Co to jest liszajec zakaźny?
Do zakażenia dochodzi głównie poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą, niekiedy również poprzez kontakt z przedmiotami osobistymi chorego (jak np.: ręcznik, odzież, bielizna, rękawiczki).
Co prawda w części przypadków objawy choroby ustępują samoistnie po kilku tygodniach bez pozostawienia po sobie śladu, jednak ze względu na wysoką zakaźność w czasie utrzymywania się objawów wybitnie wskazana jest jak najszybsza konsultacja dermatologiczna, która wraz z wprowadzeniem odpowiedniego leczenia skraca czas trwania choroby do kilku lub kilkunastu dni.
Liszajec zakaźny należy różnicować z tzw. zliszajowaceniem. Jego objawy do złudzenia przypominają te w liszajcu zakaźnym. Różnica polega na mechanizmie jego powstawania.
Zliszajcowacenie jest zmianą wtórną do uszkodzenia naskórka (mechanicznego, chemicznego, termicznego), po którym następuje nadkażenie bakteryjne tak osłabionej skóry z wytworzeniem wykwitów przypominających złote strupy w liszajcu zakaźnym.
Reklama
Liszajec zakaźny - objawy
Wśród najważniejszych objawów liszajca zakaźnego wymienia się:
- Żółte strupy – mnogie, zlewające się, charakterystycznej złoto–miodowej barwy, zbudowane z kilku warstw, jest ich tym więcej im dłużej trwa choroba; zlokalizowane są głównie w obrębie odsłoniętych części ciała, narażonych na działanie czynników mechanicznych i ewentualnych uszkodzeń, jest to skóra twarzy (okolica nosa, ust i brody), szyi oraz rąk; strupy cechują się wysoką zakaźnością, stąd należy bezwzględnie unikać bezpośredniego (dotyk) lub pośredniego (poprzez rzeczy osobistego użytku, jak np.: ręcznik, maszynka do golenia lub odzież) kontaktu z zajętą okolicą.
- Drobne pęcherzyki – zwykle niewielkich rozmiarów, nie przekraczające kilku milimetrów; ich pokrywy są niezwykle wiotkie, łatwo ulegają uszkodzeniu, na zewnątrz wydostaje się wówczas surowicza zawartość pęcherzyków, tworząca następnie charakterystyczne miodowo–złote strupy.
- Zaczerwienienie skóry – związane ściśle z miejscem występowania pęcherzyków i miodowych strupów; stanowi odzwierciedlenie toczącego się procesu zapalnego, jako odpowiedzi na infekcję paciorkowcowo–gronkowcową.
- Świąd – pojawia się sporadycznie i jest zwykle umiarkowanie nasilony; stanowi jeden z czynników umożliwiających rozprzestrzenianie się zakażenia w obręb skóry zdrowej (jako skutek drapania).
Objawy wskazujące na ewentualną przyczynę rozwoju liszajca zakaźnego:
- zaparcia, suchość skóry, łamliwość paznokci, wypadanie włosów, nietolerancja niskich temperatur, osłabienie – typowe dla niewydolności tarczycy;
- zaburzenia świadomości, częste oddawanie moczu, wzmożone pragnienie, infekcje grzybicze w obrębie jamy ustnej oraz narządów moczowo-płciowych, zaburzenia krążenia krwi w stopach oraz rękach (uczucie chłodu, drętwienie) – objawy wskazujące na niezdiagnozowaną lub źle kontrolowaną cukrzycę;
- częste infekcje górnych i dolnych dróg oddechowych, narządów moczowo-płciowych, biegunki – związane ze spadkiem odporności o charakterze nabytym lub wrodzonym;
- częste infekcje, wzrost masy ciała, rozstępy, zmiana kształtu twarzy na bardziej okrągłą, poszerzenie karku, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia w narządzie wzroku, osteoporoza –
typowe dla przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów.
Reklama
Przyczyny liszajca zakaźnego
Głównym czynnikiem wywołującym objawy liszajca zakaźnego jest mieszana infekcja paciorkowcowo–gronkowcowa skóry. Część gatunków tych bakterii bytuje w sposób nieograniczony na powierzchni naszej skóry nie wywołując objawów choroby. Jednak w sprzyjających warunkach, w trakcie infekcji lub w przebiegu niektórych schorzeń przewlekłych dochodzi do inwazji tych drobnoustrojów i rozwoju objawów choroby. Spośród najważniejszych zaburzeń, w przebiegu których dojść może do rozwoju objawów liszajca zakaźnego wymienia się:
- zaburzenia metaboliczne – niewydolność nerek, wieloletnia, źle kontrolowana cukrzyca;
- zaburzenia endokrynologiczne – niewydolność tarczycy;
- niedobory immunologiczne – o charakterze wrodzonym (jak np.: zespół DiGeorge’a, skojarzone niedobory odporności) lub nabytym (jak np.: chłoniaki, białaczki, nabyty zespół upośledzenia odporności – AIDS);
- przyjmowanie leków upośledzających funkcje układu odpornościowego – glikokortykosteoidy, leki immunosupresyjne;
- choroby infekcyjne dotykające układy inne niż skóra – głównie te zlokalizowane w obrębie górnego odcinka układu oddechowego, skąd zakażenie szerzy się w obręb skóry przez tzw. ciągłość (np.: zapalenie gardła, angina);
- niedobory pokarmowe i witaminowe – spośród stanów predysponujących wymienia się przede wszystkim schorzenia przewodu pokarmowego (zespół krótkiego jelita, nowotwory jelita grubego i żołądka), błędy dietetyczne, ale też przewlekły alkoholizm, narkomanię, anoreksję i bulimię;
- wiek – notuje się zwiększoną częstość występowania choroby wśród dzieci, nie jest to związane z jakimikolwiek zaburzeniami odporności w tej grupie wiekowej, a jedynie z łatwością szerzenia się zakażenia, głównie poprzez kontakt bezpośredni.
W sytuacji osłabienia układu immunologicznego (stosowanie leków immunosupresyjnych lub glikokortykosteroidów, wrodzone lub nabyte niedobory immunologiczne oraz toczące się infekcje obejmujące układy i narządy inne niż skóra), kiedy nie jest możliwa pełna ochrona, kontakt z drobnoustrojem stosunkowo niegroźnym skutkuje rozwojem objawów infekcji.
Z drugiej strony nawet prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny nie zawsze jest w stanie ochronić nas przed niektórymi patogenami oraz toksynami przez nie produkowanymi (najczęściej są to toksyny gronkowca złocistego).
Reklama
Liszajec zakaźny - czynniki ryzyka
Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju liszajca zakaźnego zalicza się:
- bezpośredni (poprzez dotyk) lub pośredni (poprzez przedmioty osobistego użytku, jak ręczniki, odzież, maszynka do golenia, rękawiczki, szalik) kontakt z zakażoną skórą; w praktyce czynnik istotny przede wszystkim w odniesieniu do małych dzieci uczęszczających do jednej grupy przedszkolnej lub szkolnej, gdyż wśród nich niezwykle ciężko jest wprowadzić tzw. samodyscyplinę w unikaniu kontaktu z chorym rówieśnikiem;
- nie rozpoznana lub źle leczona cukrzyca oraz niewydolność nerek (głównie przewlekła);
- niewystarczająca suplementacja hormonalna w niewydolności tarczycy;
- błędy dietetyczne, długotrwałe odchudzanie, anoreksja, bulimia;
- przewlekły alkoholizm i narkomania;
- stany skutkujące tzw. czynnościowym zespołem upośledzonego wchłaniania – resekcja jelita cienkiego, żołądka w przebiegu choroby nowotworowej;
- niewydolność wątroby oraz trzustki;
- kamica pęcherzyka żółciowego.
Reklama
Kiedy iść do lekarza?
W przypadku stwierdzenia objawów typowych dla liszajca zakaźnego wskazana jest pilna wizyta u lekarza dermatologa. Co prawda objawy choroby w większości przypadków ustępują samoistnie, jednak liszajec bardzo łatwo przenosi się z osoby na osobę. Szybka wizyta pozwoli ograniczyć do minimum liczbę nowych zachorowań.
W trakcie wizyty u specjalisty warto zadawać pytania, które pozwolą w większym stopniu zrozumieć mechanizm choroby. Oto kilka przykładowych pytań:
- Czy przebycie liszajca zakaźnego oznacza ochronę przed ponownym zakażeniem w przyszłości?
- Czy zaniechanie higieny w obrębie twarzy, szyi lub rąk mogło przyczynić się do rozwoju objawów choroby?
- Czy po pomyślnym zakończeniu terapii liszajca mogą pozostać blizny?
Należy się również przygotować na pytania ze strony lekarza, które mają na celu ostateczne potwierdzenie rozpoznania liszajca zakaźnego.
- Kiedy pojawiły się pierwsze zmiany?
- Czy zmianom towarzyszy świąd, ból lub pieczenie?
- Czy u kogoś z najbliższego otoczenia pojawiły się w ostatnim czasie podobne objawy?
Reklama
Diagnostyka w przypadku liszajca zakaźnego
Diagnostyka liszajca zakaźnego opiera się w głównej mierze na rozmowie lekarza z pacjentem (tzw. wywiad lekarski) oraz dokładnie przeprowadzanym badaniu fizykalnym (oglądanie uwidacznia charakterystyczne miodowo–złote strupy). Ważne są informacje z wywiadu i obecność u pacjenta alergii kontaktowej, atopowego zapalenia skóry, świerzbiączki lub świerzbu.
Mogą one wykluczyć liszajca zakaźnego jako pierwotną przyczynę, gdyż w tym wypadku nawarstwione strupy są objawem wtórnym do intensywnego drapania oraz mechanicznego uszkodzenia skóry, co umożliwia wniknięcie drobnoustrojów oraz rozwój wtórnej infekcji (zjawisko to określane jest jako zliszajowacenie).
Dodatkowym narzędziem diagnostycznym dla liszajca zakaźnego jest badanie mikroskopowe wymazu pobranego ze zmian. Uwidaczniają one charakterystyczne kolonie skupionych w grupki (gronkowce) lub ułożonych w formie łańcuszka (paciorkowce) ziarenek. Oprócz badania bezpośredniego rutynowo wykonuje się posiew oraz antybiogram (materiał z wymazu umieszcza się na specjalnych płytkach zawierających składniki odżywcze oraz kilka do kilkunastu typowych antybiotyków).
Służy on do oceny wrażliwości bakterii na poszczególne antybiotyki, dzięki czemu zamiast stosowania antybiotyków o szerokim spektrum korzysta się z preparatów działających wybiórczo na wykazany w posiewie szczep bakterii.
Reklama
Leczenie liszajca zakaźnego
Terapia liszajca zakaźnego opiera się wyłącznie na metodach zachowawczych. W przypadkach o umiarkowanym nasileniu ogranicza się do leczenia miejscowego. Zmiany rozległe, nie poddające się tej metodzie są wskazaniem do wprowadzenia terapii ogólnej (doustnej).
Terapia miejscowa obejmuje:
- maści, kremy i aerozole z antybiotykami – obecnie stosowana jest głównie bacitracyna oraz mupirocyna; preparaty należy nakładać na zajęte okolice dwa razy dziennie przez okres od 10 do 14 dni;
- zawiesiny, lotiony i aerozole zawierające środki odkażające – mają właściwości bakteriobójcze; należy nakładać na zmienioną skórę kilka razy dziennie pomiędzy terapią antybiotykową lub po jej zakończeniu; należy pamiętać, że część z tych preparatów produkowana jest na bazie alkoholu, który znacznie wysusza skórę, stąd wskazane jest stosowanie kremów nawilżających (ważne, gdyż sucha skóra stanowi słabszą mechaniczną barierę przeciw wniknięciu drobnoustrojów, co stanowi istotny czynnik niepowodzenia terapii i nawrotów zakażenia).
W razie konieczności zastosowania terapii ogólnej należy sięgnąć po:
- doustne preparaty penicyliny półsyntetycznej – bezpieczne dla małych dzieci oraz kobiet w ciąży; obecnie wiele osób zgłasza alergię na tę grupę leków, w takim przypadku w następnej kolejności należy użyć antybiotyków z grupy makrolidów (erytromycyna);
- doustne preparaty cefalosporyn – antybiotyki bezpieczne dla kobiet w ciąży oraz małych dzieci.
Domowe sposoby leczenia liszajca
Po zgłoszeniu się do dermatologa i wyborze odpowiedniej terapii leczenie w całości odbywa się w warunkach ambulatoryjnych (w domu, pacjent zgłusza się jedynie na planowe wizyty). Domowe sposoby leczenia opierają się głównie na regularnym oczyszczaniu zajętych okolic, najlepiej przy użyciu dostępnych bez recepty mydeł antybakteryjnych, łagodnych i nie wysuszających skóry.
Ponadto niezmiernie ważna jest aplikacja lotionów lub aerozoli zawierających środki odkażające (jednocześnie należy pamiętać o regularnym stosowaniu preparatów nawilżających, zwłaszcza jeśli środek odkażający wyprodukowany jest na bazie alkoholu).
Profilaktyka liszajca zakźnego
Istnieje kilka prostych metod zapobiegania rozwojowi liszajca zakaźnego:
- unikanie kontaktu z zainfekowaną skórą, zarówno własną, jak i osoby chorej;
- stosowanie wyłącznie własnych przedmiotów osobistego użytku, dotyczy to każdej sytuacji, nie tylko przypadku stwierdzenia liszajca u osoby z bliskiego kontaktu;
- odpowiednia dieta bogata w białko, witaminy oraz mikro- i makroelementy;
- jeśli to możliwe całkowita rezygnacja lub obniżenie dawki leków immunosupresyjnych oraz glikokortykosteroidów;
- jeśli to możliwe skuteczne leczenie niedoborów immunologicznych (przeszczepy szpiku w niektórych białaczkach i ciężkich skojarzonych niedoborach odporności, leczenie przeciwnowotworowe białaczek i chłoniaków, leki przeciwretrowirusowe w terapii nabytego zespołu upośledzenia odporności AIDS);
- skuteczne leczenie innych chorób infekcyjnych mogących stanowić punkt wyjścia do rozwoju liszajca zakaźnego;
- terapia oraz poradnictwo osób uzależnionych od alkoholu, narkotyków, pacjentów cierpiących na anoreksję oraz bulimię;
- codzienna regularna kontrola poziomu glukozy we krwi (domowe gleukometry, krew pobierana na czczo, tzn. po co najmniej 6–godzinnym okresie bez przyjmowania pokarmów oraz płynów, z opuszka palca) oraz regularne przyjmowanie leków przeciwcukrzycowych;
- kontrola parametrów niewydolności nerek, odpowiednia dieta niskobiałkowa, jeśli to konieczne regularne dializy (zwykle 2-3 razy w tygodniu);
- odpowiednia suplementacja hormonów tarczycy w jej niewydolności.
Liszajec zakaźny jest schorzeniem stosunkowo częstym w polskiej populacji, zwłaszcza w niektórych grupach wiekowych oraz środowiskach (małe dzieci uczęszczające do tej samej grupy przedszkolnej lub szkolnej). Jednak samo leczenie zwykle nie sprawia większych trudności. Wprowadzenie odpowiedniej terapii w większości przypadków gwarantuje całkowite wyleczenie w ciągu kilku lub kilkunastu dni. Choroba nie pozostawia po sobie śladu (np. blizn).
Z racji tego, iż liszajec zakaźny jest schorzeniem o etiologii bakteryjnej głównym elementem terapii są antybiotyki. Zawsze należy pamiętać o podstawowych zasadach stosowania tej grupy leków.
Co warto wiedzieć o liszajcu zakaźnym?
Do jakiej grupy schorzeń należy zaliczyć liszajca zakaźnego?
Liszajec zakaźny jest chorobą bakteryjną skóry wywołaną infekcją patogennymi szczepami paciorkowców i gronkowców. W około 70% stwierdza się obecność obydwu patogenów.
W jaki sposób może dojść do przeniesienia zakażenia z jednej osoby na drugą?
Wymienia się drogi bezpośrednie (dotyk, pocałunek) oraz pośrednie (poprzez przedmioty osobistego użytku, jak np. bieliznę, ręcznik, rękawiczki, szalik, maszynkę do golenia, w przypadku małych dzieci często są to zabawki).
W przebiegu jakich schorzeń przewlekłych można spodziewać się rozwoju liszajca zakaźnego?
Najczęściej są to przewlekłe, nie rozpoznane lub źle leczone zaburzenia metaboliczne (niewydolność nerek lub cukrzyca), niedobory hormonalne (niewydolność tarczycy), zespół zaburzeń wchłaniania (resekcje żołądka oraz części jelita cienkiego w przebiegu choroby nowotworowej), choroba alkoholowa, narkomania, niewydolność wątroby, trzustki, kamica pęcherzyka żółciowego.
Jakie jest najwłaściwsze postępowanie w liszajcu zakaźnym?
Po rozpoznaniu liszajca zakaźnego należy wprowadzić leczenie miejscowe opierające się na stosowaniu maści, aerozoli lub kremów zawierających antybiotyki (od 10 do 14 dni) oraz regularnej aplikacji preparatów odkażających. Jeśli leczenie miejscowe nie przyniesie pożądanych efektów należy włączyć leczenie ogólne doustnymi preparatami penicylin lub cefalosporyn.
Czytaj też: