Reklama
Czym jest choroba lokomocyjna?
Choroba lokomocyjna, zwana też chorobą ruchu albo kinetozą, jest zaburzeniem występującym u niektórych osób w czasie podróży samochodem, pociągiem, samolotem czy statkiem.
Zdarza się, że jej objawy pojawiają się również w mniej oczywistych sytuacjach, takich jak szybka jazda na nartach czy na koniu, intensywne korzystanie z karuzeli lub huśtawki, a nawet oglądanie dynamicznych scen filmowych na dużym ekranie w kinie.
Kinetoza powodowana jest konfliktem informacyjnym powstającym w wyniku niezgodności bodźców odbieranych przez zmysły wzroku i równowagi. Szacuje się, że objawy choroby komunikacyjnej w umiarkowanym stopniu odczuwa nawet 30 procent populacji ogólnej, natomiast 5 procent znosi podróże bardzo źle (dane: E.Kimszal, K. Van Damme-Ostapowicz). Najczęściej cierpią z jej powodu dzieci, w tym zwłaszcza dziewczynki w wieku 2-12 lat.
W międzynarodowej klasyfikacji ICD-10 kinetoza oznaczona jest kodem T75.3, zaś w nowszej i nie przetłumaczonej jeszcze na język polski wersji tego zestawienia (ICD-11) ma symbol NF08.3 (Motion sickness).
Warto w tym miejscu zaznaczyć, że pojęcie choroby lokomocyjnej jest używane zarówno w szerokim i zbiorczym znaczeniu, jak też węższym, ograniczonym do podróży lądowych (samochód, pociąg, rower etc.). W takim ujęciu wyróżnia się też dwa inne podtypy, jakimi są:
- choroba morska - występuje u pasażerów statków, łodzi, żaglówek,
- choroba powietrzna (lotnicza) - dotyka pasażerów samolotów.
Reklama
Jakie są przyczyny choroby lokomocyjnej?
Bezpośrednią przyczyną wystąpienia objawów choroby lokomocyjnej jest ekspozycja na różne intensywne ruchy i niezgodność pojawiających się w związku z tym informacji sensorycznych.
W czasie jazdy wzrok człowieka wyglądającego poza wnętrze pojazdu rejestruje nieustanną zmianę obserwowanego widoku. Bodźce te docierają do mózgu, gdzie są interpretowane jako ruch.
Jednak błędnik, czyli narząd równowagi, nie notuje w tym samym czasie żadnych poważniejszych modyfikacji położenia ciała wskazujących na przemieszczanie się (jakkolwiek jest wrażliwy na siły związane z przyspieszaniem i hamowaniem.
W ten sposób zmysły człowieka są wprowadzane w stan chaosu i niepewności. Pojawia się poczucie trudno definiowalnego zagrożenia. Organizm traktuje to wszystko tak samo, jak… zatrucie. Dlatego dąży do natychmiastowej detoksykacji, uruchamiając kaskadę mechanizmów obronnych mających postać nieprzyjemnych dla człowieka objawów, takich jak choćby nudności.
Dodatkową komplikacją w niektórych przypadkach może być fakt, że narząd wzroku, oprócz dynamicznego obrazu za oknem, odnotowuje też widok statyczny z wnętrza pojazdu.
Na niektórych nie robi to większego wrażenia, ale u innych osób powoduje jeszcze większe zamieszanie poznawcze: na zewnątrz ruch, w środku bezruch. Są też sytuacje zupełnie odwrotne, w których pewne ruchy (na przykład kołysanie) są odczuwane przez błędnik, nie znajdując jednocześnie naocznego potwierdzenia (dzieje się tak choćby w kajucie statku, jeśli nie ma ona okien).
Tak czy inaczej, problemem nie jest sam środek transportu, a opisane niezgodności - równie dobrze kinetoza może wystąpić w samochodzie, jak też pociągu, samolocie czy na statku.
Choroba lokomocyjna dotyka zarówno pasażerów, jak też prowadzących pojazd. Warto dodatkowo zauważyć, że w żadnym z tych przypadków człowiek nie inicjuje ruchu siłą własnych mięśni, tak jak ma to miejsce w przypadku chodu, biegu i osobistego wykonywania różnych czynności. Prawdopodobnie ów brak sprawczości również ma znaczenie, utrudniając błyskawiczną integrację doznań zmysłowych.
Kiedy się ujawnia choroba lokomocyjna? Zazwyczaj nie wcześniej niż około drugiego roku życia, ale może to być znacznie później, nawet w dorosłym życiu. Zatem odpowiedź na pytanie, czy można ją nabyć, jest twierdząca. Tak - możliwe, że wystąpi ona u osób, które wcześniej nie odczuwały żadnych niepokojących objawów.
O ile opisany wyżej patomechanizm jest dobrze znany, o tyle tajemnicą wciąż pozostaje etiologia tego zaburzenia, czyli jego podłoże. Dlaczego występuje ona u niektórych osób, a u innych nie? Dlaczego czasem pojawia się dopiero na późniejszym etapie życia?
Prawdopodobnie ma to związek z funkcjonowaniem błędnika oraz sprawnością przetwarzania informacji zmysłowych. Hipotezy te nie są jednak dobrze zweryfikowane. Warto natomiast zauważyć, że na podstawie danych epidemiologicznych, naukowcy określili pewne „czynniki ryzyka”.
Zaobserwowano, że na kinetozę w większym stopniu są narażone:
- osoby młodsze,
- kobiety (dziewczynki),
- Azjaci.
Dużą rolę odgrywa też indywidualna wrażliwość, poziom różnych hormonów (np. kortyzolu i estrogenów), czy ogólny stan zdrowia (niekorzystne wpływa na przykład hiperglikemia, czyli nadmierne stężenie glukozy występujące w przebiegu cukrzycy).
Reklama
Jak objawia się choroba lokomocyjna?
Problemy lokomocyjne manifestują się w zbliżony sposób u większości osób dotkniętych kinetozą.
Do najbardziej typowych objawów choroby ruchu należą:
- osłabienie, uczucie rozbicia, zmęczenia i niewygody;
- brak apetytu, zaburzenia łaknienia i odczuwania smaków;
- letarg i odrętwienie;
- znużenie i osłabienie koncentracji;
- zwolnienie rytmu serca;
- obezwładniająca senność;
- ból głowy wraz z zawrotami;
- ból brzucha;
- nudności, wymioty, biegunka;
- trudności z oddychaniem, ucisk w klatce piersiowej;
- nadmierne pocenie się, uderzenia gorąca;
- zimna skóra dłoni oraz twarzy;
- bladość nosa i ust;
- nadwrażliwość na zapachy;
- ślinotok lub przeciwnie - suchość w ustach.
Reklama
Choroba lokomocyjna u dzieci
Choroba lokomocyjna u dzieci występuje zdecydowanie najczęściej. Tak jak zostało powiedziane wyżej, z reguły zapadają na nią osoby w wieku 2-12 lat, przy czym szczyt wypada w przedziale wiekowym 10-12.
Wiele osób pyta, czy choroba lokomocyjna występuje u niemowlaków. Kinetoza u rocznego dziecka albo jeszcze młodszych, kilkumiesięcznych maluchów to prawdziwa rzadkość. Ewentualne przypadki są sporadyczne i stanowią wyjątek od reguły.
Dlaczego objawy nie pojawiają się u najmłodszych? Wedle najczęściej przytaczanej hipotezy ma to związek ze sposobem podróżowania. Tak małe dzieci często jeżdżą w pozycji leżącej, mając przed oczami głównie podsufitkę auta, nie zaś dynamicznie zmieniające się pejzaże.
Nawet zaś maluchy przebywające w pozycji spionizowanej są zbyt małe, by wzrokiem ogarniać widok za oknem. Dzięki temu odbierane przez nie obrazy są względnie statyczne i nie występuje silny konflikt informacyjny. Być może znaczenie ma też to, że w pierwszej fazie życia zmysły nie są jeszcze wystarczająco ukształtowane, zatem ewentualny dysonans nie jest zbyt silny.
Reklama
Choroba lokomocyjna u dorosłych
Choroba lokomocyjna u dorosłego człowieka zdarza się rzadziej. W większości przypadków problem ten, jeśli istniał wcześniej, przemija w okresie nastoletnim. Tylko u niektórych osób schorzenie występuje w sposób przetrwały po osiągnięciu pełnoletniości.
Drugą, również nieliczną grupę stanowią pacjenci z kinetozą „nabytą” już po osiemnastych urodzinach. Zazwyczaj są to kobiety, u których symptomy pojawiają się w okresach wahań hormonalnych, a więc w czasie menstruacji, a także w ciąży.
Objawy choroby lokomocyjnej u dorosłych nie różnią się istotnie od tych, które pojawiają się u dzieci. Również możliwe są nudności, wymioty, zawroty głowy i wszystkie inne wspomniane wyżej uciążliwości.
Wiele osób pyta, czy z chorobą lokomocyjną można zrobić prawo jazdy. Z formalnego punktu widzenia nie odbiera ona uprawnień do ubiegania się o taki dokument. Natomiast w praktyce osoby dorosłe zmagające się z kinetozą same rezygnują ze starań, obawiając się o reakcje własnego organizmu.
Dodatkowo należy pamiętać, że niektóre z leków przyjmowanych w terapii tego schorzenia mogą opóźniać reakcje, zatem teoretycznie prowadzenie auta po ich zażyciu jest dalece niewskazane.
Reklama
Choroba lokomocyjna w ciąży
Choroba lokomocyjna w ciąży bardzo często stanowi prosty efekt hormonalnej burzy przetaczające się w tym czasie przez organizm kobiety. Naukowcy wiążą ten problem między innymi z wahaniami stężenia hormonu płciowego estrogenu. Znaczenie może mieć też hormon stresu, czyli kortyzol.
Nie można również zapominać, że kinetoza częściej oraz z większą siłą ujawnia się u osób cierpiących generalnie na zawroty głowy, nudności czy zaburzenia równowagi emocjonalnej, czyli dolegliwości typowe dla czasu ciąży. Wszystko to stanowi konglomerat czynników zwiększających podatność na chorobę ruchu.
Co na chorobę lokomocyjną w ciąży? W tej materii należy się skonsultować z lekarzem. Stosowanie części leków jest niedopuszczalne lub ograniczone. Dotyczy to między innymi bardzo popularnych preparatów przeciwwymiotnych zawierających substancję czynną o nazwie dimenhydramina.
Nie powinny one być używane w trzecim trymestrze, a w pierwszym i drugim wyłącznie warunkowo, jeżeli lekarz uzna to za absolutnie niezbędne i kiedy spodziewane korzyści będą przewyższać możliwe ryzyko.
Ale są też w aptekach leki oraz suplementy diety o łagodniejszym działaniu, zawierające wyciągi roślinne (np. z imbiru czy rumianku) oraz witaminy (w tym np. niezbędny kwas foliowy), które mogą być bezpiecznie stosowane przez ciężarne.
Reklama
Jaki lek na chorobę lokomocyjną wybrać?
Niewątpliwie od lat do najczęściej wybieranych tabletek na chorobę lokomocyjną należą leki zawierające wspomnianą dimenhydraminę (inna nazwa: dimenhydrynat). Są one zaliczane do grupy łagodnych środków przeciwhistaminowych oraz cholinolitycznych. Blokują ośrodek wymiotny w rdzeniu przedłużonym, a także ograniczają odruchy błędnikowe. Zmniejszają też napięcie mięśni gładkich, hamują perystaltykę jelit oraz zmniejszają wydzielanie śliny.
Dostępne są w aptekach bez recepty w cenie około 20-25 złotych za 10 sztuk.
Jeśli chodzi o inne leki na chorobę lokomocyjną, stosuje się też niekiedy skopolaminę. Jest to substancja pochodzenia roślinnego, będąca antagonistą ośrodkowych i obwodowych receptorów muskarynowych mięśni gładkich. Działa poprzez zmniejszenie ich napięcia. Hamuje też motorykę przewodu pokarmowego, zmniejsza wydzielanie kwasów w żołądku, łagodzi nudności i działa przeciwwymiotnie oraz osłabia ślinotok. Także jest dostępna bez recepty.
Oprócz tego stosuje się różne inne stare oraz nowe leki, takie jak fenytoina, antagoniści receptora neurokininy 1 czy środki przeciwhistaminowe blokujące receptory H1.
Uwaga: wspomniane substancje powodują niepożądane skutki uboczne, w tym przede wszystkim senność. To ważna informacja dla osób planujących prowadzenie pojazdu.
Ponadto używane są też suplementy ziołowe. Ich działanie jest potwierdzone przez źródła naukowe. Bardzo często w ich składzie można znaleźć imbir, który łagodzi objawy kinetozy, a zwłaszcza odruch wymiotny.
Podobne działanie ma również mięta, dzięki której mniej się chce wymiotować, osłabione są też skurcze żołądka oraz zawroty głowy. Miętę można pić, ale też często używa się jej do aromaterapii. Wystarczy wetrzeć pod nos kroplę miętowego olejku lub zaciągnąć się zapachem świeżych liści.
Specjalistyczną procedurą stosowaną w celu wyeliminowania lub osłabienia objawów kinetozy jest terapia elektrokortykowa. Pod pojęciem tym kryje się przezczaszkowa stymulacja bezpośredniego prądu TDC. Hamuje ona aktywność przedsionkową układu nerwowego, zwiększając tolerancję na odbierane bodźce związane z ruchem.
Lek na chorobę lokomocyjną dla dzieci
Ze względu na silne działanie, duża część wspomnianych wyżej środków nie może być podawana najmłodszym pacjentom. Popularna dimenhydramina może być lekiem na chorobę lokomocyjna dla dziecka dopiero po ukończeniu 6 roku życia.
Szczególną ostrożność należy zachować w sytuacji, gdy maluch cierpi na astmę czy padaczkę. Wcześniej mogą być podawane suplementy ziołowe na bazie imbiru. W zależności od stężenia substancji czynnych są one przeznaczone dla dzieci od 3 lub 4 roku życia. Niektóre z nich sprzedawane są w postaci tabletek, inne zaś są dostępne są w syropach.
Oprócz środków przyjmowanych doustnie, dzieci mogą być leczone metodami zewnętrznymi. Jakimi konkretnie?
Bransoletka, opaska, okulary i plastry na chorobę lokomocyjną
Stosuje się na przykład plastry na chorobę lokomocyjną. Choć są one nowoczesnym rozwiązaniem, bazują na wielowiekowych patentach medycyny chińskiej i odwołują się to technik akupresurowych.
Są przyklejane na nadgarstek. Nie uwalniają żadnych substancji, a jedynie zapewniają efekt automasażu. Łagodzą dzięki temu nudności, uspokajają, poprawiają samopoczucie. Mogą być stosowane u dzieci powyżej 2 roku życia.
Na podobnej zasadzie działają opaski uciskowe, zwane potocznie bransoletkami na chorobę lokomocyjną. Założone w odpowiedni sposób na nadgarstek mają stymulować znajdujący się tam punkt akupunkturowy P6 i w ten sposób ograniczać nudności.
Warto podkreślić, że metody te są uznane przez medycynę konwencjonalną i opisywane w opracowaniach naukowych.
Oprócz tego wymyślono również okulary na chorobę lokomocyjną. Nie mają one szkieł, natomiast w ich oprawkach znajduje się płyn. Służą do… oszukiwania mózgu. Ruchy głowy generują przemieszczanie się płynu, co w założeniu pozwala utrzymać stabilną linię horyzontu. Tego typu rozwiązanie wprowadził na rynek jeden z największych koncernów motoryzacyjnych.
Sposób na chorobę lokomocyjną. Czy domowy jest skuteczny?
Mimo iż dostępne są profesjonalne metody leczenia, a także stosunkowo skuteczne techniki profilaktyczne, wiele osób decyduje się korzystać ze „starych sprawdzonych sposobów domowych” (aczkolwiek w przypadku dolegliwości występujących w samochodzie czy samolocie określenie to nie jest może najbardziej fortunne).
Czy ma to sens? Pewną skuteczność mogą wykazywać imbir lub mięta - wyciągi z tych roślin nie przypadkiem są w składzie preparatów na kinetozę. Ale jest też wiele metod pozbawionych większego uzasadnienia, a mimo to praktykowanych.
Znaczna część osób uważa na przykład, że na chorobę lokomocyjna pomaga zaklejanie pępka. Specjaliści nie wiedzą, w czym ta praktyka miałaby pomóc. Czy jest to internetowy żart podchwycony na masową skalę? Czy metoda ta ma działać na zasadzie efektu placebo, czyli de facto autosugestii? A może jest to nawiązanie do technik uciskowych? Tak czy inaczej, trudno tę technikę polecać jako skuteczną.
Czy choroba lokomocyjna jest uleczalna?
Czy choroby lokomocyjnej można się pozbyć całkowicie? Czy jest ona uleczalna? W większości przypadków problem ten ustępuje samoistnie wraz z wiekiem - całkowicie lub częściowo.
Nie do końca wiadomo, dlaczego tak się dzieje. Na pewno nie jest to zasługą przyjmowanych leków, których działanie jest przede wszystkim doraźne. Nie są też znane niefarmakologiczne metody pozwalające trwale pozbyć się tej dolegliwości.
Choć więc brzmi to trywialnie i mało specjalistycznie, możliwe, że jest to jedna z tych przypadłości, z których po prostu się wyrasta. Warto jednak zaznaczyć, że profilaktycznie można robić bardzo wiele, aby zapobiegać występowaniu objawów choroby lokomocyjnej zawczasu.
Zapobieganie chorobie lokomocyjnej. Czy to możliwe?
Jak zapobiegać chorobie lokomocyjnej? Profilaktyka obejmuje szereg działań, a porady dotyczą zarówno tego, co należy robić przed podróżą, jak też w jej w trakcie.
A zatem, przed jazdą:
- Zjedz lekkostrawny i niezbyt obfity posiłek. Nie przejadaj się, ale też nie głódź; jedzenie popij niegazowaną wodą mineralną.
- Dobrze odpocznij, nie panikuj, nie wprowadzaj nerwowej atmosfery ani nie zadręczaj się negatywnymi scenariuszami.
- Przygotuj torebkę na wypadek, gdyby miało dojść do wymiotowania.
- Zażyj odpowiednie leki, po wcześniejszej konsultacji z lekarzem.
Jeżeli podróżujesz autobusem lub pociągiem i masz możliwość wyboru miejsca, siadaj w środkowej części, możliwie najdalej od osi kół. Podobne zalecania są formułowane odnośnie innych środków transportu. W samolocie wykup miejsce na wysokości skrzydeł, a na statku na tzw. śródokręciu.
Pamiętaj o ogólnych zasadach dotyczących przemieszczania się, które mogą wpływać na wystąpienie lub nasilenie się objawów choroby lokomocyjnej.
Niekorzystne oddziaływanie ma gwałtowne przyspieszanie i hamowanie, zwłaszcza przy dużych prędkościach i na nierównej nawierzchni. W samolocie niewątpliwie źle na organizm działać będzie szybkie wznoszenie lub opadanie, a także gwałtowne skręty oraz potężne przyspieszenie przy starcie.
Na statku z kolei problemem jest kołysanie na falach. Wiele typu zmiennych jest niezależnych od pasażera i trudnych do wyeliminowania. Można jednak złagodzić skutki stosując się do kilku prostych zaleceń. A zatem w trakcie jazdy (lotu, rejsu):
- Siedź przodem do kierunku jazdy, z wygodnym podparciem głowy o zagłówek.
- Utrzymuj wzrok na linii horyzontu, która jest oddalona, a przez to najbardziej stabilna; najlepiej w ogóle nie patrz za okno, starając się skupić wzrok na elementach znajdujących wewnątrz pojazdu.
- unikaj przyglądania się migającym z boku obiektom położonym przy trasie - pamiętaj, że im bliżej drogi się znajdują, tym bardziej „migają” w oczach i tym większe jest prawdopodobieństwo wystąpienia choroby lokomocyjnej.
- Staraj się nie myśleć o tym, że podróżujesz, oderwij się myślami od aktualnej sytuacji; z drugiej strony niewskazane jest oddawanie się takim rozrywkom w aucie, jak czytanie książki, przeglądanie treści na smartfonie, oglądanie filmów na tablecie czy granie w gry.
- Unikaj zbędnych ruchów głową - im bardziej stabilnie będziesz siedzieć, tym mniej będziesz obciążać błędnik.
- Zatrzymuj się na odpoczynek na świeżym powietrzu, na parkingu nie zostawaj wewnątrz, możesz za to dobrze wywietrzyć auto; na tej samej zasadzie warto od czasu do czasu otworzyć okno w pociągu.
- Nie przegrzewaj auta, latem używaj klimatyzacji, a jeśli jej nie ma, podróżuj z uchylonymi oknami.
- Na postojach, a także w aucie czy pociągu nie spożywaj ciężkich i tłustych posiłków.
Cokolwiek by się działo, staraj się zachować spokój - panika jest w tej sytuacji głównym wrogiem, pogłębiając się będzie jednocześnie potęgować objawy choroby lokomocyjnej.
