowanie stawia szczepienia po stronie korzyści dla zdrowia i życia dziecka.
Czytaj też:
