Co to jest żywienie dojelitowe?
Żywienie dojelitowe, nazywane również enteralnym (EN - enteral nutrition), polega na podawaniu składników odżywczych bezpośrednio do żołądka lub jelita. Stosowane jest u pacjentów, którzy ze względu na stan zdrowia nie mogą spożywać pokarmów drogą doustną.
Używane są do tego celu specjalne zgłębniki, które wprowadza się do przewodu pokarmowego na kilka sposobów.
Praktykowane jest żywienie:
- przez zgłębnik zakładany przez nos do żołądka lub jelita przez przetoki odżywcze zakładane bezpośrednio do żołądka lub jelita metodą endoskopową (PEG - przezskórna endoskopowa gastrostomia, PEJ - przezskórna endoskopowa jejunostomia) lub chirurgiczną.
Żywienie dojelitowe odbywa się wedle ściśle określonych zasad, które uwzględniają ocenę stanu odżywienia pacjenta, wskazania i przeciwwskazania do zastosowania takiego żywienia, określenie proporcji niezbędnych składników odżywczych oraz wartości energetycznej diety, a także monitorowanie stanu chorego w trakcie żywienia.
Pierwsze próby żywienia dojelitowego, nie przypominające w niczym współczesnych procedur, były podejmowane już w starożytności.
W 1598 r. Capivacceus jako pierwszy podawał choremu wodę i mleko przez rurkę wprowadzoną bezpośrednio do przełyku.
Z 1822 r. pochodzi pierwsze doniesienie o karmieniu przez przetokę pokarmową w jamie brzusznej, aczkolwiek nie była ona wytworzona celowo - jedzenie wprowadzono przez… ranę postrzałową.
Niedługo później lekarze zaczęli myśleć o chirurgicznym tworzeniu przetok. Po wielu latach niepomyślnych prób, udało się to zrobić w roku 1875.
W drugiej połowie XX wieku stopniowo wprowadzano metody PEG i PEJ oraz wiele udoskonaleń mających na celu zwiększenie skuteczności żywienia dojelitowego przy jednoczesnym ograniczeniu powikłań.
Kiedy stosuje się żywienie dojelitowe? Wskazania
Wskazania do żywienia dojelitowego są jasno określone. W sytuacjach, gdy przyjmowanie pokarmów drogą doustną jest niemożliwe lub niewystarczające, konieczne jest wprowadzenie wsparcia żywieniowego. Ma ono na celu ułatwić pacjentowi pokrycie zapotrzebowania na niezbędne składniki odżywcze, których pacjent nie może przyjąć lub przyswoić z tradycyjnej diety.
Kolejnym wskazaniem do interwencji żywieniowej z wykorzystaniem żywienia medycznego jest niedożywienie lub ryzyko niedożywienia, a także spodziewany brak możliwości włączenia diety doustnej przez ponad 7 dni. W trakcie wyboru wsparcia żywieniowego należy brać pod uwagę to, czy możliwe jest wykorzystanie przewodu pokarmowego – to najbardziej pożądana droga.
Są to sytuacje, w których choremu grozi niedożywienie ze wszelkimi tego konsekwencjami.
Potencjalnie przyczyn takiego stanu rzeczy może być wiele, w praktyce najczęściej jednak żywienie przez PEG i inne tego typu procedury są stosowane w następujących przypadkach:
- uniemożliwione połykanie, na przykład ze względu na zaawansowane nowotwory głowy, szyi i przełyku, silne zapalenie błon śluzowych układu pokarmowego, czy stan po operacji głowy lub obszaru z górnego odcinka przewodu pokarmowego;
- choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita, niedrożność jelit i inne schorzenia, w stanach zaawansowanych wymagające odciążenia układu pokarmowego i zwiększenia efektywności żywienia;
- schorzenia neurologiczne i neurodegeneracyjne, takie jak choroby Alzheimera i Parkinsona czy stwardnienie rozsiane;
- niedożywienie, będące konsekwencją zaburzeń wchłaniania, urazów czy choroby nowotworowej, neurologicznej i innych;
- przygotowanie pacjentów do niektórych operacji, zwłaszcza jamy brzusznej.
Czas trwania żywienia dojelitowego jest nieokreślony. Wszystko zależy od stanu zdrowia pacjenta. Rozwiązanie to może być zarówno krótkotrwałe (kilka dni - tygodni), jak też trwałe (nawet przez wiele lat).
To, kiedy żywienie dojelitowe jest niezbędne, określa lekarz opiekujący się pacjentem. Warto w tym miejscu dodać, że procedura ta jest przewidziana dla osób w każdym wieku. W ten sposób mogą być odżywiane zarówno dzieci, jak i osoby starsze.
To jest lek. Dla bezpieczeństwa stosuj go zgodnie z ulotką dołączoną do opakowania. Nie przekraczaj maksymalnej dawki leku. W przypadku wątpliwości skonsultuj się z lekarzem lub farmaceutą.
Jak wygląda żywienie dojelitowe?
Do żywienia dojelitowego powinno się stosować diety przemysłowe. Jest to żywność specjalistycznego przeznaczenia, która jest kompletna pod względem odżywczym i może być używana jako jedyne źródło pożywienia.
Dieta ta może być podawana do żołądka lub jelita cienkiego za pomocą zgłębnika umieszczonego w przetoce łączącej powierzchnię skóry z żołądkiem lub jelitem lub zgłębnika wprowadzonego przez nos do żołądka lub jelita.
W zależności od tego jak długo pacjent ma być żywiony dostosowuje się sposób podawania takiej diety. Żywienie przez zgłębnik wprowadzony przez nos, gdy czas żywienia trwa nie dłużej niż 30 dni lub żywienie przez przetokę żołądkową lub jelitową, gdy jego czas przewyższa okres 30 dni.
Przetoki tworzy się za pomocą technik endoskopowych lub chirurgicznych. W celu założenia gastrostomii metodą endoskopową (PEG) lekarz dokonuje nacięcia na skórze, przez które zostanie wprowadzony zgłębnik - będzie on służył do podawania diety.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Żywienie dojelitowe w domu
Żywienie dojelitowe stosowane jest w szpitalach i placówkach opieki, chorzy są w ten sposób karmieni również w warunkach domowych, a do tego ten sposób żywienia jest refundowany. By kontynuować żywienie dojelitowe w domu pacjent musi być objęty ubezpieczeniem zdrowotnym, mieć założony sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego, a także posiadać skierowanie do poradni żywieniowej.
Żywienie dojelitowe w domu realizuje się na zlecenie i pod kontrolą lekarza, jeżeli nie widzi on wskazań do tego, by pacjent był hospitalizowany.
Pokarm dostarczany jest do do przewodu pokarmowego przy wykorzystaniu specjalnych akcesoriów.
Oprócz zgłębnika lub gastrostomii czy jejunostomii, niezbędny sprzęt, to między innymi:
- pompa, która zapewnia płynne podawanie pokarmu – jest konieczna tylko jeśli pacjent nie toleruje podaży grawitacyjnej lub w bolusie, głównie w przypadku żywienia do jelita cienkiego;
- zestaw do podaży łączący opakowanie diety ze zgłębnikiem;
- strzykawka do przepłukiwania zgłębnika.
Dodatkowo potrzebne są też drobniejsze akcesoria, w tym, opatrunki, jałowe chusteczki itd.
Preparaty do żywienia dojelitowego
Z oczywistych względów chory karmiony z pominięciem jamy ustnej, nie otrzymuje tradycyjnych posiłków. Stosuje się specjalne preparaty do żywienia dojelitowego (diety przemysłowe), zawierające wszystkie niezbędne składniki odżywcze w postaci płynnej. Oznacza to, że dostarczają one białka, węglowodanów, tłuszczy, witamin i makroelementów niezbędnych do funkcjonowania organizmu. Diety przemysłowe są bezpieczne i gotowe do użycia.
Preparatów takich nie przygotowuje się samodzielnie w warunkach domowych. Pacjenci objęci opieką poradni żywienia w warunkach domowych otrzymują specjalistyczne mieszanki przygotowane wedle ścisłych kryteriów i podlegające zaawansowanej kontroli jakościowej i ilościowej. Warto pamiętać, że nie rekomenduje się stosowania diet kuchennych miksowanych do żywienia dojelitowego.
Istnieją różne rodzaje żywienia dojelitowego. Wyróżnia się diety:
- standardowe (dla chorych bez zaburzeń trawienia, wchłaniania i metabolicznych);
- specjalistyczne - dostosowane dla pacjentów z różnymi schorzeniami
Inny z podziałów wyszczególnia diety bezresztkowe, ubogoresztkowe i bogatoresztkowe. Odnosi się on do zawartości błonnika pokarmowego. Innym kryterium jest wartość energetyczna -wyróżnia się diety normokaloryczne oraz hiperkaloryczne. Oprócz tego istnieją też diety wysokobiałkowe (gdy minimum 20 proc. dostarczanej energii pochodzi z białka), wysokotłuszczowe (minimum 40 procent energii pozyskiwanej z tłuszczów) i inne.
Jakie są powikłania przy żywieniu dojelitowym?
Żywienie dojelitowe jest procedurą zapewniającą podaż niezbędnych składników, a przez to umożliwiającą względnie normalne funkcjonowanie, wspierającą leczenie, a nawet ratującą życie. Skuteczne wyłonienie przetoki do żywienia i dobór odpowiedniej diety przemysłowej zapewnia pacjentowi szereg korzyści.
Mimo jednak stale wprowadzanych udoskonaleń, ten sposób karmienia związany jest też z ryzykiem skutków ubocznych i powikłań.
Należą do nich niekiedy:
- biegunka – często związana ze zbyt szybkim tempem podaży diety;
- nudności i wymioty - konsekwencja opóźnionego opróżniania żołądka, zbyt dużej prędkości infuzji, wysokiej osmolarności pokarmu, a nawet jego nieprzyjemnego zapachu;
- zatkanie zgłębnika – najcześciej wynikające z niewłaściwej obsługi czy pielęgnacji, dlatego niezwykle istotna jest odpowiednia dbałość (np. przepłukiwanie zgłębnika).
Czy żywienie dojelitowe podlega refundacji? Cena
Żywienie dojelitowe jest drogą procedurą, ale jej koszt podlega całkowitej refundacji przez NFZ. Kwestia ta nie musi zatem martwić pacjentów.
Fundusz pokrywa zarówno koszty codziennej diety, jak też wypożyczenia sprzętu służącego do jej podawania oraz wszelkich dodatkowych akcesoriów, a także wykwalifikowanej opieki medycznej i pielęgniarskiej.
Aby otrzymać wsparcie pacjent musi posiadać:
- ważne ubezpieczenie zdrowotne,
- skierowanie do poradni żywieniowej,
- założony sztuczny dostęp do przewodu pokarmowego - może to być zgłębnik, gastrostomia lub jejunostomia.
