Wyprysk kontaktowy na twarzy, na dłoniach - leczenie

Wyprysk kontaktowy jest jedną z najczęstszych manifestacji chorób alergicznych skóry. W wyniku bezpośredniego kontaktu z czynnikiem uczulającym zawartym w składnikach odzieży, kosmetykach, środkach piorących oraz substancjach czyszczących stosowanych na co dzień u osób szczególnie predysponowanych (prezentujących objawy tzw. nadwrażliwości) dochodzi do aktywacji zlokalizowanych w skórze struktur układu immunologicznego oraz rozwoju miejscowego odczynu zapalnego.

Reklama

Wyprysk kontaktowy - najczęstsze alergeny

W polskiej populacji do najczęstszych alergenów zaliczana jest:

• wełna,
• nikiel i kobalt wchodzące w skład metalowych guzików i zamków błyskawicznych,
• proszki do prania,
• płyny do płukania oraz do mycia naczyń,
• kosmetyki,
• gumowe rękawiczki,
• metalowe elementy wyposażenia łazienek.

Wyprysk kontaktowy - przyczyny

Do najważniejszych przyczyn rozwoju wyprysku kontaktowego zalicza się:

1. Bezpośredni kontakt z następującymi czynnikami (określanymi jako alergeny):

• nikiel i kobalt – najczęściej wchodzą w skład metalowych elementów odzieży (guzików, zamków błyskawicznych, pasków); ponadto związki niklu i kobaltu stanowią część armatury łazienkowej i kuchennej;
• kosmetyki – pomimo wprowadzenia na rynek wielu specjalistycznych serii dermo kosmetyków do tzw. skóry wrażliwej oraz skłonnej do alergii nie obserwuje się obecnie tak spodziewanego, gwałtownego spadku nowych przypadków chorób alergicznych skóry; uważa się, iż jest to wynik zwiększania się liczby osób z tzw. nadwrażliwością, jest ona znacznie większa niż kilkanaście lat temu, co znacznie zaniża skuteczność dermo kosmetyków;
• wełna – jako wszechobecny składnik odzieży bardzo często wywołuje zmiany kontaktowe; w tym przypadku z racji tego, iż ubrane przykrywa większe powierzchnie ciała, najczęściej obserwuje się wysiewy rozległe, niewyraźnie odgraniczone;
• guma – typowy składnik rękawic ochronnych stosowanych w pracy oraz w domu; zmiany charakterystycznie ograniczają się do skóry rąk, ewentualnie przedramion;
• barwniki – najczęściej spotyka się z uczuleniem na składniki zawarte w farbach do włosów; na każdym opakowaniu tych środków zaznaczona jest konieczność wykonania testu określającego ewentualną nadwrażliwość, wykonuje się go zazwyczaj na kilkucentymetrowym fragmencie osłoniętej skóry, np. w dole łokciowym; zaczerwienienie, wysypka oraz świąd po kilkunastu godzinach od nałożenia produktu są bezwzględnym przeciwwskazaniem do jego dalszego stosowania;
• tworzywa sztuczne – typowym obrazem jest zaczerwienienie skóry w miejscu długotrwałego przylegania protezy (kończyny dolnej lub górnej);
• składniki środków chemicznych gospodarstwa domowego – płyny do prania, mycia,
  proszki do prania.

2. Obecność schorzeń alergicznych skóry u członków najbliższej rodziny (głównie w pierwszym stopniu pokrewieństwa, np. u rodziców lub rodzeństwa).
3. Rozpoznane inne schorzenia alergiczne skóry, np. atopowe zapalenie skóry, pokrzywka alergiczna, świetlna, inne odmiany wyprysku kontaktowego, odczyny fototoksyczne oraz schorzenia będące objawem nadwrażliwości a zajmujące inne układy i narządy, jak np. astma oskrzelowa, katar sienny, alergiczne zapalenie spojówek.

Reklama

Wyprysk kontaktowy - czynniki rozwoju

Do najważniejszych czynników ryzyka rozwoju wyprysku kontaktowego zalicza się:

1. Kontakt bezpośredni z następującymi składnikami:

• nikiel, kobalt;
• wełna;
• kosmetyki;
• tworzywa sztuczne;
• barwniki (farby do włosów);
• środki chemiczne stosowane w gospodarstwie domowym;
• guma (rękawice);

2. Obecność schorzeń alergicznych u członków najbliższej rodziny.
3. Rozpoznane inne schorzenia alergiczne zajmujące skórę lub pozostałe narządy oraz układy (astma oskrzelowa, katar sienny, alergiczne zapalenie spojówek).

Wyprysk kontaktowy - objawy

Schorzenie charakteryzuje się obecnością zmian:

• rozległych,
• żywoczerwonych,
• często zlewających się,
• niezbyt wyraźnie odgraniczonych od otaczającej, zdrowej skóry.

Ponadto typowym objawem wyprysku kontaktowego jest świąd w obrębie zajętych okolic. Zmiany mogą lokalizować się wszędzie. Warunkiem koniecznym jest, aby dana okolica pozostawała w bezpośrednim kontakcie z alergenem.

Reklama

Wyprysk kontaktowy - lokalizacja

Stąd najczęściej obserwuje się objawy wyprysku kontaktowego w obrębie:

• dłoni,
• bioder,
• w okolicy pępka,
• piersi (tam, gdzie przylega biustonosz).

Wyprysk kontaktowy - kogo dotyka?

Występowanie wyprysku kontaktowego nie jest ściśle zależne od wieku oraz płci i u osób szczególnie predysponowanych może rozwinąć się dosłownie w każdym momencie życia. Zanotowano zwiększoną częstość nowo rozpoznanych przypadków wśród tych osób, których krewni cierpieli na alergiczne schorzenia skóry (w tym na wyprysk kontaktowy oraz inne rodzaje wyprysku, atopowe zapalenie skóry lub pokrzywkę alergiczną).

Wyprysk kontaktowy - diagnostyka

W przypadku wystąpienia objawów wyprysku kontaktowego warto udać się do dermatologa. Jeżeli obecne są tylko objawy skórne wizyta w trybie pilnym nie jest konieczna, w zupełności wystarczy konsultacja w trybie planowym.

Objawy dodatkowe w postaci:

• znacznego spadku ciśnienia krwi,
• przyspieszenia rytmu serca,
• nagłego osłabienia, które pojawiają się bezpośrednio po kontakcie z alergenem

są wskazaniem do natychmiastowego wezwania pogotowia (objawy wskazują na rozwój reakcji anafilaktycznej). Należy zaznaczyć, że sam wyprysk kontaktowy doprowadza do takiej sytuacji wyjątkowo rzadko, częściej zdarza się ona w przebiegu innych schorzeń alergicznych.

Jest oczywistym, że nie wszystkie aspekty choroby mogą być dla pacjenta w pełni zrozumiałe. Warto wówczas zadawać lekarzowi jak najwięcej pytań, które pomogą zrozumieć mechanizm powstawania objawów choroby, tym samym pozwolą skuteczniej zapobiegać nawrotom.

Oto kila przykładowych pytań:

• Czy wyprysk kontaktowy jest schorzeniem całkowicie uleczalnym?
• Jak długo może potrwać terapia w moim przypadku?
• Jaki rodzaj terapii jest najwłaściwszy w moim przypadku?
• Jaki jest przybliżony koszt terapii?

Wyprysk kontaktowy - typy reakcji nadwrażliwości

Za rozwój patologicznych zmian, w których udział bierze układ immunologiczny odpowiedzialne są cztery typy reakcji nadwrażliwości.

1. Typ I – natychmiastowy, charakterystyczny jest dla astmy oskrzelowej, kataru siennego.
2. Typ II – cytotoksyczny, odpowiedzialny jest za rozwój anemii hemolitycznej, choroby polegającej na rozpadzie czerwonych krwinek.
3. Typ III – kompleksów immunologicznych jest charakterystyczny dla tocznia rumieniowatego oraz niektórych przypadków zapalenia kłębuszków nerkowych.
4. Podstawą rozwoju zmian skórnych w wyprysku kontaktowym jest reakcja nadwrażliwości typu IV. Jest to tzw. typ opóźniony i składa się z dwóch faz, prezentacji alergenu komórkom układu immunologicznego zlokalizowanym w skórze i tkance podskórnej oraz z fazy, w której powstaje właściwa zmiana wypryskowa. Zwykle, w zależności od częstości kontaktów z alergenem, oddzielone są przerwą kilkudniową.

W fazie prezentacji alergenu dochodzi do jego połączenia z grupą komórek odpowiedzialnych za prezentację antygenu, następnie do aktywacji i wytworzenia tzw. uczulonych limfocytów. Po kolejnym kontakcie z alergenem te właśnie komórki odpowiedzialne są za rozwój niewspółmiernej do zagrożenia reakcji zapalnej, której wynikiem są widoczne gołym okiem wykwity skórne.

Wyprysk kontaktowy - leczenie miejscowe

Leczenie wyprysku kontaktowego opiera się wyłącznie na metodach zachowawczych, wśród których wymienia się terapię miejscową oraz ogólną (doustną).

Metody miejscowe obejmują:

1. Maści i kremy zawierające słabe lub średniej mocy glikokortykosteroidy – w obrębie skóry zwykle unika się stosowania bardzo mocnych sterydów; mają one za zadanie osłabić aktywność komórek układu immunologicznego, tym samym ograniczają miejscową reakcję zapalną; co prawda miejscowe podawanie glikokortykosterydów wiąże się z mniejszym ryzykiem wywołania skutków ubocznych w porównaniu z podawanie doustnym, jednak ze względu na możliwość ich wystąpienia zaleca się krótkotrwałe stosowanie tych preparatów.
2. Maści i kremy zawierające antybiotyki – przewlekły świąd wiąże się z drapaniem i uszkodzeniem naskórka co z kolei stanowi idealne wrota zakażenia, głównie bakteryjnego, ale też wirusowego oraz grzybiczego; obecnie zalecane jest stosowanie preparatów antybiotykowych równocześnie z glikokortykosteroidami.
3. Maści zawierające 5–10% roztwory kwasu salicylowego – stosowane przede wszystkim w przypadkach przewlekłego wyprysku kontaktowego z nasilonym świądem oraz cechami lichenizacji naskórka; kwas salicylowy ma za zadanie zredukować nadmiar zrogowaciałego naskórka; niekiedy maści zastąpić można regularnymi gorącymi kąpielami z dodatkiem zwykłej soli kuchennej.
4. Kremy zawierające 5–10% mocznik – podobnie jak kwas salicylowy mają właściwości ograniczające ilość hiperkeratotycznego naskórka; zalecane są głównie w przypadku przewlekłego wyprysku kontaktowego z cechami nasilonej lichenizacji.
5. Maści zawierające pochodne witaminy A – tzw. reinoidy, obecnie do stosowania miejscowego dopuszczony został jedynie takrolimus; działanie polega na hamowaniu aktywności komórek układu immunologicznego oraz ograniczeniu reakcji zapalnej; retinoidy, spośród wszystkich leków stosowanych w dermatologii wykazują najwięcej działań niepożądanych, głównie przy podaniu doustnym, ze względu na brak precyzyjnych informacji na temat szkodliwego działania preparatów miejscowych nie zaleca się ich stosowania u kobiet w wieku rozrodczym bez równoczesnego wprowadzenia doustnej antykoncepcji oraz u kobiet w ciąży.

Wyprysk kontaktowy - leczenie ogólne

Leczenie ogólne ogranicza się do podawania doustnego następujących preparatów:

1. Leków antyhistaminowych – histamina jest jednym z najważniejszych mediatorów stanu zapalnego, przyczynia się również do powstania zjawiska świądu drażniąc zakończenia włókien czuciowych skóry i tkanki podskórnej; leki antyhistaminowe ograniczają jej działanie poprzez blokowanie specyficznych receptorów.
2. Doustne glikokortykosteroidy – obecnie wprowadzane są w ostatniej kolejności ze względu na szereg działań niepożądanych, wyłącznie w małych dawkach.

Wyprysk kontaktowy - zapobieganie

Najlepszym sposobem zapobiegania objawom wyprysku kontaktowego jest unikanie czynników wywołujących (wełny, uczulających farb do włosów, kosmetyków, metalowych elementów odzieży, środków chemicznych, płynów do płukania tkanin, gumowych rękawiczek). Jednak niekiedy wykonywane prace domowe lub zawodowe wymagają kontaktu z podejrzanymi alergenami.

Oto kilka prostych wskazówek jak pogodzić konieczność z bezpieczeństwem:

1. Metalowe, niklowane elementy odzieży (głównie dotyczy guzików) w miejscu zetknięcia ze skórą warto podkleić zwykłym, bawełnianym plastrem opatrunkowym.
2. Zwykłe kosmetyki warto zastąpić preparatami hipoalergicznymi, przeznaczonymi właśnie do skóry skłonnej do alergii, dostępne są w aptekach bez recepty, ich cena nie różni się od większości standardowych kosmetyków dostępnych na rynku.
3. Stosując gumowe rękawice ochronne warto nałożyć najpierw powszechnie dostępne rękawiczki bawełniane, dopiero na nie – gumowe.
4. Osoby uczulone na składnik płynów do czyszczenia (np. do mycia naczyń) powinny używać gumowych rękawic ochronnych), warto jednak pamiętać o dodatkowym zabezpieczeniu się rękawiczkami bawełnianymi, gdyż często razem z alergią na składniki chemiczne współistnieje nadwrażliwość na inne alergeny (w tym wypadku gumę).
5. Osoby uczulone na płyny do płukania tkanin powinny ograniczyć się wyłącznie do stosowania proszków do prania, warto jednak każdą porcję prania wypłukać dodatkowo w czystej wodzie, co pozwoli usunąć nadmiar drażniącego proszku.

Wyprysk kontaktowy w odmianie przewlekłej może być schorzeniem uciążliwym i kłopotliwym. Warto wykonać testy diagnostyczne określające zestaw alergenów odpowiedzialnych za wystąpienie objawów choroby. Unikanie kontaktu z nimi oraz profilaktyczne przyjmowanie leków zmniejszających lokalny odczyn zapalny pozwoli skutecznie łagodzić oraz eliminować nawroty choroby.

Wyprysk kontaktowy - najczęściej zadawane pytania

Jakie czynniki odpowiedzialne są rozwój objawów choroby?

Zwane są inaczej alergenami. Najczęściej jest to nikiel, kobalt, wełna, składniki proszków do prania oraz innych środków chemicznych, guma, lateks, kosmetyki, składniki farb do włosów.

Jakie jest najwłaściwsze postępowanie w wyprysku kontaktowym?

Przed wszystkim należy unikać czynnika uczulającego. W następnej kolejności wprowadza się leki działające miejscowo (glikokortykosteroidy, antybiotyki, salicylany, mocznik) oraz ogólnie (antyhistaminiki, glikokortykosteroidy).

Czy wyprysk kontaktowy jest chorobą mogącą zagrozić życiu?

W większości przypadków objawy wyprysku kontaktowego ograniczają się wyłącznie do skóry nie zagrażając życiu. Jednak u osób szczególnie predysponowanych z towarzyszącymi innymi schorzeniami alergicznymi skóry oraz innych narządów kontakt z niewielką dawką alergenu może wywołać zmiany ogólnoustrojowe z towarzyszącym spadkiem ciśnienia tętniczego, przyspieszeniem akcji serca, utrudnionym oddychaniem, który zdecydowanie zagrażają życiu. Rozwijają się głównie w oparciu o reakcję natychmiastową (typ I nadwrażliwości).