Reklama
Czym jest guz neuroendokrynny?
Guz neuroendokrynny jest nowotworem wywodzącym się z komórek odpowiedzialnych za wydzielanie hormonów oraz innych substancji biologicznie czynnych.
Jest to jedna z najmniej znanych, a jednocześnie najbardziej podstępnych chorób onkologicznych. Jego objawy są bowiem znikome lub do złudzenia przypominają symptomy innych schorzeń, co niezwykle utrudnia postawienie diagnozy.
W konsekwencji leczenie rozpoczynane jest z reguły z kilkuletnim opóźnieniem, co wiąże się z pogorszeniem rokowań.
Komórki neuroendokrynne są rozproszone w wielu miejscach organizmu ludzkiego, dlatego różne też mogą być lokalizacje guza, przy czym jedna jest dominująca. W około 70 procentach nowotwory tego typu rozwijają się w układzie pokarmowym lub trzustce (dane: zwrotnikraka.pl).
W specjalistycznej nomenklaturze określane są wtedy mianem GEP-NEN/NET (gastroentero-pancreatic neuroendocrine neoplasms). Rzadziej choroba występuje w innych miejscach, takich jak układ oddechowy oraz grasica.
Czy guz neuroendokrynny to rak? W tym miejscu należy przypomnieć ogólną zasadę, w myśl której nie każdy guz jest nowotworem, a nie każdy nowotwór rakiem.
W tym konkretnym przypadku w medycznej terminologii występują trzy pozornie podobne pojęcia różniące się istotnie znaczeniem. Najszerszym z nich są nowotwory neuroendokrynne (NEN - neuroendocrine neoplasm).
W ich obrębie wyróżnia się:
- guzy neuroendokrynne (NET - neuroendocrine tumors), zwane też wysokozróżnicowanymi, o złośliwości małej, średniej lub dużej;
- raki neuroendokrynne (NEC - neuroendocrine cancer), określane jako niskozróżnicowane i cechujące się bardzo wysoką złośliwością.
W takim ujęciu guzy neuroendokrynne są nowotworami, ale nie są rakami. Warto zauważyć, że skróty NEN i NET często są używane synonimicznie, natomiast nie można NET stawiać w jednym rzędzie z NEC.
Schorzenia tego typu są rzadkie, aczkolwiek w ostatnich dekadach notuje się znaczący wzrost zachorowalności. Tylko w latach 1994 - 2009 częstość występowania wszystkich NEN wzrosła z 2,48 do 5,86 na 100 000 osób w skali 1 roku (dane B. Kos-Kudła i inni).
Szczyt zachorowań występuje po 50. roku życia, natomiast na NET wyrostka robaczkowego zwykle zapadają osoby przed 30. urodzinami. Stosunkowo niewielka liczba przypadków jest dodatkowym utrudnieniem diagnostycznym.
Świadomość choroby jest niewielka, a podejrzenia lekarzy rzadko są kierowane w tym właśnie kierunku. Dlatego też pacjenci często przez wiele lat są badani pod kątem innych problemów zdrowotnych.
Reklama
Stopnie i rodzaje guza neuroendokrynnego
Guzy neuroendokrynne stanowią grupę wyjątkowo niejednorodną. Pod kątem cech histopatologicznych wyróżnia się następujące stopnie:
- NET G1 - guz o wysokim stopniu zróżnicowania i tzw. indeksie proliferacyjnym poniżej 2 procent;
- NET G2 -guz o średnim stopniu zróżnicowania i indeksie proliferacyjnym w granicach 2 - 20 proc.;
Kolejnym stopniem tej skali są NEC, czyli niskozróżnicowane nowotwory z indeksem ponad 20 takie, jak rak neuroendokrynny wielkokomórkowy lub rak drobnokomórkowy.
Część guzów neuroendokrynnych wydziela hormony i inne substancje, co przekłada się na występowanie różnych objawów, z reguły tak niespecyficznych, że trudno jest skojarzyć je z tą akurat chorobą.
Inne natomiast nie wykazują w ten materii aktywności żadnej, bądź też jest ona na tyle śladowa, by nie dawać jakichkolwiek symptomów.
W tym kontekście NET dzieli się na guzy:
- hormonalnie czynne;
- hormonalnie nieczynne;
Kolejny podział odnosi się do rodzaju nowotworu, a te mogą być bardzo różne. Wymienić można takie guzy, jak między innymi:
- rakowiak - wywodzący się z komórek jelitowych, najczęściej występujący ze wszystkich NET, w większości przypadków złośliwy, objawiający się w niecharakterystyczny sposób i zwykle wykrywany przypadkowo;
- insulinoma - guz wywodzący się z komórek Beta wysp trzustkowych odpowiedzialnych za produkcję insuliny (hormon ten reguluje stężenie glukozy, w związku z czym jego nadprodukcja na tle nowotworowym prowadzi do hipoglikemii); stosunkowo rzadki i nieszczególnie złośliwy;
- gastrinoma - wywodzi się z komórek G żołądka odpowiedzialnych z produkcję hormonu o nazwie gastryna; zwykle jest złośliwy;
- glukagonoma - jego pierwotnym źródłem są komórki A trzustki wytwarzające glukagon; bardzo rzadki, rośnie wolno, ale może osiągać duże rozmiary; jest złośliwy, daje przerzuty m.in. do wątroby oraz okolicznych węzłów chłonnych;
- somatostatinoma - wyjątkowo rzadki nowotwór (pojedyncze przypadki na kilkadziesiąt milionów osób), wywodzący się z komórek D trzustki;
- VIP-oma - wywodzi się z komórek autonomicznego układu nerwowego, a lokalizuje się najczęściej w trzustce, wydziela tzw. wazoaktywny peptyd jelitowy; może być złośliwy, przerzuca się głównie do wątroby.
Gdzie najczęściej występuje guz neuroendokrynny?
Tak jak zostało wspomniane wyżej, około 70 procent tego typu nowotworów to guzy układu pokarmowego i trzustki (GEP/NET).
Najczęściej lokalizują się one w takich miejscach jak:
- jelito cienkie;
- początkowy odcinek grubego;
- odbytnica;
- trzustka;
- żołądek;
- wyrostek robaczkowy;
Ale możliwe jest też, że nowotwór zacznie się rozwijać w zupełnie innym miejscu. Choć zdarza to rzadziej, możliwe są też NET w płucach i grasicy. Sporadycznie choroba obejmuje też oskrzela, przełyk, tarczycę, jajniki oraz jądra.
Reklama
Objawy guza neuroendokrynnego
Objawy guza neuroendokrynnego są niespecyficzne i bardzo zróżnicowane. Jednym z najczęstszych jest niesprecyzowany ból brzucha, który może z różnym natężeniem utrzymywać się nawet przez wiele lat.
Dolegliwości może być jednak znacznie więcej, a konkretne symptomy są zależne od takich czynników, jak rodzaj, lokalizacja oraz stadium zaawansowania. Co więcej, często przez wiele lat choroba rozwija bez jakichkolwiek oznak.
Dotyczy to w szczególności guzów nieczynnych hormonalnie - w ich przypadku pierwsze kliniczne manifestacje występują dopiero wtedy, gdy na skutek rozrostu dojdzie do ucisku na sąsiednie struktury.
Najczęstszy ze wszystkich guzów neuroendokrynnych, czyli rakowiak wydziela serotoninę, czego efektem jest zespół rakowiakowy składający się z takich objawów jak:
- wodnista biegunka;
- zaczerwienienie skóry na twarzy i szyi;
- problemy z oddychaniem, astma;
- nadmierna potliwość;
- zastoinowa niewydolność serca;
- ból brzucha;
W przypadku innych postaci NET, objawy mogą się różnić od wyżej wymienionych. Przykładowo przy insulinomii pojawiają się problemy związane z hipoglikemią (niedocukrzeniem), takie jak ból głowy, senność, niepokój, zaburzenia koncentracji, pogorszenie widzenia, czasem też zwiększenie masy ciała.
Dla odmiany glukagonoma może powodować hiperglikemię, czyli przecukrzenie, a nawet łagodną cukrzycę. Na skórze często widoczny jest też wędrujący rumień martwiczy, chory szybko traci na wadze i jest narażony na anemię, zakrzepy a nawet zator tętnicy płucnej.
Gastrinoma z kolei objawia się przede wszystkim charakterystycznymi owrzodzeniami przełyku i jelita i mało specyficznymi biegunkami.
Reklama
Guz neuroendokrynny z przerzutami - co to znaczy?
Guzy neuroendokrynne mają różny stopień zjadliwości. Mogą się rozprzestrzeniać na inne narządy, przy czym zwykle jest to jeden konkretny organ - wątroba.
Często zresztą jest tak, że NET rozpoznawany jest przypadkiem w czasie diagnostyki nowotworu tego właśnie organu, który okazuje się przerzutem z jelita czy trzustki. Taka sytuacja wpływa negatywnie na rokowania.
Guz neuroendokrynny z przerzutami do wątroby wiąże się z wyższą śmiertelnością, bardziej złożone jest też postępowanie terapeutyczne.
W zależności od sytuacji pacjent musi przejść leczenie chirurgiczne o różnym stopniu inwazyjności (od tumorektomii, przez segmentektomię lub hemihepatektomię), tracąc mniejszy lub większy fragment wątroby.
Przy przerzutach mnogich wykonuje się termoablację, krioablację, zabieg laserowy, a nawet przeszczep narządu. Niezbędna może też być ogólnoustrojowa chemioterapia. Należy mieć przy tym świadomość, że choroba jest wówczas już na bardzo wysokim poziomie zaawansowania, w związku z czym leczenie może być nieskuteczne. Jak podaje K. Jaworski mediana przeżycia wynosi 15-30 miesięcy.
Reklama
Jak leczyć guza neuroendokrynnego? Jakie są rokowania?
Generalnie, ze względu na ogromne zróżnicowanie guzów neuroendokrynnych, rokowania są bardzo odmienne w poszczególnych przypadkach. W przypadku GEP-NET, w zależności od konkretnej postaci i momentu postawienia diagnozy, współczynnik 5-letnich przeżyć waha się na poziomie od zaledwie 15 do aż 95 procent (dane: K Jaworski).
Tym, co działa na korzyść pacjenta jest wolne tempo wzrostu zmiany nowotworowej. Choć więc jej odkrycie często następuje po bardzo wielu latach, wciąż istnieje możliwość, że guz jest stosunkowo niewielki.
Całkowite wyleczenie guza neuroendokrynnego jest możliwe. Podstawę przy nowotworach bez przerzutów stanowi postępowanie chirurgiczne, co więcej, nawet rozwój choroby w innym miejscu nie stanowi przeciwwskazania do usunięcia pierwotnego guza.
Jeśli nie jest możliwa całkowita resekcja, wykonuje się zabiegi częściowe mające na celu zmniejszenie masy nowotworowej, takie jak termoablacja (niszczenie komórek wysoką temperaturą). Jest to bardzo ważne. W przypadku rakowiaków każde zmniejszenie ich masy obniża ryzyko wystąpienia objawów składających się na zespół rakowiaka, a także wydatnie wydłuża życie pacjenta - nawet o kilkanaście lat.
Pacjentom podaje się też leki, w tym przede wszystkim analogi somatostatyny, które hamują aktywność wydzielniczą i proliferacyjną komórek. W odróżnieniu od chemioterapii, są one dobrze tolerowane przez pacjentów.
Leczenia systemowego w postaci chemioterapii z założenia nie rozważa się na wstępie. Może ona jednak być niezbędna w wielu konkretnych przypadkach.
Wdraża się ją w sytuacji, gdy pojawiają się przerzuty do innych narządów, a także wtedy, kiedy indeks proliferacyjny wynosi powyżej 10 procent, występuje naciekanie naczyń krwionośnych, a inne metody leczenia zachowawczego (terapia analogami somatostatyny lub z użyciem interferonu oraz izotopowa) nie przynoszą rezultatów.
