Przeciwciała (immunoglobuliny) - czym są i ile się utrzymują? Rola w organizmie i test

Reklama

Czym są przeciwciała?

Przeciwciała to najważniejsze białka biorące udział w odpowiedzi odpornościowej organizmu - prawidłowej lub nieprawidłowej. Zaliczane są do tak zwanych immunoglobulin.

Ich podstawowym zadaniem jest rozpoznawanie, wiązanie i neutralizacja obcych cząsteczek zagrażających ustrojowi. W ten sposób chronią przez różnego rodzaju czynnikami chorobotwórczymi, w tym przede wszystkim przed wirusami, bakteriami oraz pasożytami zewnątrzkomórkowymi wewnątrzkomórkowymi, a także przed grzybami.

Odgrywają istotną rolę w niszczeniu takich drobnoustrojów, jak:

• Escherichia coli,
• Helicobacter pylori,
• Candida albicans,
• Clostridium difficile,
• Shigella flexneri,
• Streptococcus mutans.

Immunoglobuliny znajdują się w płynach ustrojowych wszystkich kręgowców, takich jak osocze krwi czy limfa.

Należy również pamiętać, że nieprawidłowo działający układ odpornościowy może wykorzystać przeciwciała do niszczenia zdrowych komórek własnego organizmu - mechanizm ten stanowi podstawę wszystkich chorób autoimmunologicznych.

Antyciała mają duże znaczenie w diagnostyce laboratoryjnej. Ich wykrycie w organizmie może świadczyć o toczącej się infekcji, ale też o odporności nabytej w wyniku przebycia danego schorzenia lub przyjęcia szczepionki.

Dodatkowo warto wspomnieć, że dzięki możliwościom, jakie daje współczesna medycyna, immunoglobuliny mogą być podawane pacjentom „z zewnątrz”, stanowiąc substancję czynną nowoczesnych leków.

Reklama

Co wytwarza przeciwciała?

Jak powstają przeciwciała? Są one produkowane przez komórki plazmatyczne, czyli pobudzone limfocyty B. Proces ten zachodzi w toku odpowiedzi odpornościowej zwanej humoralną (od łacińskiego słowa humor, oznaczającego płyn).

Istnieją dwa podstawowe rodzaje odporności - nieswoista (wrodzona) oraz nabyta (swoista), powstająca w odpowiedzi na kontakt z konkretnym patogenem.

Jednym z mechanizmów tej drugiej jest tzw. odpowiedź humoralna, bazująca na różnego rodzaju substancjach chemicznych, wśród których szczególną rolę odgrywają właśnie przeciwciała.

Organizm ludzki wytwarza wyspecjalizowane komórki, których zadaniem jest rozpoznanie zagrożenia, a następnie uruchomienie procesów mających na celu jego neutralizację.

Są to limfocyty, będące szczególnym rodzajem białych krwinek. Powstają one w szpiku kostnym, a następnie część z nich dojrzewa w tym właśnie miejscu, tworząc populację limfocytów B, część zaś przedostaje się do grasicy, gdzie dojrzewa do postaci limfocytów T.

Pierwsze z nich dają początek  komórkom plazmatycznym odpowiedzialnym za wytwarzanie przeciwciał.

Kiedy organizm wytwarza przeciwciała? Na tak postawione pytanie nie ma prostej odpowiedzi. Generalnie dzieje się to w odpowiedzi na kontakt z substancją rozpoznaną w kategoriach zagrożenia.

W przypadku infekcji, jako pierwsze, w ciągu kilku lub kilkunastu dni pojawiają się przeciwciała klasy IgM, jednocześnie jednak mają one tendencję do szybkiego znikania z organizmu - dlatego są uważane za dobry wskaźnik aktywnej fazy infekcji.

W późniejszym czasie występują białka klasy IgG, które mają zdecydowanie dłuższy okres utrzymywania się w ustroju i świadczą o kontakcie z wirusem lub bakterią i prawdopodobnej odporności przeciw danym drobnoustrojom.

Reklama

Budowa przeciwciał

Przeciwciała, bez względu na rodzaj, mają zbliżoną budowę. Z chemicznego punktu widzenia są glikoproteinami, czyli białkami o charakterystycznej konstrukcji.

Złożone są z czterech łańcuchów polipeptydowych, w tym dwóch ciężkich (450–575 reszt aminokwasowych) i dwóch lekkich (220 reszt aminokwasowych), które są połączone mostkami disiarczkowymi.

Razem tworzą symetryczną strukturę, która w schematycznym ujęciu przypomina literę Y. Dwa skrajne obszary „igreka”, nazywane regionami Fab lub paratopem, są odpowiedzialne za rozpoznawanie i wiązanie antygenów. Natomiast dolne ramię (region Fc) samo może zostać rozpoznane jako antygen, ma też zdolność wiązania się z innymi dużymi białkami.

Ze względu na różnicę w budowie łańcucha ciężkiego, antyciała dzielą się na pięć klas.

Reklama

Klasy przeciwciał

Wyróżnia się następujące klasy immunoglobulin, z których każda ma swoje specyficzne właściwości i funkcje. Są to:

• IgA - stanowią od 15 do 20 procent wszystkich immunoglobulin. Nazywane są wydzielniczym, ponieważ głównym miejscem ich syntezowania są ślina i łzy, a także błony śluzowe. Powodują aktywację tzw. układu dopełniacza, będącego zestawem kilkudziesięciu białek odpowiadających za reakcję zapalną oraz rozpad komórek bakteryjnych. Działają miejscowo, zapewniając ochronę w obrębie konkretnych układów, przede wszystkim pokarmowego i oddechowego.
• IgD - są niezwykle rzadkie, stanowią mniej, niż 1 procent wszystkich immunoglobulin. Ich rola w organizmie nie jest dobrze poznana. Zwiększone stężenie stwierdza się m.in. w niektórych chorobach autoimmunologicznych, takich jak toczeń rumieniowaty układowy.
• IgE - także występują rzadko, stanowiąc mniej niż 1 procent populacji. Biorą aktywny udział w bezpośrednich mechanizmach reakcji alergicznych, wpływając na uwalnianie tzw. histaminy wywołującej natychmiastowe odczyny zapalne różnego typu (zmiany skórne, kaszel, łzawienie itd.)
• IgG - stanowią zdecydowanie najliczniejszą frakcję (70-80 procent ogółu immunoglobulin) i są najtrwalsze ze wszystkich przeciwciał, utrzymując się w organizmie przez wiele tygodni. Występują w odpowiedzi na zakażenia bakteryjne i wirusowe. Odgrywają także główną rolę w niektórych mechanizmach uczuleniowych (zwłaszcza alergiach pokarmowych), wywołując reakcje bardziej odsunięte w czasie, niż w przypadku IgE. Co ważne, są jedynymi przeciwciałami, które mają zdolność przenikania przez łożysko, dlatego są przekazywane dziecku w okresie życia płodowego i stanowią podstawę odporności w pierwszym okresie życia.
• IgM - pojawiają się jako pierwsze w odpowiedzi na chorobotwórcze drobnoustroje przedostające się do organizmu. W znacznym stopniu przyczyniają się do aktywacji wspomnianego wyżej układu dopełniacza. Mają niewielką trwałość. Stanowią około 10 procent ogółu immunoglobulin.

Wykrycie poszczególnych białek ma istotne znaczenie w diagnostyce licznych schorzeń, pozwalając rozpoznać aktywne fazy infekcji, diagnozować i różnicować alergie, ale też orzekać o nabyciu odporności.

Często dla większej precyzji oznacza się większe zestawy, na przykład immunoglobuliny IgG i IgM.

Reklama

Rola przeciwciał w organizmie

Rola przeciwciał w organizmie jest bardzo złożona. Przede wszystkim są to białka których zadaniem jest wiązanie się z antygenami znajdującymi na powierzchni patogenów, a następnie - eliminacja zagrożenia w aktywnej fazie choroby.

Pod pojęciem antygenu rozumie się różnego rodzaju substancje białkowe, ale też węglowodany, tłuszcze i inne cząsteczki chemiczne, których pojawienie się w organizmie pobudza system immunologiczny do reakcji.

Przyłączanie się i wzajemna interakcja są możliwe dzięki przestrzennemu dopasowaniu tzw. paratopów przeciwciał i odpowiadających im epitopów antygenów.

Przeciwciała u uzdrowieńców stanowią natomiast podstawę odporności, zapewniając ochronę w przypadku kolejnego kontaktu z patogenem. W ostatnim czasie najwięcej w tym kontekście mówi się o zakażeniach koronawirusem, ale podobnie rzecz wygląda w przypadku innych schorzeń.

Ale uwaga, immunoglobuliny nie zawsze pełnią funkcje pozytywne. Wyróżnia się też tak zwane autoprzeciwciała, które pojawiają się w przypadku różnego typu chorób autoimmunizacyjnych.

W tym przypadku, białka odpornościowe zamiast zwalczać patogeny, powodują uszkodzenia prawidłowych struktur organizmu, istotnie zaburzając ich funkcje i prowadząc do rozwoju schorzeń, takich jak cukrzyca typu 1, celiakia, toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Hashimoto i wiele innych.

Niektóre immunoglobuliny odgrywają też kluczową rolę w powstawaniu odczynów zapalnych w reakcji na kontakt z substancją uczulającą. Stanowią więc jeden z głównych elementów mechanizmu alergii.

Co ważne, pojęcie przeciwciał nie zawsze odnosi się do procesów chorobowych, w istocie chodzi o wszelkie reakcje powodujące odpowiedź układu odpornościowego.

Dlatego właśnie oznacza się określone przeciwciała i antygeny w grupach krwi. W tym przypadku chodzi o działanie  substancji polisacharydowych znajdujących się w czerwonych krwinkach, będących antygenami ochrzczonymi przez naukowców mianem A i B.

I tak, przykładowo, krew należąca do grupy A, to taka, gdzie w erytrocytach wykrywa się antygeny A oraz przeciwciała anty-B. 

Reklama

Rodzaje przeciwciał

Wyróżnia się liczne rodzaje immunoglobulin ze względu na patogeny i różne substancje, przeciw którym są skierowane, a także mechanizmy występowania.

Istnieją przeciwciała neutralizujące, ale też autoimmunologiczne, czy odpornościowe. Mimo podobnych mechanizmów działania, ich rola w organizmie jest zupełnie inna.

Przeciwciała neutralizujące

Te immunoglobuliny chronią organizm przed działaniem szkodliwych patogenów. Powstają w odpowiedzi na kontakt organizmu z wirusami czy bakteriami, zarówno w czasie infekcji, jak też na skutek podania szczepionki.

Mogą zapewniać odporność w przypadku kolejnych zakażeń. Stanowią też dobry wskaźnik diagnostyczny, pozwalający wykryć zakażenie lub stwierdzić istnienie odporności.

Ze względu na ilość schorzeń, którymi może być dotknięty organizm, nie sposób wymienić wszystkie tego typu immunoglobuliny, ale warto wspomnieć o kilku.

• anty-HCV - przeciwciała wykrywane w krwi każdego pacjenta zakażonego patogenem odpowiedzialnym za wirusowe zapalenie wątroby typu C,
• anty-HBC - stanowią odpowiedź na antygeny HbcAg i są jednym z kilku markerów pozwalających wykryć zakażenie wirusowym zapaleniem wątroby typu B,
• przeciwko białku nukleokapsydu N (NCP) wirusa SARC Cov-2, odpowiedzialnego za zachorowania na COVID-19 i pandemię, która nawiedziła świat w 2020 roku,
• anty-RSV - oznacza się je w diagnostyce zakażeń syncytialnym wirusem nabłonka oddechowego,
• anty-CMV - ich poziom bada się w kontekście możliwości zakażenia groźnym wirusem cytomegalii, w szczególności u kobiet ciężarnych,
• anty-EBV - wskazują zachorowanie lub przebycie w przeszłości infekcji spowodowanej przez wirus Epsteina-Barr.

Przeciwciała autoimmunologiczne

Przeciwciała autoimmunologiczne są odpowiedzialne za nieprawidłowe reakcje układu odpornościowego względem własnego organizmu. Zaliczane do nich są takie immunoglobuliny, jak:

• przeciwjądrowe i przeciwcytoplazmatyczne (ANA) atakujące elementy jąder komórkowych oraz cytoplazmę (część komórki poza jądrem). Występują w przebiegu tocznia rumieniowatego, reumatoidalnego zapalenia stawów, twardziny układowej i innych schorzeń autoimmunologicznych,
• przeciwmitochondrialne (AMA), powstające w nabłonku pęcherza, stanowiące wiarygodny wskaźnik pierwotnego zapalenia dróg żółciowych,
• przeciw mięśniom szkieletowym (ASMA) - ich podniesione wartości występują m.in. przy autoimmunologicznym zapaleniu wątroby,
• przeciwinsulinowe (IAA). Skierowane przeciw hormonowi insuliny wydzielanemu przez komórki Beta trzustki. Mają duże znaczenie dla rozwoju cukrzycy typu 1,
• antyfosfolipidowe (APL) - różne białka klas IgG, IgM i IgA, wymierzone przeciwko fosfolipidom. Występują w tzw. zespole antyfosfolipidowym, groźnej układowej chorobie autoimmunologicznej, której towarzyszy zakrzepica żylna lub tętnicza. Do tej grupy zaliczane są między innymi przeciwciała antykardiolipinowe, a także skierowane przeciw przeciwko β2-glikoproteinie.
• przeciw peroksydazie tarczycowej (aTPO) - powodują niszczenie enzymów tarczycowych biorących udział w syntezie ważnych hormonów T3 i T4, mogą też odpowiadać za pojawienie się odczynów zapalnych. Są charakterystyczne dla choroby Hashimoto, której konsekwencją jest niedoczynność tarczycy,
• antytyreoglobulinowe (anty-TG) - wymierzone przeciw białkom produkowanym w komórkach pęcherzykowych tarczycy. Ich poziom również oznacza się w diagnostyce choroby Hashimoto,
• przeciw receptorom hormonu TSH (TRAb), który stymuluje syntezę hormonów tarczycowych,
• przeciw transglutaminazie tkankowej (anty tTG) - białka klasy IgA, występujące u osób chorujących na celiakię. Ich synteza jest stymulowana przez znajdujący się w zbożach gluten, a dokładnie jeden z jego składników, jakim jest gliadyna,
• przeciw endomysium mięśni gładkich (EmA) - także sprawdza się jej w przypadku podejrzenia celiakii oraz nietolerancji glutenu,
• przeciw cyklicznemu peptydowi cytrulinowemu (CCP) - oznaczane u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów,
• antyneuronalne - atakują komórki układu nerwowego w różnego rodzaju schorzeniach autoimmunologicznych. Ich odmianą są przeciwciała onkoneuronalne (m.in. anty-Hu) towarzyszące chorobom o charakterze onkologicznym. Białka te występują m.in. w neurologicznym zespole paranowotworowym i są związane z procesami autoimmunizacyjnymi w układzie nerwowym, współtowarzyszącymi nowotworom kształtującym się poza jego strukturami.

Przeciwciała odpornościowe

Immunoglobuliny odpornościowe (Allo) powstają w odpowiedzi na antygeny znajdujące się we krwi innej grupy, niż grupa pacjenta.

Oznacza się je między innymi u kobiet ciężarnych w celu uniknięcia tak zwanego konfliktu serologicznego i choroby hemolitycznej u noworodka. Drugim wskazaniem jest transfuzja krwi.

W tym miejscu można jeszcze wspomnieć przeciwciałach anty-Rh.  Powstają one u osób z ujemnym czynnikiem Rh w wyniku przedostania się do krwiobiegu krwi charakteryzującej się Rh dodatnim. I na odwrót.

Reklama

Ile się utrzymują przeciwciała?

Wszystko zależy od klasy immunoglobulin. W przypadku infekcji wirusowej najdłużej w organizmie zostają białka typu IgG - kilka tygodni, miesięcy a nawet lat.

Jak podają K. Napiórkowska-Baran i wsp., przeciętny czas półtrwania poszczególnych klas immunoglobulin to:

• IgA - 5,8 dnia,
• IgD - 2,8 dnia,
• IgE - 2,5 dnia,
• IgG - 23 dni,
• IgM - 5,1 dnia.

Wyjaśnić w tym miejscu należy, że czasem półtrwania określa się okres, po jakim ilość danej substancji w organizmie człowieka obniża się o 50 procent.

Immunoglobuliny mogą więc pozostawać w ustroju znacznie dłużej, nawet przez wiele lat, tyle że z reguły w coraz mniejszym stężeniu.

W ostatnim czasie pytanie dotyczące tego, jak długo białka odpornościowe utrzymują się w organizmie, pada przede wszystkim w kontekście wirusa SARS Cov-2. Istotna jest też kwestia, czy mając przeciwciała można zachorować.

Ze względu na to, że patogen ten jest nowy, a pandemia wybuchła stosunkowo niedawno, nie wszystkie odpowiedzi są pełne i jednoznaczne.

Wiadomo jednak, że przeciwciała zapewniają większości ozdrowieńców ochronę przez przynajmniej kilka miesięcy, przy czym jej poziom spada z każdym tygodniem.

Dlatego też po pewnym czasie jest możliwe ponowne zakażenie, nawet jeśli w ustroju są jeszcze niewielkie ilości immunoglobulin.

Ile przeciwciał to dużo?

Na pytanie - ile to jest dużo przeciwciał? trudno o jednoznaczną odpowiedź. Wyróżnia się bowiem immunoglobuliny całkowite i swoiste.

Te drugie powstają w reakcji na konkretny patogen, a ich wielkości są różne w przypadku różnych schorzeń, klasy przeciwciał, momentu w jakim są badane (w czasie choroby, po chorobie).

Przykładowo, wysokie stężenie swoistych przeciwciał IgM skierowanych przeciw konkretnemu patogenowi, przy braku białek klasy IgG oznacza z dużą dozą prawdopodobieństwa świeżą infekcję.

Natomiast wysokie parametry IgG są świadectwem tego, że organizm miał kontakt z wirusem lub bakterią w bliższej lub dalszej przeszłości.

Nie ma jednak czegoś takiego, jak ich normalne, czy prawidłowe. Mogą bowiem utrzymywać się w organizmie przed długie lata, ale na różnym poziomie, z reguły coraz niższym.

Dlatego też często pacjenci spotykają się z ogólnym rozstrzygnięciem testu, np. pozytywny lub negatywny.

Ogólne normy istnieją wyłącznie w odniesieniu do przeciwciał całkowitych. Ich prawidłowe wielkości przedstawia poniższa tabela (w poszczególnych kategoriach wiekowych, podane w gramach na litr; dane: K. Napiórkowska-Baran i wsp. na podstawie Mayo Clinic Laboratory).

Co oznacza brak przeciwciał we krwi?

Brak przeciwciał swoistych może być interpretowany w różny sposób w zależności od ich klasy, tudzież czasu, w jakim są badane.

Przykładowo, nie stwierdzenie konkretnych immunoglobulin IgM może oznaczać, że:

• pacjent nie miał kontaktu z danym wirusem, czyli de facto nie jest chory na dane schorzenie,
• przeciwciała nie zdążyły się jeszcze wytworzyć, co jest sytuacją typową w pierwszych dniach infekcji,
• immunoglobulin nie ma już w organizmie, co może mieć miejsce po dłuższym czasie od zachorowania (aczkolwiek zwykle niewielka ich ilość zostaje we krwi, tudzież w innych płynach ustrojowych).

Brak przeciwciał IgG na początku infekcji jest typowy, powstają one bowiem dopiero po kilkunastu dniach, a nawet kilku tygodniach. Jeśli nie ma ich po dłuższym czasie, świadczy to przede wszystkim o braku odporności, aczkolwiek też jest to sytuacja rzadka.

Po koronawirusie i innych chorobach ich poziom spada, ale przynajmniej śladowe ilości utrzymują się przez bardzo długi czas. To samo dotyczy szczepień.

Pamiętając, że niewielkie ilości białek odpornościowych mogą nie zapewniać właściwej ochrony, dlatego wiele preparatów wymaga podawania dawek przypominających.

Natomiast brak przeciwciał IgE jest ważnym wskaźnikiem diagnostycznym przy rozpoznawaniu i różnicowaniu alergii.

Większa część z nich, zwłaszcza tych cechujących się natychmiastowymi reakcjami, związana jest z działaniem immunoglobulin tego typu (stąd nazwa IgE-zależne).

Jeśli mimo wystąpienia objawów, immunoglobulin nie stwierdza się, oznacza to, że uczulenie jest IgG-zależne, albo też symptomy te w ogóle nie mają podłoża alergicznego.

Przeciwciała a szczepienie

Szczepienie, podobnie jak zakażenie wirusem w naturalny sposób, wywołuje reakcję humoralną organizmu.

W preparatach ochronnych podawanych domięśniowo lub doustnie, znajdują się inaktywowane postaci wirusów (martwe lub niezdolne do działania), jednak znajdujące się w nich antygeny również prowokują układ odpornościowy do wytwarzania immunoglobulin swoistych, wymierzonych w konkretny zarazek.

Szczególnie w kontekście COVID-19 pacjenci często pytają, czy wysoki poziom przeciwciał po szczepieniu lub przechorowaniu infekcji sprawia, iż nie warto jest przyjmować kolejną dawkę.

Odpowiedź jest przecząca. Większość szczepień przeciw dobrze znanym schorzeniom jest realizowana wedle sztywnego kalendarza. W przypadku zaś wirusa SARS-Cov-2 w ogóle nie wiadomo, ile przeciwciał po szczepieniu zapewnia ochronę.

Do dziś nie zostało to autorytatywnie wskazane (szczegóły w dalszej części artykułu). Wiadomym natomiast jest, że występowanie immunoglobulin w organizmie absolutnie nie dyskwalifikuje przed przyjęciem kolejnej dawki w ogólnie przyjętym terminie, ponieważ po upływie określonego czasu stężenie białek ochronnych i tak jest już niskie.

Przeciwciała po COVID-19

Wielu pacjentów pyta, jak sprawdzić przeciwciała covidzie, a także jakie są normy, zarówno po przechorowaniu infekcji, jak też po szczepieniu.

Badania pod kątem odporności wykonuje oznaczając przeciwciała klasy IgG, neutralizujące wirusa, skierowane przeciwko RBD (czyli tzw. podjednostce S1 białka szczytowego S).

Test najlepiej jest wykonać 4-6 tygodni po przyjęciu drugiej dawki szczepionki (lub pierwszej w przypadku ozdrowieńców), gdy stężenie białek jest teoretycznie najwyższe.

Różne laboratoria mogą się posługiwać nieco odmiennymi normami, dlatego warto przy interpretacji posiłkować się dołączonymi opisami.

Wynik dodatni oznacza wytworzenie odpowiedniej ilości immunoglobulin zabezpieczających przed chorobą, przynajmniej na dany moment.

Warto jednak w tym miejscu przytoczyć informacje znajdujące się na rządowej stronie szczepienia.pzh.gov, prowadzonej przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego.

Jego specjaliści informują, że nie wyznaczono jeszcze tak zwanego korelatu odporności, czyli ochronnego poziomu przeciwciał SARS-Cov-2. Innymi słowami, nie sposób wiarygodnie orzec, jaka ilość immunoglobulin chroni przed covidem.

Co więcej, NIZP w ogóle nie zaleca rutynowego wykonywania testów pod tym kątem u osób przyjmujących preparaty ochronne, gdyż otrzymany wynik i tak nie zmienia schematu dalszego postępowania szczepiennego.

Nawet jeśli wynik badania będzie ujemny lub też stężenie przeciwciał anty-S niskie, pacjent nie powinien przyjmować kolejnej dawki szczepionki wcześniej, niż wynika to z ogólnego harmonogramu.

NIZP podkreśla też, że nadal nie wiadomo, ile utrzymują się przeciwciała przeciw COVID-19. Wiadomo tylko, że infekcje w ciągu kilku pierwszych miesięcy stanowią mniej, niż 1 procent wszystkich zachorowań (w dłuższej perspektywie czasowej odsetek ten rośnie, ale pandemia wciąż trwa za krótko, by można było wyciągać daleko idące wnioski).

Podkreśla się natomiast, że przeciwciała wytworzone w odpowiedzi na szczepionkę chronią skuteczniej, niż te które powstały w wyniku infekcji (2,34 razy mniejsze ryzyko u zaszczepionych bez kontaktu z żywym wirusem w porównaniu z populacją niezaszczepionych ozdrowieńców - dane: CDC).

Przeciwciała po innych chorobach

Warto podkreślić, że przeciwciała organizm wytwarza praktycznie w toku oraz po przebyciu wszystkich chorób. Przykładowo:

• wirusowe zapalenie wątroby typu B (WZW B) - w badaniach serologicznych znaczenie ma kilka markerów. W początkowej fazie ostrej postaci choroby stwierdza się przeciwciała anty-HBc klasy IgM oraz antygeny HbsAg i HbeAg. Z kolei w przypadku utajonego zakażenia wirusem HBV we krwi występują immunoglobuliny anty-HBc IgG. Pojawiają się one po zakończeniu fazy ostrej, zwykle po 3-4 miesiącach.
• Hashimoto - w przypadku choroby znanej też jako przewlekłe limfocytowe zapalenie tarczycy, bada się stężenie przeciwciał aTPO (anty TPO), które są wymierzone w tzw. peroksydazę tarczycową i powstają w przebiegu chorób autoimmunologicznych tego gruczołu. Oznaczany jest też poziom przeciwciał anty-TG przeciw wytwarzanemu przez tarczycę białku hormonalnemu zwanemu tyreoglobuliną. W chorobie Hashimoto poziom obu substancji jest podwyższony.
• różyczka - oznaczenie przeciwciał wymierzonych w wirus Rubella wykonuje się przede wszystkim u kobiet w ciąży z uwagi na fakt, że choroba ta stanowi duże zagrożenie dla płodu. O świeżym zakażeniu świadczy obecność specyficznych białek klasy IgM, przy braku IgG. Jeśli występują wyłącznie te drugie, oznacza to, że pacjentka przebyła różyczkę w przeszłości lub ma odporność uzyskaną dzięki szczepieniu.
• ospa - oznacza się immunoglobuliny wymierzone w antygeny wirusa VZV. Obecność przeciwciał klasy IgM świadczy o świeżej lub niedawno przebytej infekcji, zaś IgG o odporności będącej następstwem przebytej choroby lub przyjętej szczepionki.
• borelioza - w przypadku tej groźnej choroby będącej następstwem ukąszenia kleszcza, w trzecim lub czwartym tygodniu pojawiają się przeciwciała IgM, po około 5-6 tygodniach także IgG, które w późniejszym czasie mogą się utrzymywać nawet przez kilka lat.
• toksoplazmoza - zakażenie pierwotniakiem toxoplasma gondii bardzo często przebiega bezobjawowo, mimo iż pasożyty pozostają w organizmie do końca życia. Badania serologiczne wykonuje się głównie u pacjentów objawowych, a także kobiet w ciąży ze względu na ryzyko zakażenia płodu przez łożysko i wystąpienia toksoplazmozy wrodzonej u dziecka. Przy aktywnym, stosunkowo świeżym zakażeniu stwierdza się immunoglobuliny IgM lub jednocześnie IgM i IgG. Obecność wyłącznie białek IgG świadczy o tym, że organizm został zainfekowany wcześniej.
• Helicobacter Pylori - badanie przeciwciał jest jedną z metod diagnostycznych pozwalających wykryć zakażenie bakterią odpowiedzialną za takie problemy, jak nadżerka i choroba wrzodowa żołądka oraz wiele innych w obrębie układu pokarmowego. Także i w tym przypadku oznaczyć można białka IgM i IgG. Należy pamiętać, że wynik tych drugich z dużą dozą prawdopodobieństwa będzie dodatni, jako że nosicielami tego patogenu może być nawet 70-80 procent populacji (dane: NCEZ).
• celiakia - diagnostyka tej groźnej choroby autoimmunologicznej, będącej skrajną postacią nietolerancji glutenu, polega między innymi na wykryciu specyficznych białek odpornościowych kilku rodzajów: przeciwendomyzjalnych (EMA), przeciwko transglutaminazie tkankowej 2 w klasie IgA (IgA-TG2, a-TTG) oraz deamidowanym peptydom gliadyny (DGP) klasy IgA lub IgG.

Test na przeciwciała

Kiedy zrobić test na przeciwciała? W przypadku osób, które zachorowały na COVID-19, po około 15 dniach od wystąpienia pierwszych objawów. Wcześniej wynik będzie ujemny mimo zakażenia.

Należy pamiętać, że w przypadku każdego schorzenia skutkującego wytwarzaniem odpornościowych białek, istnieje tzw. okienko serologiczne.

Występuje ono w pierwszych okresie infekcji, gdy patogeny są już w organizmie, w krwiobiegu nie ma jednak jeszcze skierowanych przeciwko nim przeciwciał, na wytworzenie których układ immunologiczny potrzebuje z reguły kilka lub kilkanaście dni.

Niekiedy też okno serologiczne występuje po infekcji, gdy immunoglobuliny klasy IgM znikają z organizmu, a nie ma jeszcze we krwi białek IgG, które pojawiają się z pewnym opóźnieniem.

Gdzie można zrobić test na przeciwciała? W większości przypadków tego typu diagnostykę wykonuje się w profesjonalnych laboratoriach, aczkolwiek są już dostępne także narzędzia przeznaczone do zastosowania w domu, wymagające samodzielnego pobrania próbki krwi z palca.

Ile kosztują tego typu badania? Zależy to od konkretnego schorzenia, rodzaju przeciwciał i laboratorium. Przykładowo, za diagnostykę serologiczną pod kątem COVID-10 płaci się zwykle od 80 do 130 złotych.

Przeciwciała w ciąży

W ramach obowiązkowej diagnostyki określone przeciwciała bada się u kobiet w ciąży. Rutynowo sprawdzane jest stężenie białek wymierzonych w antygeny wirusa Rubella powodującego różyczkę oraz pierwotniaka toxoplasma gondii, odpowiadającego za groźną chorobę pasożytniczą.

W obu przypadkach istnieje ryzyko przenikania zakażenia przez łożysko, czego następstwem mogą być groźne dla dziecka skutki.

Zachorowanie na różyczkę, szczególnie w pierwszym trymestrze może spowodować liczne wady wrodzone i uszkodzenia w obrębie serca, mózgu oraz narządów wzroku i słuchu, a w skrajnych przypadkach jest przyczyną śmierci płodu, poronienia lub przedwczesnego porodu.

Obowiązkowo wykonywane są też badania pod kątem przeciwciał i antygenów grup krwi, co jest niezbędne w związku z ryzykiem wystąpienia wspomnianego wyżej konfliktu serologicznego.

Dochodzi do niego, gdy organizm matki wytwarza immunoglobuliny skierowane przeciw antygenom czerwonych krwinek dziecka, rozpoznawanych przez system immunologiczny jako obce, wrogie.

Konsekwencje tego dla płodu mogą być tragiczne - często dochodzi wówczas do tzw. choroby hemolitycznej, w przebiegu której rozpadają się czerwone krwinki. Efektem tego jest niedokrwistość, niedotlenienie, uszkodzenie narządów, a w skrajnych przypadkach do śmierć płodu. Dziecko może umrzeć także w krótkim czasie po przyjściu na świat. Szczęśliwie medycyna coraz bardziej skutecznie radzi z tym zagrożeniem, a wykrycie przeciwciał pozwala na wdrożenie leczenia.

Oprócz tego w ramach zalecanej ale dobrowolnej profilaktyki, w ciąży bada się jeszcze immunoglobuliny przeciw antygenom wirusa CMV odpowiedzialnego za cytomegalię.

Oznaczane są również przeciwciała przeciwko antygenom łożyska (APA), ale to akurat badanie zlecane jest przede wszystkim kobietom, które doświadczają kolejnych samoistnych poronień lub też nie mogą zajść w ciążę.

Występowanie wspomnianych białek jest czynnikiem, który uniemożliwia rozwój ciąży. Powodują one bowiem nieprawidłowe tworzenie się łożyska.

Z drugiej strony warto na koniec wspomnieć o pozytywnej roli przeciwciał pochodzących z organizmu kobiett do ustroju dziecka przez łożysko, a także immunoglobulinach obecnych w mleku matki.

Zapewniają one swoistą odporność przeciw wielu groźnym drobnoustrojom już na wczesnym etapie życia, gdy organizm malucha jest szczególnie wrażliwy.

W czasie życia płodowego do krwiobiegu dziecka przedostają się białka klasy IgG. Po narodzinach zaś szczególne znaczenie mają przekazywane z pokarmem białka IgA chroniące przewód pokarmowy i układ oddechowy przed takimi drobnoustrojami, jak przecinkowiec cholery oraz Shigella, a także pierwotniaki Giardia lamblia.

W mleku znajdują się też immunoglobuliny IgM, stanowiące zabezpieczenie między innym przed paciorkowcami z grupy B.