Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Jakie techniki relaksacyjne stosować na stres i przed snem?

Techniki relaksacyjne zwalniają napięcie mięśniowe i psychiczne, redukując w ten sposób skutki oddziaływania stresu, ułatwiając zasypianie oraz poprawiając ogólną kondycję organizmu. Poznaj najważniejsze metody. Zobacz, dlaczego warto zadbać o odpowiednią dawkę relaksu.
Osoba relaksująca się nad wodą
Źródło: 123RF
W skrócie
  • Techniki relaksacyjne są idealnym rozwiązaniem dla osób mających problemy z zasypianiem i jakością nocnego wypoczynku. Doskonale redukują też efekty działania stresu.
  • Do najważniejszych metod należą techniki relaksacji Jacobsona, Schultza i Bensona. Stosowane są jednak także inne sposoby.
  • Relaksacja jest zalecana osobom dorosłym i dzieciom. Metody tego typu są bezpieczne i skuteczne, co potwierdzają badania naukowe.
Spis treści

Reklama

Czym są techniki relaksacyjne? Definicja i twórcy

Techniki relaksacyjne są różnego typu działaniami mającymi na celu rozluźnienie napięcia mięśniowego i emocjonalnego, a także osłabienie ogólnej mobilizacji organizmu.

Stosuje się je przede wszystkim w stanach wzniecenia psychicznego (zwłaszcza o podłożu lękowym) oraz nadpobudliwości psychoruchowej. W związku z tym doskonale sprawdzają się też w terapii zaburzeń snu związanych z deregulacją sfery emocji.

Do Polski słowo „relaks” trafiło z języka angielskiego (relax), gdzie oznacza „odprężyć”, „zwolnić”, „rozluźnić”. Jeśli jednak sięgnąć do źródłosłowu głębiej, należy przywołać stare łacińskie wyrażenia  laxo, laxus – „rozciągać”, „rozwolniony”, do których później dodano przedrostek re, odnoszący się do powtarzania czynności, czy też robienia czegoś na nowo.

Powstało w ten sposób słowo relaxo oznaczające „rozluźniać coś ścieśnionego, rozwiązać więzy, ulżyć, odpocząć, przerwać smutek”.

Istnieją rozliczne metody relaksacyjne, w tym kilka klasycznych i najbardziej upowszechnionych, których autorzy uznawani są dziś za pionierów w tej dziedzinie. Należą do nich między innymi:

  • Techniki Jacobsona. Pod pojęciem tym kryje się relaksacja progresywna (postępująca), której założenia opracował amerykański fizjolog z uniwersytetu w Chicago Edmund Jacobson (1888 – 1983).

Metoda ta opiera się na założeniu, że napięcie ma swoje źródło w mięśniach lub mózgu, które są ze sobą wzajemnie powiązane. Stres ma powodować napięcie mięśniowe i odwrotnie: rozluźnienie mięśni i osłabienie ich aktywności nerwowej przynosi spokój umysłu i wewnętrzną równowagę.

  • Technika Schultza. Opracowana na początku XX wieku przez praktykującego we Wrocławiu niemieckiego lekarza Johannesa Heinricha Schultza metoda określana jest mianem treningu autogenicznego.

Jej twórca pasjonował się hipnozą, jogą i zen, co znalazło przełożenie w zaproponowanej przez niego metodzie relaksacji. Jej istotą jest bowiem głęboka autosugestia w stanie zbliżonym do hipnotycznego, przy zastosowaniu technik medytacyjnych.

Warto w tym miejscu wspomnieć, że zmodyfikowane założenia tej właśnie metody, stanowią kanwę technik relaksacyjnych Anny Polender, stosowanych w pracy z dziećmi.

  • Technika Bensona. Opiera się na badaniach profesora Herberta Bensona z Uniwersytetu Harvarda, który jest jednym z pionierów i najważniejszych badaczy w obszarze relaksacji i medycyny psychosomatycznej.

Naukowiec ten jako pierwszy zdefiniował reakcję relaksacyjną, a następnie badał możliwości jej zastosowania w redukcji skutków stresu u człowieka. Stosowana do dziś technika opiera się na praktykach zbliżonych do medytacji.

Kluczem jest powtarzanie określonego słowa przez około 15-20 minut, tak by przerwać nawałnicę różnorodnych myśli i wytworzyć swego rodzaju pustkę myślową oraz emocjonalną. Efektem tego ma być obniżenie poziomu lęku, co z kolei przekłada się m.in. na łatwiejsze zasypianie.

Oprócz tego istnieją też inne rodzaje technik relaksacyjnych, takie jak między innymi relaksacja Wintreberta, gimnastyka wg de Milla, BRT (behavioral relaxation training – behawioralny trening relaksacyjny), czy MBSR (mindfulness-based stress reduction - redukcja stresu oparta na uważności).

Zastosowanie znajdują też metody biofeedbacku, czyli biologicznego sprzężenia zwrotnego. Dobrze sprawdzają się także różnego rodzaju wschodnie, azjatyckie techniki relaksacyjne, w tym między innymi joga czy medytacja transcendentalna (TM).

Reklama

Co mówią badania na temat technik relaksacyjnych?

Które z technik relaksacyjnych uznaje się za najbardziej skuteczne? Najczęściej w opracowaniach naukowych wymieniane są techniki Jacobsona, Schultza i Bensona. Istnieje wiele potwierdzonych klinicznie dowodów na skuteczność ich stosowania.

Jednak wiele innych metod także cieszy się uznaniem w środowiskach naukowych. Należy bowiem wiedzieć, że techniki relaksacyjne, choć kojarzone z medycyną alternatywną, oparte są na bardzo solidnych fundamentach.

Dość powiedzieć, że wspomniany Benson, reprezentujący jedną z najlepszych uczelni świata, jaką jest Uniwersytet Harvarda, poświęcił badaniom w obszarze stresu i relaksacji 35 lat swojej pracy.

Prowadził w tym czasie przeróżne analizy. Jedna z najgłośniejszych jego prac opisuje sprawdzenie wskaźników fizjologicznych u osób praktykujących medytację transcendentalną.

Wykazało ono między innymi spadek zużycia tlenu o 17 procent, obniżenie ilości wydychanego dwutlenku węgla, redukcję oddechów (średnio o 3 na minutę). Zanotowany też został spadek stężenia mleczanu we krwi (niski poziom tej substancji koresponduje z uczuciem spokoju).

Natomiast w mózgach badanych osób pojawiło się więcej wolnych fal mózgowych alfa, theta i delta, typowych dla stanów odprężenia.

Podsumowując wyniki badań Bensona, a także innych naukowców (Kabat-Zinn, Titlebaum), K. Rygiel podaje, iż wykazały one takie oddziaływania na organizm ludzki, jak:

  • redukcja odczuwania lęku i niepokoju;
  • obniżenie dolegliwości bólowych oraz związanego z nimi napięcia;
  • zmniejszenie napięcia mięśniowego;
  • złagodzenie bólów głowy;
  • poprawa jakości oraz ilości snu;
  • redukcja uczucia zmęczenia;
  • zwiększenie odczuwanego poziomu energii życiowej;
  • poprawa regulacji termicznej organizmu;
  • normalizacja ciśnienia tętniczego;
  • normowanie przyspieszonego tętna i oddechu;
  • poprawa subiektywnych odczuć związanych z kontrolą stresu;
  • aktywowanie i usuwanie mechanizmów zaradczych występujących w odpowiedzi na stresory.

Należy podkreślić, że badania naukowe dotyczące skuteczności technik relaksacyjnych prowadzone były przez dziesięciolecia na całym świecie przez specjalistów z różnych obszarów nauki, takich jak neurologia, psychologia i psychiatria i inne.

Dlatego są one rekomendowane przez autorytety medyczne i naukowe jako skuteczny sposób wspomagania klasycznej psychoterapii, rehabilitacji a nawet leczenia farmakologicznego różnego typu chorób, zaburzeń i dysfunkcji, nie tylko emocjonalnych.

Reklama

Kiedy i na co stosować techniki relaksacyjne? Przykłady

Techniki relaksacyjne stosowane są współcześnie zarówno w ramach rozmaitych terapii koordynowanych przez specjalistów, jak też samodzielnie, stanowiąc doskonałe remedium na dolegliwości związane z oddziaływaniem stresu i nie tylko.

Przykłady tego typu działań można mnożyć w nieskończoność, najczęściej jednak relaksacja jest stosowana w kilku typowych sytuacjach:

  • Nadmierna ekspozycja na stres i nieumiejętność radzenia sobie z czynnikami zaburzającymi równowagę emocjonalną. Problemy tego typu mogą mieć związek zarówno z wydarzeniami o charakterze chronicznym (na przykład w związku z przeciążeniem obowiązkami i nadmiarem bodźców w pracy, czy podczas nauki), jak też incydentalnym (tuż przed egzaminem, przed wystąpieniem itd.). W walce ze stresem pomaga większość wymienionych wyżej metod.
  • Wyciszenie przed snem. Techniki relaksacyjne pozwalają zredukować natężenie wielu czynników utrudniających zasypianie oraz obniżających jakość i długość wypoczynku, takich jak napięcie mięśniowe, odczuwanie lęku i niepewności, poczucie przytłoczenia, podwyższone ciśnienie tętnicze, czy zbyt wysoki rytm serca.
  • Ciąża, a w szczególności jej rozwiązanie. Już w czasie wielomiesięcznego oczekiwania na dziecko warto „studzić” emocje. Pozwala to obniżyć poziom kortyzolu zwanego hormonem stresu, wytwarzanego przez organizm w związku z napięciem nerwowym. Tym bardziej, że napięcie w tym szczególnym okresie życia nie służy prawidłowemu rozwojowi dziecka. Techniki relaksacyjne podczas porodu uznawane są z kolei za jedną z alternatywnych, niefarmakologicznych metod łagodzenia nie tylko stresu, ale też bólu.
  • Praca z dziećmi zmagającymi się z zaburzeniami mowy i zachowania. Wykorzystywane są techniki relaksacyjne w logopedii, pedagogice, czy terapii problemów takich, jak ADHD.

Spotkać się można niekiedy z poglądem, iż istnieją niebezpieczne techniki relaksacyjne.

Przekonanie to jednak wiąże się przede wszystkim z negatywną oceną medytacji, jako takiej oraz towarzyszących jej systemów filozoficzno-religijnych, wywodzących się z kultur Wschodu, sprzecznych między innymi z założeniami religii chrześcijańskiej, dominującej w zachodnim kręgu kulturowym.

Krytycy tego typu praktyk łączą je niekiedy nawet z takim zjawiskami, jak okultyzm. Tak jak jednak zostało powiedziane wyżej, metody relaksacji są uznane oraz promowane przez naukowców i specjalistów w dziedzinach psychologii, czy neurologii.

Reklama

Przy jakich schorzeniach wykorzystuje się techniki relaksacyjne?

W ujęciu profesjonalnym, techniki relaksacyjne są stosowane wspomagająco w leczeniu takich problemów zdrowotnych, jak między innymi:

  • bezsenność i inne zaburzenia snu;
  • nerwica (zaburzenia lękowe);
  • depresja i podobne dysfunkcje związane z obniżeniem nastroju;
  • migrena oraz inne bóle głowy;
  • nadciśnienie i schorzenia kardiologiczne skutkujące przyspieszonym biciem serca;
  • jąkanie i inne problemy logopedyczne.

Relaksacja jest wykorzystywana między innymi jako jedna z metod w terapii poznawczo-behawioralnej.

Jest wskazana w sytuacji, gdy natężenie objawów jest tak duże, że niemożliwa lub znacznie utrudniona jest praca z pacjentem polegająca na rozmowie i poznawaniu mechanizmów psychologicznych kierujących jego emocjami i zachowaniem. Dzieje się tak w leczeniu nerwic o dużym natężeniu, czy psychoterapii zaawansowanej depresji.

Stosuje się też relaksację u pacjentów objętych opieką paliatywną, w tym między innymi u osób cierpiących na zaawansowane nowotwory. Działania te mają na celu wsparcie sfery emocjonalnej, ale są też traktowane jako jedna z alternatywnych metod łagodzenia dolegliwości bólowych.

Reklama

Kto powinien stosować techniki relaksacyjne?

Techniki relaksacyjne sprawdzają się u osób w każdym wieku, znajdujących się w różnej sytuacji życiowej, parających się różnymi zawodami etc.

Odpowiednio dobrane metody są przydatne dla dorosłych w młodym i średnim wieku, a także dla seniorów. Istnieje również szereg działań zaadaptowanych i przeznaczonych dla dzieci.

Z relaksacji mogą korzystać przeciążeni odpowiedzialnością i natłokiem obowiązków menedżerowie, lekarze, czy nauczyciele. Doskonale sprawdza się ona u sportowców, pomagając osiągnąć większe skupienie i odciąć blokady psychiczne mogące mieć wpływ na rezultat (lęk przed urazem, presja wyniku i oczekiwań itd.).

Tak jak zostało powiedziane wyżej, odpowiednie techniki relaksacyjne są też przeznaczone dla kobiet w ciąży.

Co bardzo ważne, nie istnieją w tej materii żadne poważniejsze przeciwskazania. Skonsultować z lekarzem powinny się jedynie osoby cierpiące na bardzo niskie ciśnienie tętnicze.

Oczywiście należy też postępować zgodnie ze znajomością własnego organizmu. Przykładowo, osoby mające skłonność do zapadania w sen w ciągu dnia, nie powinny się szczególnie wyciszać przez jazdą samochodem, czy podjęciem ważnych zadań zawodowych. Relaksacja może bowiem zwiększać senność.

Reklama

Techniki relaksacyjne dla dzieci i młodzieży

Z metod relaksacyjnych polecanych dla dzieci, wymienić można między innymi techniki Jacobsona, Schultza (w szczególności w wersji zmodyfikowanej przez Annę Polender), Wintreberta, Dennisona, Koeppen.

Są one przeznaczone dla pacjentów w różnym wieku, w tym dzieci w przedszkolu i w wieku szkolnym, nastolatków, a nawet niemowlaków.

Metoda Polender jest dostosowanym do możliwości poznawczych i rozwojowych dzieci treningiem autogennym. Sprawdza się doskonale u przedszkolaków oraz maluchów upośledzonych umysłowo.

Niezwykle ważnym jej elementem jest bajka relaksacyjna, której odczytanie jest swego rodzaju zaproszeniem do krainy odprężenia. W ten właśnie ukryty sposób podawana jest instrukcja terapeutyczna.

Dzieci naśladując postępowanie bohatera bajki wykonują czynności prowadzące do obniżenia napięcia mięśniowego, a co za tym idzie – także emocjonalnego. Ważne, by terapeuta potrafił wytworzyć odpowiednią atmosferę, a także doskonale panował nad własnymi emocjami.

Relaksacja Wintreberta została opracowana w latach pięćdziesiątych. Jej autor, neuropsychiatra Henry Wintrebert był honorowym prezydentem Francuskiego Towarzystwa Relaksacji Psychoterapeutycznej.

Uważana jest za szczególnie przydatną w przypadku uczniów mających problem z odbiorem instrukcji słownych oraz niepodatnych na sugestie. Jej istotę stanowi odprężenie fizyczne, mięśniowe, przekładające się następnie na system emocjonalny.

W czasie zajęć dziecko w pozycji leżącej biernie wykonuje ruchy stymulowane przez instruktora – w ten sposób pracują ręce, nogi, ale też głowa, twarz, usta. Dopiero pod koniec seansu pojawiają się aktywności o bardziej czynnym charakterze (np. samodzielne unoszenie kończyny i jej bezwładne upuszczenie.

Wadą tej metody jest nieefektywność przy zastosowaniu w większych grupach i konieczność bezpośredniego kontaktu terapeuty z dzieckiem.

Metoda Dennisona nazywana jest gimnastyką mózgu. Została opracowana w latach siedemdziesiątych pod kątem dzieci mających problem z przyswajaniem wiedzy.

Zdaniem jej twórcy, Paula Dennisona, trudności w uczeniu się można niwelować stymulując tworzenie nowych połączeń nerwowych w mózgu poprzez wykonywanie określonych czynności.

W ten sposób znoszone mają być blokady utrudniające niektórym ludziom naukę oraz uniemożliwiające efektywne radzenie sobie ze stresem. Narzędziem służącym do osiągnięcia celu jest zestaw 26 ćwiczeń wymyślonych przez Dennisona i jego żonę.

Metoda Koeppen przypomina klasyczną technikę Jacobsona, której istotą jest napinanie i rozluźnianie mięśni, z tą różnicą, że polecania instruktora wydawane są pod płaszczykiem zaangażowania w różnego typu gry i zabawy.

Reklama

Przy jakich schorzeniach dziecięcych wykorzystuje się techniki relaksacyjne?

Techniki relaksacyjne u najmłodszych pacjentów mogą być stosowane w różnych celach. Jednym z podstawowych wskazań jest nieumiejętność radzenia sobie z napięciem emocjonalnym, którego podłoże mogą stanowić problemy w środowisku rówieśniczym lub domowym, lęk separacyjny towarzyszący oddzieleniu od matki i wiele innych okoliczności.

Co jednak ważne, wykorzystuje się też relaksację wspomagająco w terapii wielu poważnych chorób i zaburzeń neurologicznych, psychologicznych, czy rozwojowych. Specjalnie zaadaptowane techniki tego typu są przeznaczone dla dzieci z:

  • Autyzmem, czyli warunkowanym genetycznie zaburzeniem neurorozwojowym, objawiającym się między innymi poprzez występowanie trudności w relacjach interpersonalnych, problemów komunikacyjnych, czy aspołecznego zachowania.  
  • ADHD - zaburzeniem, które manifestuje się poprzez nadpobudliwość psychoruchową oraz często dodatkowo - deficyty uwagi.
  • Zespołem Aspergera - łagodną dysfunkcją ze spektrum autyzmu, polegająca przede wszystkim na nieprawidłowym sposobie komunikacji z otoczeniem, mimo mieszczącego się w normie rozwoju mowy oraz właściwego poziomu intelektualnego.
  • Nerwicą - zaburzeniem psychicznym, skutkującym odczuwaniem różnego typu lęków, często irracjonalnych, mimo zachowania właściwej oceny rzeczywistości.

Oprócz tego sprawdzają się też techniki relaksacyjne w pracy z dziećmi upośledzonymi.

Jakie są rodzaje technik relaksacyjnych? Poznaj sposoby na relaksacje

W obrębie wymienionych wyżej metod, istnieją rozliczne sposoby relaksacji, w tym: napinanie i rozluźnianie mięśni, medytowanie, wizualizowanie, skanowanie ciała, oddychanie, masowanie, wykonywanie różnych czynności i inne.

Większości tego typu działań warto się uczyć pod okiem doświadczonych instruktorów, choć przy odrobinie samozaparcia i powszechnym dostępie do wiedzy w Internecie, dużej części z nich można się też nauczyć samodzielnie.

Nie sposób w tym miejscu przytoczyć wszystkie możliwe sposoby, ale warto wspomnieć o kilku. To przede wszystkim:

  • Napinanie i rozluźnianie mięśni, w taki sposób, by zacząć uświadamiać sobie różnicę między każdym ze skrajnych stanów, czego efektem jest nie tylko relaksacja samych mięśni, ale też systemu emocjonalnego – jest to podstawa metody Jacobsena.
  • Trening autogenny Schultza w dużym uproszczeniu polega na samodzielnym odziaływaniu na własny układ nerwowy metodą autosugestii. W tym celu, przybierając wygodną pozycję siedzącą, należy skupiać się na kolejnych obszarach ciała, czując ich ciężar i ciepło. Następnie powinno się wyregulować pracę serca i wykonać relaksację oddechową. Finalnym efektem ma być pojawienie się uczucia ciepła w splocie słonecznym i chłodu na czole, oraz towarzyszące temu uczucie odprężenia.
  • Techniki relaksacyjne mindfulness – polegają na odrzuceniu otaczającej rzeczywistości, stresujących wydarzeń  i przykrych emocji, a następnie uważnym skupieniu się na „tu i teraz”. Nie powinno się w tym czasie rozmyślać o tym, co było i co będzie, a jedynie odczuwaniu siebie w niezbyt skomplikowanej teraźniejszości.
  • Malowanie Mandali, czyli wpisanych w koło obrazków. Zaczerpnięty z kultury Indii wzór stanowi współcześnie doskonałe narzędzie na przykład do pracy z dziećmi nadpobudliwymi. Zajęcia plastyczne nie tylko rozwijają umiejętności, ale też uspokajają i uczą cierpliwości.
  • Muzykoterapia – pod tym szerokim znaczeniowo pojęciem kryją się różnego rodzaju ćwiczenia wykorzystujące łagodzącą moc dźwięków. Istotą sesji bardzo często jest po prostu głębokie wsłuchanie w muzykę o uspokajającym, wyciszającym charakterze.
  • Masaż relaksacyjny obejmuje paletę rozlicznych manipulacji manualnych dokonywanych na ciele pacjenta. Może to być uciskanie, ugniatanie, pocieranie, głaskanie - zazwyczaj powolne, silne, symetryczne. Efektem jest odprężenie układu mięśniowego, co przekłada się na ukojenie systemu nerwowego.
  • Joga – relaksacja jest jednym z głównych elementów tego wywodzącego się z kultury Wschodu systemu ćwiczeń fizycznych i umysłowych. Wykonuje się ją w pozycji savasana, zwanej obrazowo „pozycją trupa”. Jest ona rutynowo stosowana na zakończenie każdej sesji i służyć ma przede wszystkim odpoczynkowi. Doskonale nadaje się jednak też do tego, by nauczyć się w sposób świadomy redukować napięcie mięśniowe, a następnie emocjonalne.

Czytaj również

Bibliografia

  • Paweł Zieliński, Relaksacja w teorii i praktyce pedagogicznej, Wydawnictwo im. Stanisława Podobińskiego Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2011.
  • Katarzyna Rygiel, Wybrane techniki relaksacyjne oraz możliwości ich zastosowania w kontekście zaburzeń i chorób psychofizycznych związanych ze stresem, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2017; 12, 3: 126–133.
  • Jan Blecharz, Relaksacja, https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/relaks/130230,relaksacja, [data dostępu 14.02.2023].
  • Milena Dzienisiewicz, Czym jest relaksacja i jakie są podstawowe techniki relaksacyjne?, https://psychoonkolog.eu/2022/03/02/czym-jest-relaksacja-i-jakie-sa-podstawowe-techniki-relaksacyjne/, [data dostępu 14.02.2023].
  • Rodzaje technik i metod relaksacyjnych do wykorzystania w pracy z dziećmi, https://www.przedszkola.edu.pl/rodzaje-technik-i-metod-relaksacyjnych-do-wykorzystania-w-pracy-z-dziecmi.html, [data dostępu 14.02.2023].
  • Hewilia Hetmańczyk-Bajer, Danuta Krzywoń, Wykorzystanie relaksacji i ruchu w pracy z dziećmi, http://www.sbc.org.pl/Content/124425/Pedagogika%208-2013%20Hetmańczyk-Bajer_Krzywoń.pdf, [data dostępu 14.02.2023].
  • Sylwia Mętel, Metoda Dennisona, https://www.mp.pl/pacjent/rehabilitacja/fizjoterapia/metody-specjalne/106209,metoda-dennisona, [data dostępu 14.02.2023].
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Podobne artykuły
Dzieci uprawiają jogę na siłowni
Joga dla dzieci - w domu i na zajęciach. Jakie ćwiczenia, mata i pomoce?
Relaksacja pomaga w leczeniu nerwicy
Czym jest joga?

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!