Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych (thrombolphlebitis) to proces zapalny obejmujący naczynia żylne leżące nad przegrodą łącznotkankową zwaną powięzią głęboką, któremu towarzyszy obecność skrzepliny w świetle naczynia. Skrzep jest zwykle mocno związany ze ścianą naczynia, w związku z czym ryzyko oderwania się i powstania zatoru jest małe; miejscowa reakcja zapalna jest jednak silnie wyrażona, co znajduje odzwierciedlenie w obrazie klinicznym.
Reklama
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - lokalizacja
Zmiany najczęściej zlokalizowane są w kończynie dolnej i wykazują związek z obecnością żylaków. Postać obejmująca kończynę górną zwykle związana jest z obecnością cewnika w żyle lub innymi formami interwencji medycznych. Wyróżnia się również postać nawracającą oraz samoistną, gdy nie można ustalić specyficznego czynnika sprawczego.
Reklama
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - kogo dotyka?
Choroba dotyczy głównie kobiet, pojawia się najczęściej między 30. a 60. rokiem życia. Zwykle przebiega bez powikłań, dobrze reagując na leczenie zachowawcze. W pewnym odsetku przypadków współwystępować może zakrzepica żył głębokich, która wiąże się ze zwiększonym ryzykiem zatorowości płucnej. Znajomość objawów oraz przebiegu zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych pozwala na wdrożenie odpowiedniego postępowania celem uniknięcia ewentualnych powikłań.
Reklama
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - przyczyny
- Żylaki żył kończyn dolnych (90% przypadków) – poszerzenie naczyń żylnych wiąże się z zastojem krwi, który sprzyja tworzeniu skrzepu i powstaniu stanu zapalnego.
- Przyczyny jatrogenne (związane z działaniami medycznymi) – przyczyną jest najczęściej wprowadzenie do żyły kończyny górnej cewnika zakażonego bakteriami występującymi na powierzchni skóry (Staphylococcus aureus i Staphylococcus epidermidis). Zapalenie może rozwinąć się również w wyniku dożylnego podawania niektórych leków (potas, wankomycyna, metronidazol, penicyliny, diazepam) oraz roztworów hiperosmolarnych (mannitol, środki kontrastowe).
- Zakażenia – infekcja może zająć naczynia żylne szerząc się przez ciągłość z otaczających tkanek lub rozprzestrzeniając się drogą krwi w przypadku zakażenia uogólnionego (posocznicy).
- Urazy mechaniczne – uszkodzenie nabłonka wyścielającego światło żyły sprzyja powstawaniu wewnątrznaczyniowych skrzepów.
- Idiopatyczne (samoistne) – gdy nie można ustalić czynnika etiologicznego. Może dotyczyć żył w każdej okolicy (najczęściej w kończynach dolnych).
Nawracające zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych występujące w różnych okolicach (tzw. zapalenie wędrujące) może towarzyszyć lub wyprzedzać pojawienie się różnych chorób. Dotyczy to głównie raka trzustki, płuca, żołądka, choroby Buergera oraz choroby Behceta. Zapalenie żył może też nawracać bez związku z obecnością innych chorób.
Reklama
Żylaki - czynniki ryzyka
Czynniki sprzyjające powstawaniu żylaków:
- Uwarunkowania genetyczne – niektóre osoby mają nieprawidłową budowę lub skład kolagenu, tworzącego ścianę naczyń żylnych.
- Wiek – częstość występowania żylaków rośnie wraz z wiekiem.
- Płeć – żeńskie hormony płciowe powodują rozluźnienie mięśni oraz włókien kolagenowych tworzących ścianę naczyniową.
- Terapia hormonalna – j.w.
- Ciąża – jest przyczyną pojawienia się żylaków w około 20% przypadków.
- Siedzący tryb życia, praca w pozycji siedzącej lub stojącej – wywołuje zastój żylny; pod wpływem grawitacji krew gromadzi się w żyłach kończyn dolnych i działa pod wysokim ciśnieniem na ścianę naczyń, wywołując ich poszerzenie.
Czynniki związane z interwencjami medycznymi:
- Wymiary cewnika – duże cewniki mają większą powierzchnię kontaktu ze ścianą naczynia, co zwiększa prawdopodobieństwo odczynu zapalnego.
- Rodzaj tworzywa – cewniki wykonane z twardych materiałów częściej wywołują odczyn zapalny.
- Czas utrzymywania cewnika – przyjmuje się, że po 48 godzinach utrzymywania cewnika w żyle ryzyko zapalenia zakrzepowego znacząco wzrasta. Czas ten różni się jednak u poszczególnych chorych; zapalenie może pojawić się nawet po kilku godzinach.
- Lokalizacja cewnika – umieszczenie cewnika w pobliżu stawów sprawia, że ulega on łatwemu przemieszczaniu podczas wykonywania ruchów, co sprzyja uszkodzeniom ściany naczyniowej.
- Zasady aseptyki – niewłaściwe odkażenie pola, w którym wykonuje się wkłucie, skutkuje wprowadzeniem do naczynia cewnika zakażonego bakteriami pochodzącego z powierzchni skóry.
- Podawanie leków i płynów hiperosmolarnych – zbyt szybki wlew substancji drażniących powoduje uszkodzenie ściany naczyniowej.
Reklama
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - objawy
W obrębie chorobowo zmienionego naczynia żylnego oraz otaczających tkanek występują:
- ból o charakterze pieczenia lub kłucia,
- zaczerwienienie i ocieplenie skóry,
- wyczuwalna pogrubiała, twarda żyła, nadwrażliwa na dotyk.
Po 2-3 tygodniach ból, zaczerwienienie i ocieplenie najczęściej ustępują, ale pogrubiała żyła może być wyczuwalna jeszcze przez dłuższy czas.
W fazie ostrego stanu zapalnego mogą pojawić się objawy ogólne w postaci złego samopoczucia i podwyższonej temperatury ciała. Objawy ogólne są szczególnie mocno wyrażone w przypadku zakażenia bakteryjnego i powstania ropnia lub rozwoju posocznicy. Powikłania te są jednak rzadko spotykane. W przypadku dołączenia się zakrzepicy żył głębokich (około 5% przypadków) dodatkowym objawem jest obrzęk kończyny.
Reklama
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - wizyta u lekarza
Zaobserwowanie objawów zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych wymaga szybkiej konsultacji lekarskiej. Szczególnie pilnie należy skontaktować się z lekarzem w przypadku zaobserwowania powiększenia obwodu kończyny, gdyż może to wskazywać na zakrzepicę żył głębokich, która sprzyja zatorowości płucnej, będącej stanem zagrożenia życia.
Reklama
Skrzep - jak powstaje?
Powstawaniu skrzepu wewnątrz naczyń żylnych sprzyja zwolnienie przepływu krwi (żylaki), uszkodzenie ściany naczynia (urazy, infekcje, leki, cewnik) oraz występowanie czynników sprzyjających krzepnięciu (kontakt krwi z ciałem obcym – cewnik, kaniula). W czasie formowania skrzepu dochodzi do napływu komórek zapalnych, które mają za zadanie usunąć czynnik uszkadzający. Produkowane przez nie substancje powodują rozszerzenie okolicznych drobnych naczyń, co ma ułatwić napływ kolejnych komórek biorących udział w reakcji zapalnej. Zwiększone ukrwienie objawia się zaczerwienieniem i nadmiernym ociepleniem skóry. Powstające w przebiegu reakcji zapalnej substancje wywołują podrażnienie zakończeń nerwowych i odczucie bólu. Pogrubienie i stwardnienie żyły jest wynikiem obecności skrzepliny oraz nacieku zapalnego.
Możliwa jest również odwrotna sytuacja, tzn. pierwotną zmianą jest zapalenie żyły, której towarzyszy formowanie zakrzepu.
Jeśli skrzep umiejscowiony jest w pobliżu ujścia żył podudzia do żyły udowej, istnieje niebezpieczeństwo przemieszczenia się zakrzepu do układu żył głębokich i rozwoju zakrzepicy żylnej. Obrzęk pojawiający się w tej sytuacji jest wynikiem zablokowania odpływu żylnego, ponieważ żyłami głębokimi transportowane jest 90% krwi odprowadzanej z tkanek do serca.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - diagnostyka
Pacjent, u którego stwierdzono zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych, powinien pozostawać pod opieką chirurga naczyniowego. Podczas konsultacji lekarskiej dobrze jest zapytać lekarza o to jak postępować, by terapia była skuteczna, a choroba została wyleczona bez powikłań. Dokładne zrozumienie zaleceń lekarskich jest istotne, gdyż leczenie zapalenia żył powierzchownych odbywa się ambulatoryjnie. Oznacza to, że przez większość czasu pacjent zdany jest na samodzielną ocenę przebiegu choroby i postępu terapii. Poniższe pytania i odpowiedzi mogą być pomocne w uświadomieniu, na jakie aspekty należy zwrócić szczególną uwagę.
Jak długo utrzymują się objawy?
Objawy stanu zapalnego ustępują najczęściej w ciągu 2-3 tygodni, ale pogrubiała i twarda żyła może być wyczuwalna o wiele dłużej.
Które objawy pojawiające się w trakcie leczenia powinny budzić niepokój?
Obrzęk i powiększenie obwodu kończyny może świadczyć o dołączeniu się zakrzepicy żył głębokich. Pojawienie się gorączki, przyspieszonego tętna i oddechu oraz zaburzeń świadomości może być przejawem powstania ropnia lub rozwoju posocznicy. Zaobserwowanie tych objawów wymaga pilnego kontaktu z lekarzem.
Co zrobić, jeśli w czasie przyjmowania NLPZ w formie doustnej pojawi się silny gniotący ból w nadbrzuszu?
NLPZ stosowane przewlekle mogą niszczyć śluzówkę żołądka; pojawić się mogą nadżerki i owrzodzenia, manifestujące się bólem brzucha. W tym przypadku należy zmienić formę leku na zastrzyki domięśniowe lub czopki doodbytnicze oraz skonsultować się z lekarzem. NLPZ są przeciwwskazane dla osób z chorobą wrzodową.
Czy choroba może nawracać?
Tak, szczególnie jeśli nie zostały usunięte czynniki ryzyka (np. żylaki). Jeśli epizody zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych powtarzają się, przyjmując różną lokalizację, należy wykonać badania przesiewowe w kierunku chorób nowotworowych.
Czy aktywność fizyczna wpływa na występowanie choroby?
Chorobie sprzyja siedzący tryb życia i praca stojąca. Dobrym sposobem zapobiegania jest aktywne spędzanie wolnego czasu (spacery, jogging, pływanie, jazda na rowerze). Należy unikać aktywności związanych z nagłym wzrostem ciśnienia krwi (np. podnoszenie ciężarów).
- Czytaj: Zator tętnicy płucnej
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - badania
Rozpoznanie zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych stawia się na podstawie danych z wywiadu oraz charakterystycznych zmian stwierdzonych w badaniu fizykalnym. Badania dodatkowe zwykle nie są konieczne do potwierdzenia diagnozy, jednak w niektórych przypadkach należy je wykonać. Jeśli zapalenie związane jest z obecnością cewnika w żyle, należy zrobić posiew materiału z końcówki cewnika. Wynik posiewu wskazuje z dużym prawdopodobieństwem czynnik etiologiczny zapalenia, co jest bardzo pomocne przy wyborze odpowiedniej farmakoterapii.
Najczęściej wykonywanym badaniem obrazowym jest natomiast ultrasonografia metodą duplex-Doppler. Badanie to umożliwia równoczesną ocenę przepływu krwi w naczyniach żylnych oraz zmian morfologicznych. Zalecane jest w przypadku klinicznego podejrzenia zakrzepicy żył głębokich, która może współistnieć z zakrzepowym zapaleniem żył powierzchownych.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - leczenie
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych zwykle nie stwarza ryzyka zatorowości płucnej i może być leczone ambulatoryjnie. Chorego nie wolno unieruchamiać, gdyż zwiększa to ryzyko zakrzepicy żył głebokich. Zaleca się leżenie lub siedzenie z wyprostowanymi nogami ułożonymi powyżej poziomu tułowia oraz wczesne uruchamianie i spacery.
Leczenie przyczynowe obejmuje zakładanie pończoch elastycznych oraz usunięcie zakażonego cewnika z żyły. Pończochy elastyczne zmniejszają zastój krwi żylnej. Wywierany przez nie ucisk jest największy na stopie i zmniejsza się stopniowo w kierunku uda; ułatwia to odpływ krwi żylnej z kończyn dolnych. Pończochy należy zakładać w ciągu dnia i zdejmować na noc.
Jeśli zapalenie dotyczy żyły, do której założony jest cewnik, należy go niezwłocznie usunąć; eliminacja źródła infekcji stanowi podstawę leczenia. Ponadto, jeśli występują objawy zakażenia, należy rozpocząć antybiotykoterapię. Początkowo można zastosować empirycznie antybiotyk obejmujący swoim spektrum bakterie, które najczęściej są źródłem zakażenia (gronkowce); po otrzymaniu wyników posiewu należy kontynuować leczenie zgodnie z antybiogramem (antybiogram mówi o wrażliwości wyhodowanego drobnoustroju na różne antybiotyki).
Leczenie objawowe ma na celu złagodzenie symptomów stanu zapalnego. Ból i zaczerwienienie zmniejszają niesterydowe leki przeciwzapalne (NLPZ - fenylobutazon, diklofenak, ibuprofen). Przez pierwsze kilka dni najkorzystniejsze jest ich podawanie drogą wstrzyknięć domięśniowych; po wstępnym opanowaniu stanu zapalnego można kontynuować przyjmowanie leków w formie doustnej lub doodbytniczo. NLPZ nie należy stosować dłużej niż 2-3 tygodnie ze względu na liczne działania niepożądane, m.in. zaburzenie funkcji szpiku kostnego. Jeśli istnieje potrzeba dłuższego stosowania NLPZ, zaleca się leki w postaci maści, które mają mniej działań niepożądanych. Ból łagodzą również maści zawierające heparynę.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - heparyna
Jeśli proces zakrzepowy rozszerza się, zagrażając zajęciem układu żył głębokich, konieczne jest zastosowanie heparyny w formie wstrzyknięć podskórnych. Heparynę drobnocząsteczkową lub niefrakcjonowaną należy stosować przez co najmniej 4 tygodnie. Alternatywnym sposobem jest przyjmowanie doustnych leków przeciwzakrzepowych (acenokumarol, warfaryna) przez okres 4 tygodni (przez pierwsze 5 dni lek podaje się równocześnie z heparyną). Efekty leczenia monitoruje się w tym przypadku oznaczając wskaźnik INR, którego wartość powinna utrzymywać się w granicach 2,0-3,0.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - operacja
W niektórych przypadkach zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych konieczne może być leczenie operacyjne. Dotyczy to pacjentów z zakrzepem zlokalizowanym w pobliżu ujścia żył podudzia (odpiszczelowej i odstrzałkowej) do żyły udowej. Sytuacja taka stwarza duże ryzyko rozwoju zakrzepicy żył głębokich, która może doprowadzić do zatorowości płucnej. Operacja jest wskazana, gdy zakrzep zlokalizowany jest w odległości mniejszej niż 3 cm od połączenia z żyłą udową. Zabieg polega na podwiązaniu żyły objętej procesem zapalnym przed jej ujściem do żyły udowej, co ma uniemożliwić dalsze szerzenie się zakrzepu. Interwencja chirurgiczna nie jest rozległa, może być wykonana w znieczuleniu miejscowym.
Wyniki leczenia są korzystne. Nawet jeśli nie zastosowano żadnej terapii, choroba ma tendencję do samoistnego ustępowania w ciągu kilku dni, tygodni lub miesięcy. Wdrożenie leczenia łagodzi jednak przebieg choroby oraz zapobiega ewentualnym powikłaniom.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - zapobieganie
Metody zapobiegające powstawaniu żylaków:
- unikanie długotrwałego stania, siedzenia ze zgiętymi nogami, zwłaszcza w pozycji z nogą założoną na nogę;
- regularna gimnastyka, spacery, jogging, jazda na rowerze, pływanie; niewskazane jest natomiast podnoszenie ciężarów;
- osoby wykonujące pracę siedzącą powinny robić przerwy na krótki spacer (znaczenie ma przejście chociaż kilkunastu kroków);
- stanowiska pracy siedzącej powinny być tak skonstruowane, aby wyeliminować długotrwały ucisk na żyły kończyn dolnych (można wykorzystać podnóżek);
- należy siedzieć z nogami wyprostowanymi, ułożonymi powyżej poziomu tułowia;
- w czasie snu najlepiej układać nogi na poduszce, powyżej poziomu tułowia;
- nie zaleca się noszenia obcisłych ubrań ani butów na wysokim obcasie;
- należy unikać nagrzewania kończyn (ciepłe kąpiele, opalanie).
Metody zapobiegania zapaleniom związanym z działaniami medycznymi:
- należy używać wąskich cewników, nie dłuższych niż 45 mm, najlepiej silikonowych lub poliuretanowych;
- cewnik nie powinien być utrzymywany w żyle dłużej niż 48 godzin;
- przed wprowadzeniem cewnika należy nałożyć na pole wkłucia gazę nasączoną środkiem dezynfekującym na okres co najmniej 1 minuty; można również zabezpieczyć obszar wokół miejsca wkłucia jałową chustą;
- cewnika nie należy zakładać w okolicę stawów;
- leki drażniące i roztwory hiperosmolarne należy podawać powoli, a po ich podaniu przepłukać żyłę roztworem soli fizjologicznej;
- kwaśne roztwory można zobojętnić dodając roztwór wodorowęglanu sodu;
- jeśli wlew dożylny trwa długo, można dodać do płynu heparynę celem profilaktyki powstawania zakrzepów.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych to choroba, która ustępuje po kilku tygodniach, nie pozostawiając zwykle trwałych następstw. Skuteczne leczenie stanu zapalnego żyły nie eliminuje jednak czynników predysponujących do wystąpienia tej choroby; dotyczy to głównie żylaków. Przebyte zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych, które rozwinęło się na podłożu zapalenia żylaków, powinno skłonić do ich usunięcia.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - nawroty
Innym problemem są nawroty zapalenia żył powierzchownych. Zwykle obejmują one różne odcinki żył kończyn dolnych, czasem także kończyn górnych. Choć same epizody zapalenia mogą nie pociągać za sobą poważnych konsekwencji, nie należy ich bagatelizować, gdyż mogą one być wskaźnikiem toczącego się w organizmie procesu nowotworowego. U takich osób należy wykonać podstawowe badania przesiewowe w kierunku obecności nowotworu. Należy wziąć pod uwagę również zarostowo-zakrzepowe zapalenie naczyń (choroba Buergera), której wystąpienie może być poprzedzone przez wędrujące zapalenie żył. Zdarza się również, że nawroty zapalenia żył występują samoistnie, nie wiążąc się z żadną inną patologią.
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - zalecenia
Najważniejsze zalecenie, o którym należy pamiętać w ostrej fazie zapalenia żył powierzchownych, to zakaz unieruchamiania chorej kończyny. Działanie takie często jest podejmowane instynktownie, jednak zamiast poprawy może przynieść pogorszenie stanu chorego, jeśli w wyniku unieruchomienia rozwinie się zakrzepica żył głębokich.
- Czym jest: Przewlekła niewydolność żylna?
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - domowe sposoby leczenia
Chociaż niektóre elementy terapii wymagają profesjonalnej pomocy medycznej (zastrzyki domięśniowe, podwiązanie żyły), wiele działań leczniczych pacjent może podjąć samodzielnie.
Należy tu:
- unikanie długotrwałego stania lub siedzenia ze spuszczonymi nogami,
- zaleca się leżenie lub siedzenie z wyprostowanymi nogami, ułożonymi powyżej poziomu tułowia (np. na poduszce); nie ma przeciwwskazań do chodzenia,
- zastój żylny zmniejsza noszenie w ciągu dnia pończoch elastycznych lub zakładanie bandaża elastycznego na podudzie (największy ucisk w okolicy stopy, zmniejszający się w kierunku uda);
- w celu złagodzenia bólu można stosować maści zawierające niesterydowy lek przeciwzapalny, heparynę lub steryd;
- korzystne działanie mają również okłady z octanu glinu (Altacet).
Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych - ankieta
Czy Twój styl życia sprzyja wystąpieniu zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych?
O dobrą kondycję naczyń żylnych trzeba dbać. Choć istnieją pewne niezależne uwarunkowania wpływające na ich stan (czynniki genetyczne, interwencje medyczne), dobre funkcjonowanie układu żylnego zależy w dużej mierze od nas samych. Poniższa ankieta pozwala zorientować się co do wpływu, jaki nasze codzienne życie ma na ryzyko wystąpienia zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych.
1. Ile godzin dziennie spędzasz w pozycji siedzącej?
a) <4
b) 4-8
c) >8
2. Jak wygląda Twoja najczęstsza pozycja siedząca?
a) z nogami wyprostowanymi, ułożonymi na poziomie tułowia lub powyżej
b) ze spuszczonymi nogami
c) z nogą założoną na nogę
3. Twój ulubiony sposób korzystania z kąpieli słonecznych, to:
a) opalanie podczas spaceru
b) opalanie leżąc na ręczniku
c) opalanie siedząc na leżaku
4. Jak wygląda Twoja codzienna kąpiel?
a) krótki chłodny prysznic
b) długi ciepły prysznic
c) długa kąpiel w wannie z gorącą wodą
5. Który zestaw najlepiej odzwierciedla Twoją aktywność fizyczną?
a) pływanie, jazda na rowerze, jogging
b) nie uprawiam żadnego sportu
c) podnoszenie ciężarów, kulturystyka, wioślarstwo
Odp:
A – 0
B – 1
C – 2
0-2 pkt
Twój styl życia sprzyja dobrej kondycji naczyń żylnych. Prezentowane przez Ciebie zachowania prozdrowotne wpływają korzystnie nie tylko na stan żył, ale także na cały układ krążenia.
3-6 pkt
Twoje nawyki świadczą o pewnym zaangażowaniu w zachowanie dobrej kondycji naczyń żylnych, jednak niektóre aspekty Twojej troski o zdrowie wymagają jeszcze modyfikacji. Warto uświadomić sobie, które sfery codziennej aktywności wymagają zmian, aby bardziej efektywnie prowadzić zdrowy styl życia.
7-10 pkt
Twój dotychczasowy styl życia nie sprzyja zdrowiu naczyń żylnych. Twoje nawyki istotnie zwiększają ryzyko zakrzepowego zapalenia żył powierzchownych. Porównanie modelu zdrowego stylu życia ze swoimi przyzwyczajeniami pomoże Ci zmodyfikować niekorzystne zdrowotnie zachowania i uniknąć następstw w postaci chorób układu żylnego.
