Czym jest oponiak?
Czym w ogóle jest oponiak? Jest to najczęściej pojawiająca się forma nowotworu układu nerwowego. Oponiak może być zlokalizowany nie tylko w okolicy mózgowia, ale także w pobliżu rdzenia kręgowego.
Ten rodzaj nowotworu to jedna z najczęstszych zmian układu nerwowego, a jego łagodny przebieg daje ogromne możliwości całkowitego wyleczenia. Skuteczna diagnoza i szybko podjęte leczenie pozwalają całkowicie wyeliminować źródło choroby. Warto zaznaczyć, że oponiak może się rozwinąć w każdym wieku, ale u dzieci pojawia się naprawdę rzadko. W międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 oponiak mózgu ma kod D32.9, a w ICD-11 kod 2A01.0
Według Krajowego Rejestru Nowotworów ten rodzaj nowotworu stanowi około 10-19% wszystkich guzów mózgu. Częstość występowania oponiaków wewnątrzczaszkowych waha się pomiędzy 1,5- 3,1/100 tys. populacji. Oponiak pojawia się najczęściej u osób starszych w wieku 50 -70 lat. W przypadku tej choroby prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta z wiekiem i głównie dotyka pacjentów pomiędzy 50 - 64 rokiem życia. Częściej doświadczają go kobiety, nawet dwukrotnie, a w wieku średnim (reprodukcyjnym) ta różnica zwiększa się nawet trzykrotnie (3:1). Rzadko choroba doświadcza dzieci, ale i tak pojawia się u chorych poniżej 19 roku życia. Oponiaki stanowią 1,5 % w przedziale wiekowym 0-14 lat i 4,5% w przedziale 15-19 lat.
Reklama
Jak wygląda oponiak?
Oponiak mózgu, nazywany także meningiomą, to łagodny guz tego narządu. Wywodzi się i rozwija z następujących elementów mózgu:
- komórek opony pajęczej,
- opony twardej,
- ziarnistości pajęczówki,
- opony miękkiej,
- okołonaczyniowej tkanki łącznej.
Najrzadziej oponiak mózgu pochodzi z opony miękkiej lub okołonaczyniowej tkanki łącznej. Najczęściej umiejscowiony jest w części śródczaszkowej, a konkretnie w okolicy okołosierpowej czaszki lub okołoklinowej. Znane są także przypadki pojawiania się oponiaka mózgu w nerwach wzrokowych. Ten rodzaj nowotworu występuje na zewnątrz mózgu i jest dość dobrze odgraniczony od innych tkanek.
Oponiaki dzielą się na zwapniałe i częściowo zwapniałe. Jeśli chodzi o ich rozmiar mogą być duże, małe lub też średnie i przyjmować różne kształty. To, jak szybko rośnie, jest niezwykle indywidualną sprawą, jednak zazwyczaj jest to proces stosunkowo powolny.
Przyczyny powstawania oponiaka mózgu
Powstały tezy, iż za tworzeniem się oponiaków mózgu, stoją żeńskie hormony. Nie znalazły one jednak potwierdzenia w literaturze czy badaniach, choć faktycznie częściej występują u kobiet.
Jak zatem powstaje oponiak mózgu? Oto najczęstsze przyczyny:
- predyspozycje genetyczne - najczęstszą przyczyną powstawania oponiaka mózgu są uwarunkowania genetyczne. Niekiedy jego powstanie ma ścisły związek z niektórymi chorobami genetycznymi;
- wcześniejsze napromieniowanie (promieniowaniem jonizującym lub radioterapia) - osoby poddawane napromieniowaniu w trakcie leczenia innego nowotworu o obrębie czaszki bardzo często chorują w późniejszym okresie na oponiaka mózgu;
- infekcje wirusowe;
- przyjmowanie przez dłuższy czas leków steroidowych.
Przedział wiekowy najczęstszej zachorowalności to 40-70 lat. U dzieci raczej rzadko występuje ten typ nowotworu.
Żadne badania nie potwierdziły, by oponiaki mózgu mogły być dziedziczne.
Reklama
Objawy oponiaka mózgu
Najczęściej oponiak mózgu nie daje organizmowi żadnych sygnałów o swoim istnieniu. Jest z reguły wykrywany przy okazji innych schorzeń i badań. Dlaczego ta choroba ma tak często bezobjawowy charakter? Wynika z faktu, że guz rośnie bardzo powoli i może rozwijać się przez wiele lat. Jeśli już pojawiają się niepokojące sygnały to często symptomy są podobne do tych, jakie wywołuje wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
Często chory musi odczuwać naprawdę silne i niepokojące objawy, aby lekarz mógł prawidłowo zdiagnozować oponiaka mózgu. Z uwagi na swój specyficzny charakter, sygnały związane z istnieniem oponiaka są naprawdę trudne do jednoznacznego rozpoznania. Dopiero, kiedy guz zaczyna się rozrastać pojawiają pewne symptomy choroby.
Najważniejsze objawy oponiaka mózgu to:
- bóle głowy - te o charakterze rozsadzającym, pojawiające się najczęściej nad ranem;
- uczucie tak zwanej ciasnoty środczaszkowej - chory ma poczucie, jakby jego czaszka była zdecydowanie za ciasna, a mózg ją w pewien sposób rozsadzał;
- zaburzenia świadomości - mogą mieć charakter krótki i przejściowy, ale także ciągłe poczucie senności czy nawet omdlenia;
- zwolnienie tętna - ten objaw jest często mylony z chorobami serca, a może świadczyć o oponiaku mózgu;
- częściowe niedowłady - tym częściowym niedowładom towarzyszą zaburzenia mowy i czucia, a mieszanka takich sygnałów to już mocno niepokojący objaw;
- bolesność czaszki - w przypadku tego objawu chory odczuwa ból kości czaszki;
- wymioty - najczęściej wymioty przy oponiaku mózgu pojawiają się nad ranem i wybudzają ze snu chorego;
- napady padaczki - jest ona schorzeniem, które zawsze sygnalizuje poważne zmiany w organizmie. Nawet pojedynczego napadu nie wolno bagatelizować;
- zaburzenia zmysłu węchu, słuchu i wzroku - te objawy często pojawiają się jednocześnie z tendencją do nawracania;
- zaburzenia ze strony nerwów czaszkowych - najczęstszym objawem takich zaburzeń jest drętwienie twarzy.
Reklama
Leczenie oponiaka mózgu
Aby rozpocząć leczenie oponiaka mózgu konieczna jest prawidłowa diagnoza. Oponiaki są często wykrywane podczas badań, wykonywanych z innej przyczyny i jakichkolwiek innych niepokojących objawów ze strony głowy czy mózgu. Najczęściej w tych przypadkach niezbędne jest wykonania badań obrazowych. Jakie badania wykorzystują lekarze, aby stwierdzić jednoznacznie, iż chory cierpi na oponiaka mózgu?
Jest to:
- RTG,
- rezonans magnetyczny,
- tomografia komputerowa,
- EEG,
- badanie dna oka,
- spektroskopia MRS (technika obrazowania, stosowana głównie do badań mózgu),
- angiografia (badanie wizualizujące wnętrze naczyń krwionośnych),
- morfologia krwi.
Lekarze korzystają także z najnowszych osiągnięć w dziedzinie diagnostyki obrazowej. Do tej grupy należą:
- zaawansowane techniki MRI (magnetic resonance imaging), czyli rezonansu magnetycznego głowy z użyciem kontrastu o właściwościach paramagnetycznych. Przykładem jest badanie fMRI. To funkcjonalny rezonans, który wykorzystuje zjawisko zmiany poziomu utlenowania krwi przy obrazowaniu aktywności ludzkiego mózgu podczas normalnego funkcjonowania. Pacjent, leżący w specjalnym skanerze wykonuje proste zadania: mówi, porusza ręką czy zapamiętuje usłyszane zdania. Kolejnym przykładem jest badanie DTI (taktografia MR), które pozwala na odtworzenie struktury istoty białej ośrodkowego układu nerwowego w trójwymiarze i połączeń między poszczególnymi elementami. To badanie pozwala uzyskać bardzo dokładne informacje, o wiele dokładniejsze niż te pozyskiwane w innych metodach badawczych;
- badanie PET-CT - skojarzenie metody PETuwidaczniającej procesy życiowe z metodą CT, która uwidacznia obrazy anatomiczne pozwala na wczesne wykrycie zmian (patologii) na poziomie komórki lub tkanki. W tym przypadkuszczegółowe badanie całego ciała zajmuje raptem kilkanaście minut.
Ogromną rolę w diagnozowaniu i monitorowaniu oponiaków spełniają biomarkery. To wskaźniki biologiczne, które mogą wskazywać lub wskazują na obecność nowotworu, jeśli ich poziom jest podwyższony. Markery nowotworowe nie występują w zdrowym organizmie. Biomarkerami są niektóre białka obecne w komórkach nowotworowych.
Po stwierdzeniu obecności oponiaka mózgu lekarz podejmuje działania w zależności od rodzaju i stopnia zaawansowania choroby. Jeżeli oponiak nie daje żadnych dolegliwości i nie stwarza uciążliwości dla pacjenta, leczenie nie jest wprowadzane, ale taki pacjent jest pod stałą kontrolą lekarza, który zleca systematycznie badania diagnostyczne.
Wykryty i zdiagnozowany oponiak mózgu jest dość prosty do wyleczenia, gdyż w znacznej większości przypadków nie jest on złośliwy. Skuteczna diagnoza i leczenie pozwalają całkowicie wyeliminować źródło choroby.
Co do zasady, jeśli guz nie rośnie nie ma potrzeby interwencji medycznej. Jeżeli jednak guz zwiększa swoje rozmiary i wyraźnie wskazują na to badania, zachodzi potrzeba leczenia chirurgicznego, polegającego na wycięciu zmian. Leczenie chirurgiczne wszystkich oponiaków jest dość trudne i nie pozwala w pełni zachować tak zwanej „czystości onkologicznej”, czyli usunięcia wszystkich otaczających tkanek, dotkniętych nowotworem.
Ogromne znaczenia dla procesu zdrowienia ma fakt, że nie powoduje on przerzutów. Niestety może powstawać w miejscach skomplikowanych do leczenia chirurgicznego. Istnieją jednak alternatywne metody, które pozwalają na jego usunięcie.
Jeżeli nie ma możliwości wycięcia guza z uwagi na jego położenie lub gdy jest on już mocno złośliwy, zalecana jest radioterapia lub chemioterapia.
Istnieje także nieinwazyjna metoda leczenia oponiaków mózgu. Jest to tak zwana radiochirurgia stereotaktyczna, określana także jako metoda „gamma knife” (nóż gamma). Wykorzystuje ona urządzenie, które jest bardzo dobrą alternatywą dla klasycznego zabiegu wycięcia guza. To leczenie polega na podawaniu wysokiej dawki promieniowania kobaltowego na mały obszar zmiany. Promieniowanie jest wysyłane z kilku różnych stron, bardzo precyzyjnie w jeden wyznaczony punkt mózgu. Aby bezpiecznie stosować tę metodę muszą być spełnione pewne warunki - niewielki guz i położenie, które pozwala omijać przy napromieniowywaniu zdrowe narządy. Jest to bardzo dobra i skuteczna alternatywa dla operacji chirurgicznej oponiaka mózgu.
Przeprowadzane są także badania w zakresie innowacyjnych metod leczenia oponiaków. Do takich należy:
- immunoterapia - metoda, która polega na aktywowaniu układu odpornościowego i jego naturalnych mechanizmów obrony przed nowotworami. Jej zadaniem jest wzmocnienie naturalnych sił obronnych organizmu. Immunoterapia jest określana jako jedna z najbardziej obiecujących metod leczenia nowotworów;
- nowe techniki radioterapii - te metody są bardzo ważnymi formami leczenia guzów wewnątrzczaszkowych;
- badania nad specyficznymi inhibitorami molekularnymi - dają one szansę na tworzenie terapii celowanej molekularnie, czyli podawanie takich leków, które walczą z komórką nowotworową z określoną zmianą genetyczną. Takie celowane terapie, dobrane indywidualnie do pacjenta wykorzystują cechy genetyczne, które różnią zdrowe komórki od nowotworowych.
Należy pamiętać, że w przypadku oponiaków mózgu istnieje niestety ryzyko, że to schorzenie się odnowi. Dlatego po zabiegu pacjent powinien podlegać stałej i regularnej kontroli lekarskiej. Osoby, u których zdiagnozowano oponiaka mózgu muszą poddawać regularnym kontrolom i badaniom. To bardzo ważne, aby monitorować ewentualny wzrost guza.
Reklama
Powikłania po usunięciu oponiaka mózgu
Skutki uboczne po usunięciu oponiaka mózgu mogą pojawić się tak samo, jak po każdej innej operacji. Ich rodzaj może zależeć od wybranej metody leczenia.
Możliwe powikłania po operacji chirurgicznej oponiaka mózgu to:
- uszkodzenie tkanki mózgowej,
- krwawienie,
- infekcja,
- chwilowy obrzęk mózgu,
- nabycie padaczki,
- problemy neurologiczne, np. osłabienie mięśni,
- zakrzepy w żyłach.
Po radioterapii oponiaka mózgu natomiast może dojść do:
- wypadania włosów,
- podrażnienia skóry,
- przejściowe bóle głowy i nudności,
- zmęczenie.
Reklama
Zalecenia po operacji oponiaka mózgu
Warto pamiętać, że zarówno w trakcie leczenia, jak i przez jakiś czas po operacji nie jest wskazane spożywanie alkoholu. Jak długo powinien trwać okres abstynencji? Najlepiej, aby pacjent ustalił to indywidualnie z lekarzem.
Niezwykle ważna jest również dieta, której trzeba przestrzegać przez pewien czas po wycięciu oponiaka.
Przez pierwsze 48 godzin niewskazane jest spożywanie pokarmów stałych i można pić jedynie wodę. W szpitalu zakładana jest kroplówka. W następnych dwóch dniach podawane są kleiki i paki. Później, według ustaleń z lekarzem, można wprowadzać do posiłków warzywa, owoce i mięso. Należy jednak przez dłuższy czas unikać potraw smażonych i tłustych. Po operacji oponiaka pacjent powinien zdrowo się odżywiać, głównie opierając dietę o warzywa „antynowotworowe”, jak brokuły, dynia, owoce z witaminą A, C i E, lekkostrawne białka, kefiry, jogurty, tłuste ryby (najlepiej dwa razy w tygodniu), jak łosoś czy makrela.
W podobny sposób konieczne może być stopniowe wprowadzanie aktywności fizycznej do swojego życia. Pierwsze dwa tygodnie po operacji powinny być spokojnym czasem odpoczynku (tryb oszczędzający). Aktywność fizyczną należy wprowadzać powoli, ale systematycznie. Ważnym elementem jest ruch na świeżym powietrzu. Fizjoterapeuci tworzą specjalne zestawy ćwiczeń dla takich pacjentów, które należy zgodnie z zaleceniami wykonywać. Przez dłuższy czas zaleca się unikanie skłonów i podnoszenie ciężarów.
Ogromne znaczenie w procesie rekonwalescencji ma korzystanie z pomocy fundacji i grup wsparcia dla osób po przebytych operacjach oponiaka. Ich zadaniem jest niesienie wsparcia i pomocy tym, którzy tego potrzebują. Takie podmioty organizują warsztaty, konsultacje czy wspólne aktywności psychofizyczne. Ich celem jest także poprawa jakości życia osób, które przechodzą przez leczenie nowotworów mózgu. W kręgu zainteresowań takich organizacji są także rodziny chorych. Operacja oponiaka to tak naprawdę choroba całej rodziny. Pacjenci wymagają całodobowej opieki medycznej i indywidualnie dobranego programu rehabilitacji. Takie organizacje „uczą” członków rodziny, jak pomagać chorym i ich wspierać.
Nieocenioną rolę ma wsparcie psychologiczne. Pacjentom onkologicznym często towarzyszy strach przed następstwami choroby i skutkami leczenia. Chory jest narażony na różne reakcje ze strony swojego organizmu - silny lęk, złość czy nawet depresję. Terapia pomaga odzyskać równowagę psychiczną po operacji, jest wsparciem w trakcie całego procesu leczenia. Rodziny chorych mogą (i powinny) także korzystać z takich form pomocy.
Rokowania przy oponiaku mózgu
Rokowania oponiaka mózgu są raczej dobre. Śmiertelność jest niezwykle niska i wynika raczej z nieleczonego guza i jego dużego rozmiaru.
- Jeżeli podczas zabiegu chirurgicznego zostanie całkowicie usunięty oznacza to całkowite wyleczenie.
- Wznowy choroby pojawiają się dość rzadko (około 20%) i są następstwem pozostawienia komórek nerwowych, których nie dało się usunąć z uwagi na ich trudne położenie. Lekarze podkreślają wagę „zasady doszczętności”. Oznacza ona po prostu wycinanie wszystkich możliwych do wycięcia komórek rakowych, aby zapobiegać ich odrastaniu.
- Przerzuty w przypadku pierwotnego oponiaka mózgu są rzadkością. Oponiak, który jest następstwem przerzutu innego nowotworu wymaga całkiem odmiennego leczenia.
Statystyki dotyczące przeżywalności pacjentów z oponiakiem zależą głównie od stadium choroby i lokalizacji guza. WHO klasyfikuje nowotwory opierając się na ich stopniu agresywności. Wyższy stopień złośliwości daje gorsze rokowania i większe ryzyko wznowy. Oponiaki łagodne stwarzają szanse na średnio 10 lat przeżycia, statystycznie w 85% przypadków. Guzy wysoce złośliwe mają bardzo wysoką śmiertelność, niezależnie od zastosowanej terapii.
