Czy ciało obce w uchu zdarza się często?
Ciało obce w uchu stanowi bardzo częstą przyczynę wizyt w gabinetach laryngologicznych i pediatrycznych oraz w szpitalnych oddziałach ratunkowych, stanowiąc zarówno duży problem dla pacjenta, jak też poważne wyzwanie dla lekarza.
W wielu bowiem przypadkach wiąże się to z poważnymi uciążliwościami, takimi jak ból i niedosłuch, zaś usunięcie zalegającego obiektu może nastręczać znacznych trudności. Dodatkowo należy się liczyć z możliwością wystąpienia powikłań, w tym nawet trwałych uszkodzeń aparatu słuchu.
Przyczyny zalegania ciała obcego w uchu są zróżnicowane. Różnego typu obiekty są wprowadzane do przewodu słuchowego zarówno nieświadomie, na przykład podczas dziecięcej zabawy, jak też świadomie (choć bez wiedzy i przemyślenia wystąpienia możliwych konsekwencji).
Dotyczy to przede wszystkim czyszczenia uszu oraz używania zatyczek chroniących przed hałasem. W praktyce klinicznej problem ten najczęściej występuje u:
- dzieci do 12 roku życia, a w szczególności w wieku 3-5 lat;
- dorosłych z upośledzeniem umysłowym i zespołami otępiennymi, między innymi starczymi i w przebiegu chorób neurodegeneracyjnych;
- osób, które zabezpieczają słuch zatyczkami, watą i innymi tego typu materiałami oraz nie zachowują ostrożności przy czyszczeniu;
- pacjentów, którzy stosują niestandardowe metody leczenia, takie jak świecowanie czy wkładanie roślin leczniczych.
Najczęściej niepożądane obiekty zalegają w przewodzie słuchowym zewnętrznym, który służy do przekazywania dźwięków odbieranych z otoczenia przez małżowinę i jest zakończony błoną bębenkową.
Rzadziej problem dotyczy ucha wewnętrznego, znajdującego się głębiej, odpowiedzialnego za przetwarzanie fal akustycznych.
Nieco częściej różne przedmioty są umieszczane w uchu prawym, niż lewym. Specjaliści notują w tym zakresie pewną korelację z prawo- i leworęcznością (ta pierwsza jest zdecydowanie bardziej powszechna), która nie występuje w przypadku zatykania dziurek nosa.
W klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD 10 ciało obce w uchu oznaczone jest kodem T16, natomiast w ICD 11 można je znaleźć pod numerem ND71.
Wyodrębnienie tego zagadnienia jako odrębnej jednostki chorobowej potwierdza, jak poważnym problem klinicznym jest tego typu mechaniczna niedrożność przewodu słuchowego.
Ciało obce w uchu dziecka
Słaby słuch u dziecka może występować na podłożu infekcyjnym lub mieć związek z wadami anatomicznymi, ale często przyczyna tego jest bardziej prozaiczna i wynika z zalegania fragmentu pożywienia, małego klocka, waty, śrubki, baterii lub innego „intruza” w uchu.
Ciało obce w uchu dziecka jest problemem bardzo częstym, szczególnie na tle innych grup wiekowych, co potwierdzają szacunki naukowców.
Jak podają D.Tretiakow i J. Kuczkowski, wedle jednego z badaczy, aż 58,3 procent wszystkich przypadków zalegania niepożądanego obiektu w przewodzie słuchowym dotyczy maluchów w przedziale 0-5 lat.
Jest to zjawisko tyleż niebezpieczne, co naturalne. Dzieci z ciekawością sięgają po wszelkie przedmioty znajdujące się w zasięgu ich rąk oraz mają skłonność do umieszczania drobin w naturalnych otworach ciała, takich jak uszy, nos, usta czy pępek.
Nie mają przy tym świadomości konsekwencji swojego postępowania. Często jednak po fakcie wyczuwają, że zrobiły coś niewłaściwego, dlatego miewają skłonność do ukrywania niebezpiecznego incydentu przed rodzicami.
Opóźnia to moment postawienia diagnozy, konsekwencją czego jest nie tylko mechaniczna niedrożność, ale też różnego rodzaju stany zapalne, urazy, a nawet martwica tkanek.
Co więcej, podejmowane przez maluchy próby samodzielnego usunięcia zalegającego przedmiotu często skutkują jego przepychaniem w głąb przewodu słuchowego, co znacznie pogarsza sytuację.
Rodzaje ciał obcych w uchu
Czy można włożyć watę do ucha? Tak. Materiał ten należy do najczęściej spotykanych w praktyce laryngologicznej. Jest umieszczany zarówno nieświadomie, jak też świadomie (w celu czyszczenia czy ochrony przed hałasem).
W uszach lekarze często odkrywają też inne miękkie, lecz trudne do usunięcia materiały, takie jak fragmenty tkanin czy zwinięte skrawki papieru.
Czy w uchu mogą być robaki? Jak najbardziej. Żywa bądź martwa mucha, komar a nawet karaluch to stosunkowo często spotykani “goście” w przewodzie słuchowym.
Typowa sytuacja to taka, gdy owad wpadnie do ucha, a następnie szukając drogi ewakuacji, trzepocze skrzydłami i rusza nóżkami, powodując łaskotanie, bolesność i hałas.
Jeśli jest jadowity, w panice może ukąsić, co dodatkowo komplikuje sytuację w związku z wstrzyknięciem toksyn i powstałym w jego skutek obrzękiem.
Ale to zdecydowanie nie wszystko. Specjaliści podają, że oprócz waty, wacików, papieru czy muszek, w uszach zalegają:
- części zabawek,
- rozdrobnione fragmenty jedzenia,
- nasiona, pestki, niewielkie owoce, groszek, kukurydza,
- drobne kamyczki,
- kulki, koraliki,
- małe baterie,
- gumki od słuchawek,
- ułamane części patyczków, zapałek, wykałaczek.
Specyficzny rodzaj ciała obcego, które nie jest wkładane z zewnątrz, stanowią czopy woskowinowe, powstałe na skutek nagromadzenia się i stwardnienia wydzieliny usznej.
Jeden z amerykańskich badaczy wyliczył, że najczęściej w uszach blokują się różnego typu koraliki (17,4 procent wszystkich przypadków), a następnie części zabawek (16,4 proc.), kamyki oraz owady (po 11,8 proc.), rzadziej nasiona (4 proc.) i wata (3 proc.).
Dane te, przytoczone przez D.Tretiakową i J. Kuczkowskiego są jednak tylko jednymi z wielu. Inni specjaliści podają odmienne wartości.
Ciała obce w uchu dzieli się na dwa rodzaje. Pierwsze z nich są ciężkie do uchwycenia - zaliczają się do tej grupy przedmioty obłe, takie jak korale czy kulki owoców.
Drugie, o bardziej skomplikowanych kształtach, łatwiej jest zahaczyć narzędziami i usunąć. Rozróżnienie to ma znaczenie dla postępowania, które musi zaplanować lekarz.
Objawy ciała obcego w uchu
Pacjenci skarżący się na różne dolegliwości pytają niekiedy: jak sprawdzić czy mam coś w uchu? Część obiektów jest widocznych gołym okiem, część może zostać unaoczniona jedynie z użyciem narzędzi laryngologicznych.
Często jednak diagnozę można postawić na podstawie symptomów. Objawy ciała obcego w uchu są zróżnicowane. Wymienić można w tym kontekście takie dolegliwości, jak:
- upośledzenie słuchu, będące efektem mechanicznej niedrożności, albo uszkodzenia struktur takich, jak błona bębenkowa,
- uczucie zatkania, szum,
- ból ucha, zwłaszcza jeśli dany obiekt zaklinował się, spęczniał lub wbił w błonę śluzową,
- zawroty głowy oraz ból pod czaszką, często tępy lub tętniący, zazwyczaj jednostronny,
- szmery, a nawet huk, jeśli wewnątrz jest owad uderzający o błonę bębenkową,
- swędzenie (także powodowane przez muchę lub inne żyjątko),
- krwista lub ropna wydzielina z przewodu słuchowego, jeśli doszło do zranienia albo zakażenia,
- obrzęk, zaczerwienienie, zwiększona tkliwość,
- kaszel, będący efektem podrażnienia nerwu błędnego,
- drażliwość, pogorszenie nastroju, bezsenność.
Objawy te często nie są specyficzne, niekiedy więc dla trafnego rozpoznania niezbędne jest powiązanie przyczyn ze skutkami.
O ile starsze dzieci i sprawne umysłowo osoby dorosłe są w stanie wskazać, że umieszczały jakiś przedmiot w uchu, o tyle może to być trudne w przypadku maluchów oraz pacjentów z niedorozwojem intelektualnym czy demencją.
Są sytuacje, w których dopiero profesjonalne badanie laryngologiczne wykrywa zaleganie ciała obcego.
Pierwsza pomoc przy ciele obcym w uchu
Pierwsza pomoc w przypadku ciała obcego w uchu zależy od kilku czynników.
Przede wszystkim należy pamiętać, że na własną rękę wyjmuje się jedynie przedmioty miękkie lub o nieregularnych kształtach, które bez trudu można uchwycić pęsetą albo drobnymi szczypcami.
Domowym sposobem wolno usuwać waciki, watę, papier i temu podobne, ale jedynie pod warunkiem, że zlokalizowane są płytko, w zasięgu wzroku.
Nie należy podejmować samodzielnej interwencji, jeśli obiekt nie jest widoczny, a także w sytuacji, gdy jest wbity w ścianę przewodu słuchowego, ponieważ grozi to poważnymi uszkodzeniami.
Nie jest przewidziane postępowanie w domowych warunkach, jeśli w uchu tkwi przedmiot kulisty i twardy, jak: kulka magnetyczna, koralik, ziarno grochu, etc.
Nie ma w takim przypadku możliwości jego uchwycenia (zwykle wypełnia całą szerokość kanału), a próby wyciągania często kończą się jedynie przepychaniem danego przedmiotu głębiej.
Co zrobić, gdy do ucha wpadnie owad? Najlepsze efekty daje płukanie - zalewa się przewód słuchowy oliwą, ewentualnie zwykłą wodą, a następnie przechyla głowę tak, by płyn z robakiem mogły swobodnie wypłynąć.
Nie wolno tego jednak robić, jeśli insekt jest niewidoczny lub też kiedy istnieje prawdopodobieństwo, iż przebita może być błona bębenkowa.
Wlewanie cieczy w takiej sytuacji grozi uszkodzeniem słuchu.
Jak wyjąć ciało obce z ucha?
Poza przypadkami, w których sprawdzają się domowe sposoby (wyciągnięcie wacika, waty z patyczka czy płytko bytującego owada), zalecana jest interwencja lekarska.
Specjalista ma do dyspozycji znacznie szerszy arsenał środków, zarówno diagnostycznych, jak też zaradczych, a także dużo większe doświadczenie w tej materii.
Na początek, w ramach przygotowania do zabiegu, lekarz powinien ustalić:
- jaki przedmiot zalega
- jaki jest jego kształt i konsystencja,
- jak głęboko jest ulokowany,
- czy występuje dodatkowo uszkodzenie lub stan zapalny przewodu słuchowego.
Biorąc pod uwagę powyższe, a także wyposażenie gabinetu, ustala się precyzyjny plan działania. W przypadku osób dorosłych, część chrzęstna przewodu słuchowego może być zarośnięta włosami - należy je przystrzyc lub wygładzić wazeliną, by zapewnić lepszy ogląd sytuacji.
Postępowanie zakłada następujące działania:
- płukanie wodą w temperaturze około 37 stopni, z zastosowaniem tzw. strzykawki Jeanette’a albo zwykłej strzykawki o pojemności 60 ml,
- płukanie olejem mineralnym z dodatkiem z znieczulającego roztworu lidokainy,
- odsysanie specjalnym ssakiem Fraizera z regulacją podciśnienia,
- użycie cewnika Fogartiego (na co dzień wykorzystywanego w kardiologii do usuwania skrzepów),
- zastosowanie narzędzi chwytnych, takich jak pęseta, haczyki, kleszczyki, łyżeczki,
- wykorzystanie silnego kleju cyjanoakrylowego naniesionego na końcówkę sączka, którym dotyka się do zalegającego ciała obcego,
- użycie silnych magnesów w sytuacji, gdy wewnątrz tkwi przedmiot metalowy.
W przypadku obiektów całkowicie blokujących kanał słuchowy, obłych, trudnych do uchwycenia, zalegających głęboko, zabieg powinien być wykonywany pod kontrolą mikroskopu operacyjnego. Zwłaszcza, jeśli istnieje ryzyko uszkodzenia błony bębenkowej.
U osób dorosłych przeważnie nie stosuje się znieczulenia, przynajmniej przy pierwszych próbach - każda kolejna może jednak być gorzej tolerowana, co rodzić będzie konieczność podania odpowiedniego środka.
Co do zasady znieczula się natomiast dzieci. Maluchy powinny przechodzić zabieg na kolanach jednego z rodziców. Ważne jest, by zachowywały spokój.
Niezbędne jest też ścisłe unieruchomienie głowy - gwałtowne ruchy zwiększają ryzyko urazu lub niedokładności skutkującej przepchnięciem ciała obcego głębiej.
Kiedy do lekarza z ciałem obcym w uchu?
Na ostry dyżur do szpitala lub do laryngologa z ciałem obcym w uchu należy się udać, kiedy:
- obiekt jest obły lub mocno zaklinowany,
- ciało obce jest poza zasięgiem wzroku,
- brak jest w domu stosownych narzędzi,
- brak jest wiedzy i umiejętności ,
- nie ma możliwości zablokowania głowy pacjenta,
- „intruz” ulokowany jest blisko błony bębenkowej,
- przedmiot ma bardzo ostre krawędzie (np. szkło),
- w uchu zalegają baterie elektrolitowe.
Należy pamiętać, że laryngolog w gabinecie także nie zawsze jest w stanie pomóc pacjentowi.
W sytuacji, gdy doszło do przebicia błony, a zalegający przedmiot dostał się do ucha środkowego, niezbędny jest bardziej radykalny zabieg w warunkach szpitalnych.
Wykonuje się wówczas tzw. tympanotomię tylną. Jest to operacja pozwalająca na dostęp do newralgicznego miejsca bez uszkodzenia słuchu pacjenta.
Ciało obce w uchu a możliwe powikłania
Zarówno utknięcie ciała obcego w uchu, jak też postępowanie terapeutyczne są obarczone ryzykiem bardzo poważnych powikłań, niekiedy grożących osłabieniem słuchu. Możliwe są:
- uszkodzenie błony bębenkowej,
- uszkodzenie kosteczek słuchowych,
- zapalenie ucha zewnętrznego,
- krwiak przewodu słuchowego,
- niedowład nerwu twarzowego,
- skaleczenie skóry wewnątrz przewodu,
- zawroty głowy.
Najczęściej spotykane z wyżej wymienionych jest uszkodzenie ścian przewodu słuchowego, do którego dochodzi w blisko 50 proc. przypadków (D.Tretiakow i J. Kuczkowski).
Szczególnym przypadkiem jest uwięzienie w uchu baterii. Znajdujące się w nich substancje, po wydostaniu się na zewnątrz, w bardzo krótkim czasie mogą doprowadzić do martwicy.
Co robić po usunięciu ciała obcego w uchu?
Stan zapalny dziurki w uchu po usunięciu ciała obcego leczy się m.in. za pomocą antybiotyków z grupy penicylin. Pacjent może otrzymywać też niesteroidowe leki przeciwzapalne, łagodzące odczyn, ból i gorączkę. W użyciu są również leki rozrzedzające wydzielinę.
Rana w uchu wymaga typowego zaopatrzenia - co kilka dni chory odwiedza lekarza w celu zmiany opatrunku.
Jeśli doszło do przebicia błony bębenkowej, należy unikać wlewania do ucha jakichkolwiek płynów.
Zaleca się, by po zakończeniu leczenia wykonać badanie audiometryczne, czyli ocenę sprawności aparatu słuchowego w odpowiedzi na stymulację różnymi bodźcami dźwiękowymi.
W przypadku poważniejszych powikłań, niezbędne może być obrazowanie wnętrza czaszki za pomocą tomografii komputerowej.
Profilaktyka ciało obce w uchu
Jak nie dopuścić do tego typu problemów? Profilaktyka sprowadza się do szeregu działań eliminacyjnych oraz zachowywania ostrożności i czujności. Zalecane są:
- nieumieszczanie żadnych przedmiotów w uszach - waty, resztek jedzenia, małych przedmiotów, itd.,
- kontrola rodzicielska w tym zakresie w przypadku małych dzieci,
- zachowanie ostrożności w czasie czyszczenia - należy zwracać uwagę m.in. na to, czy wata dobrze przylega do stosowanych patyczków
Jeśli mimo tego dojdzie do wypadku, ważne jest by jak najszybciej podjąć interwencję, co będzie minimalizować ryzyko cięższego przebiegu oraz powikłań.
