Co to jest lumbago?
Lumbago to potoczne i zbiorcze określenie różnego typu dolegliwości bólowych dolnego odcinka kręgosłupa.
Pojęcie to pochodzi od łacińskiego słowa lumbalis oznaczającego „lędźwiowy”. Ze względu na nagły, gwałtowny charakter objawów, lumbago nazywane jest też inaczej postrzałem.
Inne potoczne nazwy to korzonki oraz heksenszus. Wszystkie one są tożsame ze stricte medycznym pojęciem zespołu bólowego odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa.
W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD10 schorzenie to jest oznaczone kodem M54.5, z kolei w klasyfikacji ICD 11 lumbago można znaleźć pod numeracją ME84.2
Szacuje się, że na pewnym etapie życia, choć jednorazowa lumbago doświadcza około 70 procent populacji – statystyka ta oddaje nie tylko ogólnoświatowe, ale też polskie realia (dane: N.A. Walkowiak; nhs.uk).
Jest to więc problem powszechny. Bóle kręgosłupa są uważane za schorzenie cywilizacyjne, charakterystyczne dla drugiej połowy XX i pierwszych dekad XXI wieku.
Najczęściej lumbago dotyka osoby w przedziale 35-55 lat, a więc czynne zawodowo, a jednocześnie niedostatecznie lub niewłaściwie aktywne fizycznie.
Ból związany z postrzałem kręgosłupa z reguły jest tak dojmujący, że istotnie upośledza możliwość normalnego funkcjonowania – znacząco zatem obniża jakość życia.
Z tego powodu jest to bardzo częsta przyczyna zgłaszania się do lekarza, nie tylko po leki, ale też zwolnienie z pracy.
Przyczyny lumbago
Jeśli chodzi o przyczyny choroby lumbago, należy wymienić zarówno czynniki etiologiczne, jak też omówić bezpośrednie patomechanizmy prowadzące do wystąpienia objawów.
Wspólnym mianownikiem dla znacznej części przypadków, stanowiącym swego rodzaju praźródło problemów, jest niewłaściwy tryb życia.
Od kilkudziesięciu lat wiele osób w krajach rozwiniętych uczy się i pracuje w nie do końca fizjologicznej pozycji siedzącej, przyjmując ją na kilka-kilkanaście godzin dziennie.
Jednocześnie nawał obowiązków i niewłaściwe wzorce zachowań sprawiają, iż bardzo niewiele czasu poświęca się na regularny wysiłek fizyczny.
Konsekwencją tego wszystkiego są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, liczne przeciążenia okalających go struktur mięśniowych, a także niewielka tolerancja wszelkiego rodzaju obciążeń.
Ból pleców występujący przy lumbago jest niespecyficzny, co oznacza że jego źródłem nie są żadne choroby (poza – pośrednio – zwyrodnieniową) oraz poważne urazy.
Najczęściej do postrzału dochodzi w rezultacie zwykłych, codziennych, często domowych czynności. Bolesność może być efektem niewielkiego naciągnięcia mięśni, mikrourazu czy podrażnienia nerwu.
Zdarza się, że czynnik sprawczy jest tak mało specyficzny, że w ogóle nie udaje się go zidentyfikować. Lumbago może wywołać:
- nagły skłon lub skręt ciała, gwałtowna zmiana ułożenia sylwetki itd.;
- podniesienie ciężkiego przedmiotu, zwłaszcza w nieprawidłowej pozycji – na wyprostowanych nogach, w głębokim skłonie, podczas siedzenia;
- wykonywanie różnych czynności w długotrwale pochylonej pozycji. Często lumbago pojawia się przy przewijaniu dziecka, czy wkładaniu malucha do wózeczka albo fotelika samochodowego. Doświadczają go chirurdzy, tatuatorzy, monterzy pracujący przy taśmie i wiele innych osób;
- siedzenie przy biurku czy prowadzenie samochodu przez wiele godzin w przygarbionej pozycji;
- silny kaszel, ziewanie, kichanie, śmiech i inne naturalne odruchy angażujące mięśnie dolnej partii tułowia.
Oprócz tego częste lumbago może być po prostu objawem choroby zwyrodnieniowej w różnych jej postaciach, takich jak dyskopatia (uszkodzenie i wysuwanie krążka międzykręgowego).
Czynnikiem sprawczym bywa otyłość, a także ciąża, które powodują deformację sylwetki i nierównomierne, nienaturalne obciążenie kręgosłupa.
Bólem w okolicy lędźwiowej objawiają się też schorzenia narządów wewnętrznych położonych w obrębie miednicy, czy stany zapalne mięśni i stawów.
Powód może również stanowić silne napięcie struktur mięśniowych występujące na podłożu emocjonalnym, powodowane stresem.
Objawy lumbago
Jeśli chodzi o objawy choroby lumbago, wskazać należy przede wszystkim jeden podstawowy symptom, stanowiący główne kryterium rozpoznania tego schorzenia.
Jest nim ból o różnym charakterze, natężeniu i umiejscowieniu.
Ze względu na nieznane lub prozaiczne podłoże tej dolegliwości, a także ze względu na sąsiedztwo i powiązanie różnego typu struktur anatomicznych, pacjent ma często problem z określeniem, gdzie dokładnie są ulokowane dolegliwości.
Przy lumbago wskazuje się na silny ból mięśni pleców, rzadziej samego kręgosłupa. Ma to logiczne uzasadnienie – zazwyczaj postrzał powodowany jest bezpośrednio przykurczem mięśni znajdujących się w dolnej części tułowia. Może być to jednak mylące, ponieważ część z nich jest bardzo długa i zaczyna się na przykład na wysokości klatki piersiowej albo też posiada przyczepy na udach.
Ból przy lumbago jest zwykle ostry, niekiedy wręcz piekący. Może promieniować do innych części ciała. Często nasila się w godzinach wieczornych oraz przy wysiłku.
Jeśli pojawiają się inne dolegliwości, takie jak gorączka, biegunka, utrata masy ciała, brak apetytu, uczucie rozbicia, osłabienie, należy się poddać diagnostyce pod kątem innych chorób.
Objawy te mogą świadczyć o tym, że przyczyną bólu nie jest lumbago, a jedno ze schorzeń wewnętrznych.
Gdzie może wystąpić lumbago?
Jak wynika z samej definicji, lumbago występuje wyłącznie w dolnych partiach kręgosłupa, na odcinku lędźwiowo-krzyżowym. Obejmuje tym samym kręgi lędźwiowe L1 – L5 oraz pięć zrośniętych w jedną całość kręgów na wysokości krzyża), znacznie poniżej poziomu łopatek.
Co istotne, choć ból z największym nasileniem występuje na określonym, niewielkim obszarze, może promieniować na okoliczne struktury – tułów, pośladki czy górną część ud.
Potocznie używa się niekiedy takich sformułowań jak lumbago szyjne oraz lumbago piersiowe. Nie są one jednak poprawne.
Wprawdzie ból kręgosłupa występuje także i w tamtych lokalizacjach (zwłaszcza na wysokości szyi), ale ma on nieco inny charakter i nie nazywa się go postrzałem.
Ile trwa lumbago?
Atak choroby zazwyczaj jest gwałtowny i nie poprzedzają go żadne zwiastuny. Jak długo trwa lumbago? Często zaczyna się w ciągu dosłownie kilku sekund lub minut.
To, jak długo boli potem i po jakim czasie przechodzi, zależy od przyczyny, siły skurczu mięśniowego oraz indywidualnych predyspozycji, takich jak: stan mięśni i kręgosłupa, wrażliwość układu nerwowego, etc.
Zazwyczaj lumbago utrzymuje się od kilku dni do 6 tygodni, w tym czasie stopniowo łagodnieje. Jeśli bolesność występuje na przestrzeni nie więcej, niż 3 miesięcy, przypadłość taką klasyfikuje się jako ostrą.
Jeśli natomiast symptomy nie przechodzą po 90 dniach, choroba nazywana jest przewlekłą lub chroniczną.
W takim też przypadku warto jest poddać się szczegółowej diagnostyce w celu rozpoznania faktycznej przyczyny dolegliwości oraz wykluczenia (bądź potwierdzenia) innych schorzeń, które mogą się manifestować w podobny sposób (na przykład choroby nerek czy układu moczowego).
Oprócz podstawowego badania polegającego na ocenie występujących objawów, zlecone mogą zostać przez lekarza:
- prześwietlenie rentgenowskie,
- tomografia komputerowa (dobrze obrazuje struktury kostne),
- rezonans magnetyczny (lepiej uwidacznia zmiany tkankach miękkich),
- badania krwi oraz mielogram (skład komórkowy szpiku kostnego).
Zwyczajowo są one wykonywane po upływie minimum 6 tygodni od wystąpienia pierwszych objawów. Krótkotrwałe lumbago z reguły nie uwidacznia się w żaden sposób w badaniach obrazowych oraz testach laboratoryjnych.
Leczenie lumbago
Do jakiego lekarza należy się udać z lumbago? Ze względu na charakter dolegliwości najbardziej adekwatnym specjalistą jest ortopeda, zwłaszcza jeśli choroba nie trwa długo i nie jest podejrzewane poważniejsze podłoże.
Możliwe jednak, że pacjent zostanie skierowany także do neurologa a nawet neurochirurga, jeśli okaże się, że występuje poważny ucisk na nerwy.
W prostych przypadkach podstawowe środki zaradcze może też zaordynować lekarz podstawowej opieki zdrowotnej.
Przydatne mogą być również rady fizjoterapeuty, który nie jest lekarzem, ale specjalizuje się w mobilizacji ruchowej.
Jak leczyć lumbago? Choroba w większości przypadków ustępuje samoistnie, podstawę stanowi więc terapia doraźna, mająca na celu jedynie łagodzenie objawów (tym bardziej, że przyczyny często pozostają nieznane).
Zgodnie ze wskazaniami lekarza zastosowanie mogą znaleźć:
- farmakoterapia ogólna i miejscowa (szczegóły w dalszej części artykułu);
- fizjoterapia (głównie ćwiczenia przywracające sprawność newralgicznych partii mięśniowych, zwalniające różnego typu uciski, redukujące przeciążenia);
- kinesiotaping, a więc tzw. dynamiczne plastrowanie ciała. Naklejane na skórę „tejpy” zmniejszają napięcie mięśniowe, unosząc skórę poprawiają przepływ limfy, działają przeciwbólowo oraz stabilizująco;
- działania fizykoterapeutyczne, tj. leczenie światłem lasera, ultradźwiękami, czy zimnem (krioterapia);
- zabieg chirurgiczny, mający na celu naprawę pękniętego lub przesuniętego dysku, jeśli to właśnie stanowi przyczynę nawracających postrzałów;
- różnego typu domowe sposoby, w tym okłady oraz określona aktywność fizyczna (szczegóły poniżej).
Leki na lumbago
Jakie leki na lumbago są zalecane przez specjalistów? Co na postrzał sprawdza się najlepiej? W zależności od potrzeb, zastosowanie znajdują:
- leki przeciwbólowe bez recepty, zazwyczaj zaliczane do grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), tj. diklofenak i ketoprofen;
- silniejsze leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, na przykład sterydowe glikokortykosteroidy – są one dostępne na receptę, a ich stosowanie zawsze należy poprzedzić konsultacją lekarską ze względu na mnogość niepożądanych działań ubocznych;
- środki rozluźniające mięśnie, ułatwiające regenerację przeciążonych struktur, podobnie jak sterydy przeznaczone do stosowania przez krótki czas;
- leki na bóle reumatyczne, jeśli choroba ma takie podłoże, a także środki modyfikujące przebieg tej choroby (między innymi metotreksat).
W większości przypadków farmakoterapia ogranicza się do pierwszej kategorii, przy czym częściej niż tabletki, używane są maści zawierające określoną dawkę substancji czynnej z grupy NLPZ.
Maść na lumbago
Jaka maść powinna być stosowana na lumbago? Przede wszystkim wykazująca silne działanie przeciwbólowe, a takie mają wspomniane środki NLPZ.
Są one dostępne w postaci preparatów miejscowych, przenikających do organizmu drogą transdermalną, czyli przez skórę, z pominięciem żołądka i jelit. To pomaga zredukować do minimum ryzyko działań niepożądanych oraz uderzyć z pełną mocą w konkretne miejsce zaatakowane przez chorobę.
Oprócz wspomnianych wyżej diklofenaku i ketoprofenu, maść lub żel na ból pleców może zawierać takie substancje czynne z grupy NLPZ, jak: ibuprofen, naproksen czy salicylan metylu.
W większości wydawane są one bez recepty (jednym z wyjątków są preparaty miejscowe zawierające ketoprofen).
Oprócz tego, w leczeniu lumbago stosowane są też maści rozgrzewające oraz chłodzące. Te pierwsze mogą zawierać w swoim składzie m.in.: kapsaicynę, kamforę, różnego rodzaju olejki eteryczne, a także jad żmii w niewielkim stężeniu.
W żelach chłodzących natomiast wykorzystywany jest przede wszystkim mentol.
Nie ma konkretnych wskazań, jaki rodzaj maści stosować. Dobrze jest w tej materii skonsultować się z lekarzem, często też dobór najbardziej adekwatnego i skutecznego środka odbywa się metodą prób i błędów.
Należy pamiętać, że maść należy nakładać na skórę niezmienioną chorobowo, wolną od widocznych skaleczeń, otarć i oparzeń.
Ćwiczenia na lumbago
Jakie ćwiczenia wykonywać na lumbago? Najlepiej zdecydować się na nie pod nadzorem rehabilitanta w gabinecie fizjoterapeutycznym, bądź po odebraniu od niego szczegółowych instrukcji.
Generalnie powinny one wzmacniać układ mięśniowy znajdujący się na wysokości odcinka lędźwiowo-krzyżowego.
Należy jednak pamiętać, że wiele z przebiegających w tym miejscu mięśni, ma swój początek lub koniec w innych miejscach ciała.
Z tego powodu fizjoterapeuta często ordynuje ćwiczenia na pierwszy rzut oka oczywiste, takie jak: trening oddechowy, kontrolowane naprężanie pośladków, delikatne ściskanie przedmiotu ułożonego między udami, czy wykonywanie tak zwanego rowerka nogami uniesionymi ku górze.
Ćwiczeń rehabilitacyjnych na lumbago nie należy wykonywać wedle własnego uznania, bez konsultacji ze specjalistą. Ich niewłaściwy dobór lub zbyt duża intensywność mogą bowiem przynieść więcej szkód, niż pożytku.
Oprócz typowej fizjoterapii, warto też być aktywnym fizycznie. Polecane przez specjalistów są w szczególności chodzenie (bardzo dobrze sprawdzają się bose spacery po nierównym, grząskim podłożu, takim jak piasek na plaży), a także pływanie, ćwiczenia rozciągające oraz joga.
Domowe sposoby na lumbago
Oprócz powyższych metod, istnieje jeszcze szeroka paleta domowych sposobów leczenia lumbago, które wspierają farmakoterapię i rehabilitację, pomagają znosić dolegliwości bólowe oraz skracają czas dochodzenia do siebie.
Jak można sobie dodatkowo pomóc we własnym zakresie? Wiadomym jest, że przy wszelkiego dolegliwościach mięśniowo-szkieletowych doskonale działa woda.
Nawet jeśli stan zdrowia nie pozwala na wizytę na basenie, dobrze jest regularnie zażywać relaksujących kąpieli w wypełnionej ciepłą wodą wannie.
Nie tylko rozgrzewają one newralgiczne miejsca, ale też istotnie zmniejszają napięcie mięśniowe.
Na podobnej zasadzie działa domowy masaż, o który można poprosić bliską osobę – należy jednak uważać, by wykonywane ruchy były bardzo delikatne (bardziej zdecydowane działania powierza się fizjoterapeucie, kręgarzowi, profesjonalnemu masażyście).
Przy okazji można wetrzeć w ciało jedną ze wspomnianych wyżej maści. Ponadto często stosowanym sposobem jest rozgrzewanie pleców termoforem. Pomaga to zredukować ból mięśni.
Natomiast w pierwszej fazie choroby częściej stosuje się chłodzenie, na przykład lodem albo zimnymi okładami, po to, by zmniejszyć objawy stanu zapalnego.
Istotna jest też kwestia, jak spać przy lumbago. Wykluczyć należy pozycję na brzuchu, jako najbardziej obciążającą kręgosłup oraz okalające go mięśnie.
Celem nadrzędnym jest bowiem ich odciążenie. Efekt ten można uzyskać śpiąc na plecach, najlepiej z delikatnie tylko uniesioną głową i poduszką pod kolanami, tak, by były one ugięte.
Drugą korzystną pozycją jest ułożenie na boku, z jedną nogą wyprostowaną, a drugą wysuniętą do przodu i zgiętą w kolanie (dla większej wygody można pod nią położyć poduszkę).
Rwa kulszowa a lumbago
Często myli się lub utożsamia lumbago z rwą kulszową.
Różnice między tymi dolegliwościami są mało charakterystyczne dla laika, ale jednak istotne.
Rwa jest schorzeniem, w przebiegu którego dochodzi do podrażnienia tzw.nerwu kulszowego, niezwykle długiej struktury rozciągającej się od odcinka lędźwiowego kręgosłupa, przez biodra, pośladki, uda, łydki, aż do stóp.
Dlatego silna bolesność w tym przypadku, choć ma swoje źródło w dolnej części tułowia, silnie promieniuje do pośladków i całej niemal nogi, będąc odczuwaną zwłaszcza z tyłu.
Towarzyszyć temu może mrowienie i drętwienie, a nawet częściowa utrata czucia. Tego typu objawy z różnym natężeniem utrzymują się tygodniami, miesiącami, a nawet latami.
Podobnie jak lumbago, rwa kulszowa może zaatakować na skutek przeciążenia pleców czy nagłego skrętu.
Często jednak jest to poprzedzonymi okolicznościami, takimi jak wychłodzenie czy przewianie organizmu.
Kolejne podobieństwo dotyczy podłoża choroby – i w tym przypadku może to być dyskopatia.
Lumbago w ciąży
Lumbago często jest wywoływane przez zmiany zachodzące w organizmie kobiety w czasie ciąży.
Na wczesnym etapie, kluczowe znaczenie ma rozciąganie miednicy i więzadeł krzyżowych pod wpływem intensywnie wydzielanych hormonów – jest to swego rodzaju przygotowanie struktur anatomicznych do ciąży i późniejszego porodu.
Później znaczącym problemem dla kręgosłupa staje się wzrost masy ciała oraz systematyczne powiększanie brzucha. Z każdym tygodniem mięśnie i szkielet poddawane są coraz większym i coraz bardziej nienaturalnym obciążeniom.
Stąd wynika skłonność do występowania dolegliwości bólowych pleców, zwłaszcza u pań z otyłością, na co dzień mało aktywnych fizycznie.
Lumbago nie zagraża w żaden sposób ciąży i nie wpływa na rozwój płodu, przynajmniej samo w sobie. Problemem natomiast może być nadużywanie przez niektóre ciężarne leków przeciwbólowych, często bez wiedzy i kontroli lekarza.
Środki te przyjmowane w bardzo dużych dawkach, mogą się przyczynić do poronienia.
W czasie ciąży zdecydowanie lepiej jest zdać się na metody naturalne lub spokojne ćwiczenia wykonywane pod nadzorem fizjoterapeuty.
Zwolnienie lekarskie na lumbago
Czy ból pleców jest wystarczającym powodem do tego, by lekarz wypisał zwolnienie? Jak najbardziej.
W wielu przypadkach praca z lumbago jest po prostu niemożliwa – dolegliwości są tak silne, że uniemożliwiają długotrwałe siedzenie lub stanie w jednej, często niewygodnej i niefizjologicznej pozycji.
Na lumbago L4 może wypisać nawet lekarz pierwszego kontaktu, a także specjalista w zakresie ortopedii czy neurologii.
Standardowy czas takiego zwolnienia to 7-14 dni, ale w razie potrzeby nie powinno być problemu z jego przedłużeniem do kilku tygodni.
Możliwości zakwestionowania tej decyzji są niewielkie, zważywszy że w przypadku lżejszych postrzałów diagnoza opiera się głównie na subiektywnych odczuciach chorego, natomiast badania obrazowe, jak zostało wspomniane wyżej, nie wykazują zazwyczaj żadnych zmian.
Warto wspomnieć, że choroby układu mięśniowo-szkieletowego stanowią drugą najczęstszą przyczynę wypisywania zwolnień lekarskich w Polsce (aż 16 procent wszystkich L4 – dane: kadry.infor.pl), a gros przypadków zaliczanych do tej kategorii to właśnie lumbago.
Życie z lumbago
Jak wygląda życie z lumbago? Jest ono niezwykle uciążliwe. W aktywnej fazie choroby odczuwany ból może być wręcz paraliżujący.
Nie znaczy to jednak, że należy zrezygnować w tym czasie z aktywności. Wręcz przeciwnie. Leżenie w łóżku w pozycji nieruchomej może być wskazane tylko pierwszych godzinach lub dniach, tak by pozwolić na regenerację przeciążonych struktur.
Jednak tak szybko, jak tylko jest to możliwe, należy wrócić do aktywności fizycznej. Ze względu na to, że częstą przyczyną lumbago jest osłabienie mięśni, należy je wzmacniać, nie pozwalając na ich dalszą degradację.
Osobom zmagającym się z ostrym bądź przewlekłym lumbago, a także licznymi nawrotami choroby, zalecane są:
- poprawa postawy ciała oraz redukcja jego masy;
- wzmocnienie siły mięśni pleców;
- zwiększenie giętkości ciała na odcinku lędźwiowym;
- spanie na twardych materacach, w pozycji na plecach lub bocznej;
- siedzenie na krzesłach zapewniających stabilne podparcie całego kręgosłupa i głowy, w pozycjach fizjologicznych (sylwetka wyprostowana, nogi zgięte w biodrach i w kolanach pod kątem zbliżonym do 90 stopni);
- redukcja napięć emocjonalnych, unikanie sytuacji stresogennych.
Jeśli chodzi o uprawianie sportu, najlepszym rozwiązaniem jest basen – w czasie pływania mięśnie są regularnie i harmonijnie wzmacniane, a jednocześnie ciało nie podlega dużym obciążeniom.
Dobrym pomysłem może być też bieganie, jeśli jednak ktoś wcześniej był całkowicie nieaktywny, powinien zacząć od długich marszów, a następnie stopniowo zwiększać obciążenia (marszobieg, trucht, regularny bieg).
Jazda na rowerze, zwłaszcza w pozycji silnie nachylonej, często jest odradzana przez fizjoterapeutów. Przed wycieczką rowerową, dobrze jednak skonsultować się z rehabilitantem odnośnie właściwej pozycji, techniki i tempa jazdy.
Zazwyczaj odradzana jest też pacjentom z postrzałem siłownia - w przypadku tej choroby mięśnie należy wzmacniać w bardziej subtelny sposób.
