Rozwój dziecka jest procesem ciągłym, który zaczyna się w chwili poczęcia i trwa aż do osiągnięcia dojrzałości przy czym po urodzeniu uzależniony jest nie tylko od jego potencjału wewnętrznego, ale także od wpływów czynników środowiskowych.
Etapy rozwoju są u wszystkich dzieci takie same, ale zmienne jest tempo. Etapy rozwoju są ściśle związane z dojrzewaniem układu nerwowego czyli osiąganiem gotowości do podjęcia nowych funkcji jakimi są np. po kolei unoszenie głowy, siadanie, chodzenie, mówienie itd.
Dopóki mózg nie jest dojrzały do nowej czynności, dziecko jej nie wykonuje. Rodzice obawiają się nawet najmniejszych odchyleń od przyjętego modelu rozwojowego dziecka, ale na ogół są one wynikiem indywidualnego odchylenia w tempie rozwoju, które całkowicie mieści się w normie.
Pierwszy rok życia dziecka jest okresem najdynamiczniejszego rozwoju. Jest to czas, w którym rozwój ruchowy dziecka przebiega bardzo szybko i jest nierozerwalnie związany z jego rozwojem psychicznym. Dlatego często określa się go mianem rozwoju psychoruchowego dziecka. Każdy kolejny kwartał w życiu dziecka to duży skok rozwojowy. Spójrzmy na nie z bliska.
Zobacz wideo: Jak kąpać, przewijać i szczepić niemowlaka?
Od noworodka do niemowlęcia
Pierwszych 28 dni życia nowonarodzonego dziecka nazywane jest okresem noworodkowym. Jest to bowiem czas przejścia od "wygodnego" życia wewnątrzmacicznego do życia na świecie z równoczesnym przystosowaniem się dziecka do nowych i trudnych warunków bytowania. Od 29 dnia życia do końca pierwszego roku życia, mówimy o okresie niemowlęctwa.
W okresie noworodkowym dziecko jest skoncentrowane na sobie i nawiązuje minimalny kontakt z otaczającym światem. Początkowo głównie śpi – do 20 godzin na dobę. Ale stopniowo zmniejsza czas snu do około 14 godzin pod koniec trzeciego miesiąca życia na rzecz aktywności. Od pierwszych chwil po narodzeniu, mózg dziecka kształtuje się pod wpływem bodźców dochodzących do niego z otoczenia. Dla rozwoju mózgu bardzo ważna jest mowa osób opiekujących się maluchem. Częste mówienie do dziecka nie tylko wpływa na rozwój i rozumienie mowy, ale również na ogólną sprawność umysłową dziecka. Dzieci niedosłyszące lub nie słyszące rozwijają się gorzej w porównaniu z dziećmi słyszącymi, ich wyniki w nauce są również słabsze. Dlatego bardzo ważne jest wczesne wykrywanie niedosłuchu tak, aby można było dziecko zaopatrzyć w aparat słuchowy.
Badanie przesiewowe słuchu u noworodków
W Polsce istnieje program badania przesiewowego słuchu u noworodków w czasie pobytu w oddziale noworodkowym po urodzeniu. Fakt, że test przesiewowy wypadł nie pomyślnie nie oznacza od razu, że dziecko ma uszkodzony słuch. Często wynika to z otaczającego hałasu lub z zalegania mazi albo płynu owodniowego w obrębie ucha. Jeśli wynik testu nie jest prawidłowy noworodek wymaga powtórzenia badania przesiewowego lub wykonania wstępnego badania diagnostycznego w pierwszym kwartale życia. Niezależnie od testu słuchu tuż po urodzeniu, lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (poz) przeprowadza u niemowlęcia test rozwoju reakcji słuchowych, w terminach odpowiadających szczepieniom ochronnym między 2, a 6 miesiącem życia oraz w 9 i 12 miesiącu życia dziecka. Rodzice mogą też sami sprawdzać reakcje słuchowe u swojego dziecka, obserwując jego zachowanie na otaczające dźwięki lub głos matki zgodnie z poniższą tabelą.
Prawidłowe reakcje u dzieci słyszących
Reklama
4 – 6 tydzień życia
- Reaguje mrugnięciem na nagły, głośny dźwięk np. klaśnięcie w ręce z odległości 30 cm od ucha dziecka (odruch uszno-powiekowy).
- Budzi się na nagły hałas.
6 –8 tydzień życia
- Reaguje na łagodny głos matki.
- Na nagły, głośny dźwięk reaguje płaczem lub drgnięciem ciała.
Reklama
2 – 4 miesiąc życia
- Na dźwięki reaguje zmianą mimiki, głośnym śmiechem.
Według światowych wytycznych u każdego dziecka z wrodzonym lub okołoporodowym uszkodzeniem słuchu wada ta powinna być wykryta do 3 miesiąca życia. Od 6 miesiąca życia dziecko powinno zostać zdiagnozowane, otrzymać aparat i zacząć rehabilitację. Dane statystyczne wskazują, że na 1000 dzieci rodzi się 1-2 nie słyszących, zaś u następnych 2-3 mogą występować uszkodzenia słuchu lżejszego stopnia lub niedosłuch jednostronny.
Do uszkodzenia słuchu może dojść w okresie życia płodowego, okołoporodowym i w pierwszych tygodniach życia pozamacicznego. Obserwuje się również uszkodzenia słuchu uwarunkowane rodzinnie. Jednak u prawie jednej trzeciej dzieci nie można ustalić przyczyny wady słuchu.
Badanie wzroku
Wzroku jest drugim ze zmysłów, który znacząco wpływa na rozwój dziecka. U noworodków obserwujemy, że ruchy gałek ocznych są nieskoordynowane. Maluch nie jest w stanie zatrzymać wzroku na obiektach, które ma przed oczami. W drugim miesiącu życia niemowlę zaczyna skupiać wzrok na przedmiotach, a w trzecim miesiącu może już podążać oczami za np. przesuwaną zabawką. W tym też czasie dziecko zaczyna rozpoznawać twarze swoich bliskich i zaczyna zauważać kolory, szczególnie żółty i czerwony.
W okresie od 2 do 6 miesiąca życia, w terminach odpowiadających szczepieniom ochronnym oraz w 9 i 12 miesiącu pielęgniarka poz przeprowadza u niemowlęcia orientacyjne badanie wzroku. Wszelkie wykryte wówczas nieprawidłowości zgłasza pediatrze, który kieruje dziecko na konsultację okulistyczną.
Dzieci, które urodziły się jako wcześniaki przed 36 tygodniem ciąży lub które miały cechy wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu (czyli niską masę urodzeniową) oraz wymagające intensywnej tlenoterapii i fototerapii w okresie noworodkowym, zagrożone są retinopatią wcześniaczą, związaną z uszkodzeniem siatkówki. Dlatego obowiązuje u nich konieczność wykonania przesiewowego badania okulistycznego w 3 tygodniu życia oraz ponownie w 12 miesiącu życia. Badania te są bardzo ważne, ponieważ aktualnie retinopatia wcześniacza jest najczęstszą przyczyną ślepoty u dzieci.
Rodzice bacznie obserwujący swoje dziecko sami mogą również zgłaszać lekarzowi niepokojące ich objawy, ze strony narządu wzroku ich dziecka.
Co powinno niepokoić jeśli chodzi o wzrok niemowlęcia:
- nie zauważanie twarzy matki,
- brak skupienia wzroku - choć na chwilę - na przedmiocie znajdującym się w odległości 20-30 cm,
- częste pocieranie oczu,
- efekt tzw. czerwonego oka na zdjęciach dziecka widoczny tylko w jednej źrenicy,
- uporczywe machanie raczkami przed oczami,
- obecność w źrenicy żółtawo-białego refleksu .
Stawy biodrowe
Bardzo ważna dla rozwoju ruchowego dziecka jest prawidłowa budowa stawów biodrowych. Tymczasem u 4-10 procent dzieci w Polsce występuje dysplazja stawów biodrowych czyli ich niedorozwój związany z nieprawidłowościami w anatomii bioder. Nieprawidłowości te mogą pojawić się w okresie życia płodowego lub już po urodzeniu i są jedną z najczęściej występujących wad wrodzonych u ludzi.
Wczesne wykrycie dysplazji i szybkie podjęcie leczenia gwarantuje prawidłową przebudowę stawu w pierwszych miesiącach życia. Dlatego też noworodki badane są jeszcze w oddziale noworodkowym w kierunku dysplazji stawów biodrowych. Badanie to powtarza lekarz poz podczas wizyty patronażowej u noworodka w domu, a następnie w terminach szczepień ochronnych. Obecnie podstawowym badaniem diagnostycznym umożliwiającym wykrycie zmian w stawach biodrowych nieuchwytnych w badaniu lekarskim jest badanie ultrasonografia. Dlatego lekarze poz kierują noworodki na konsultacje ortopedyczne. Ważne jest, aby rodzice nie zaniedbywali wizyty u tego specjalisty.
Aktywność dziecka
Z każdym kolejnym tygodniem życia noworodek, a potem niemowlę przejawia coraz większą i dłuższą aktywność ruchową - prostuje i zgina rączki oraz nóżki, podnosi i opuszcza główkę w pozycji na brzuszku, kręci nią, otwiera i zamyka usta oraz wysuwa język.
Emocje w pierwszym kwartale życia dziecka początkowo związane są ściśle z jego potrzebami: głodem, sytością, zimnem, ciepłem, wygodnym lub niewygodnym ułożeniem. Niemowlę zadowolone jest rozluźnione, spokojne, a jeśli jest niezadowolone – krzyczy i milknie dopiero po zaspokojeniu jego potrzeby.
Pod koniec 1 miesiąca życia
- w pozycji na brzuchu - na chwilę odrywa głowę od podłoża, wykonuje chaotyczne ruchy kończynami, ma odruch chwytania oraz zaciśnięte rączki, skupia wzrok przez chwilę na ludzkiej twarzy, wydaje krótkie dźwięki.
Pod koniec 2 miesiąca życia
- w pozycji na brzuchu unosi na chwilę głowę zwróconą na bok., a podciągając się do siedzenia, utrzymuje głowę chwiejnie wyprostowaną. Jjego dłonie są często otwarte, odruch chwytania stopniowo zanika, śledzi przedmioty w swoim otoczeniu, reaguje mimiką na twarz człowieka, wydaje dźwięki.
Reklama
Pod koniec 3 miesiąca
- w pozycji na brzuchu unosi głowę i utrzymuje ją przez pewien czas w oparciu o przedramiona. Dziecko, które jest podtrzymywane w pozycji siedzącej utrzymuje głowę z lekkim przechyleniem do przodu, ręce ma luźno otwarte bez odruchu chwytania, obserwuje ruchy własnych rąk, obraca głowę w kierunku dźwięku. Pod koniec 3 miesiąca życia dziecko zaczyna gaworzyć.
Każdy niemowlak w pierwszym roku życia jest regularnie badany przez pediatrę przy okazji kolejnych szczepień ochronnych. Tym niemniej pewne odchylenia w rozwoju bobasa mogą umknąć jego uwadze. Dlatego bardzo ważne są obserwacje matki, która najwięcej czasu przebywa z dzieckiem. To ona pierwsza może zwrócić uwagę na niepokojące objawy w rozwoju psychomotorycznym swojej pociechy, do których zaliczamy:
- pod koniec 1 miesiąca życia - skłonność do odchylania głowy do tyłu i leżenia w pozycji wygiętej do tyłu, małą ruchliwość dziecka, nadmierną senność; zauważalne drżenia rączek i nóżek, obecny oczopląs czyli rytmiczne ruchy gałek ocznych w różne strony, duże napięcie kończyn górnych i dolnych (matka może mieć trudności przy ubieraniu dziecka), kłopoty ze ssaniem, przy karmieniu odginanie głowy, krztuszenie się, wymioty;
- pod koniec 2 miesiąca życia - asymetryczne ustawienie głowy, tułowia oraz kończyn, które są przywiedzione do ciała, zaciskanie dłoni w piąstkę z kciukiem w środku, brak lub słabą stabilizację głowy przy próbie podciągania niemowlęcia za rączki oraz przy próbie siedzenia, stereotypowość ruchów i znaczne ograniczenie nawiązywania kontaktu z otoczeniem, drżenie bródki i/lub kończyn podczas ruchów u spokojnego dziecka, brak ruchu wodzenia gałek ocznych i głowy;
- pod koniec 3 miesiąca życia - opadanie głowy do tyłu, gdy dziecko jest podciągane do pozycji siedzącej, nadwrażliwość na bodźce np. dotyk lub dźwięk (niemowlę reaguje wtedy krzykiem, drżeniem lub wzmożonym napięciem mięśni), trudności w odwodzeniu nóżek;
Należy pamiętać, że im wcześniej zostają wykryte zaburzenia słuchu, wzroku i stawów biodrowych oraz opóźnienia rozwojowe, tym szybciej można wdrożyć odpowiednie leczenie i rehabilitację. A wtedy szanse, że dziecko mimo początkowych opóźnień, będzie w pełni sprawne zwiększają się znacznie.
