Pod nazwą choroby lokomocyjnej rozumiemy zespół objawów powstający podczas podróży samochodem, samolotem, statkiem, pociągiem. Ale może ona również wystąpić gdy np. długo oglądamy przesuwające się pod mikroskopem preparaty (czyli bez udziału ruchu).
Jednak najczęściej, choroba lokomocyjna pojawia się, gdy nasze ciało poddawane jest gwałtownym przyspieszeniom i hamowaniom w różnych płaszczyznach np. podczas jazdy kolejką górską lub podczas rejsu na statku przy wzburzonym morzu.
Choroba lokomocyjna(ang. motion sickness) jest zespołem objawów takich jak:
- nudności;
- wymioty;
- bladość;
- zawroty głowy;
- uczucie dyskomfortu nad brzuchem i podbrzuszem
rozwijającym się, gdy do mózgu docierają sprzeczne bodźce odnośnie ruchu naszego ciała w przestrzeni. Na przykład, gdy przebywamy w nieruchomej kabinie statku zmysł wzroku wysyła sygnał, że nasze ciało się nie porusza, jednak błędnik równocześnie odczuwając falowanie morza i informuje mózg o poruszaniu się ciała.
Choroba lokomocyjna występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Osobnicza podatność na wystąpienie choroby lokomocyjnej jest zmienna i zależy przede wszystkim od warunków w jakich przebiega konkretna podróż. Szacuje się, że około 30% ludzi odczuwa objawy choroby lokomocyjnej nawet podczas rejsu statkiem po spokojnym morzu.
Choroba lokomocyjna - przyczyny
Podstawowym powodem powstawania choroby lokomocyjnej jest nadmierna stymulacja błędnika (np. gdy nasze ciało poddawane jest gwałtownym przyspieszeniom i hamowaniom w różnych płaszczyznach). Choroba pojawia się, gdy bodźce przekazywane przez błędnik nie pokrywają się z bodźcami odbieranymi przez narząd wzroku.
Przykładem tutaj może być sytuacja gdy jedziemy samochodem - nasz wzrok informuje mózg, że jesteśmy w ruchu, a błędnik wysyła informacje, że siedzimy nieruchomo w fotelu. Odwrotna sytuacja również może wywołać chorobę lokomocyjną np. gdy oglądamy film 3D równocześnie siedząc w nieruchomym fotelu.
Typowe sytuacje kiedy może wystąpić choroba lokomocyjna:
- jazda na kolejce górskiej;
- rejs na jachcie/statku;
- turbulencje podczas lotu samolotem;
- jazda w samochodzie.
Czynniki zwiększające ryzyko rozwinięcia się choroby lokomocyjnej lub zaostrzenia jej objawów uwzględniają:
- Wiek – dzieci w wieku od dwóch do dwunastu lat są najbardziej podatne na rozwinięcie się choroby lokomocyjnej. U młodszych dzieci (noworodki, niemowlęta) choroba lokomocyjna występuje rzadko.
- Płeć – kobiety, szczególne w trakcie ciąży, menstruacji lub przyjmujące preparaty hormonalne (np. pigułki antykoncepcyjne) są bardziej podatne na rozwinięcie się choroby lokomocyjnej.
- Czynniki emocjonalne – np. strach, niepokój, oczekiwanie na nadejście objawów choroby czynią osobę bardziej podatną na jej wystąpienie.
- Niektóre choroby – jak np. migrenowe bóle głowy.
- Dym papierosowy.
- Spożywanie alkoholu przed lub w trakcie podróży.
Trzeba również zaznaczyć, że pod wpływem wystarczająco nasilonych bodźców zewnętrznych, praktycznie każda osoba rozwinie objawy choroby lokomocyjnej.
Choroba lokomocyjna - objawy i diagnoza
Typowymi objawami choroby lokomocyjnej są:
- nudności;
- wymioty;
- bladość;
- zawroty głowy;
- uczucie dyskomfortu nad brzuchem i podbrzuszem.
Objawy te mogą być poprzedzone:
- ziewaniem,
- hiperwentylacją,
- nadmiernym ślinieniem się,
- zimnymi potami.
Inne objawy choroby lokomocyjnej to:
- ból głowy,
- zmęczenie,
- osłabienie lub trudności w koncentracji.
Objawy mogą pojawić się nagle lub stopniowo narastać. W miarę trwania ruchu, u części chorych objawy zanikają (chorzy adaptują się do danego ruchu). Jednak gdy ruch ulegnie zmianie, objawy mogą nawrócić.
Diagnoza choroby lokomocyjnej stawiana jest na podstawie wywiadu lekarskiego i badania przedmiotowego. Chorobę tę rozpoznaje się u osób, u których wystąpiły typowe objawy, po ekspozycji na sytuacje opisane wcześniej.
Z rozpoznawaniem choroby lokomocyjnej należy być ostrożnym u osób starszych, bez wcześniejszych epizodów choroby lokomocyjnej lub pacjentów z objawami neurologicznymi (np. niedowład którejś z kończyn, zaburzenia mowy). U takich pacjentów należy przeprowadzić badanie obrazowe głowy, by wykluczyć krwawienie do mózgu.
Leki na chorobę lokomocyjną
Oprócz sposobów niefarmakologicznych objawom choroby lokomocyjnej można zapobiegać przy użyciu środków naturalnych (imbir) oraz farmakologicznych jak np.:
- skopolamina;
- leki o działaniu antyhistaminowym;
- leki o działaniu antydopaminergicznym.
Środki te należy przyjmować na określony czas przed planowaną podróżą, tak aby miał one czas zadziałać. Zażywanie leków, gdy objawy choroby już się rozwinęły, jest mniej skutecznie niż przyjęcie ich przed podróżą.
Skopolamina
Skuteczna w zapobieganiu objawów choroby lokomocyjnej, jednak zastosowana w leczeniu po wystąpieniu objawów daje niepewne efekty. Dostępna jest w formie plastra lub tabletek. W postaci plastra (optymalnie przykleja się go na około 8 godzin przed podróżą, minimum – 4 godziny wcześniej) daje około 72 godziny ochrony przed wystąpieniem objawów. Objawy uboczne (np. zaburzenia widzenia, senność, suchość w ustach) występują rzadziej w przypadku plastrów niż tabletek. Skopolamina przeciwwskazana jest u osób z jaskrą zamkniętego kąta oraz astmą oskrzelową. U dzieci poniżej 12. roku życia objawy uboczne mogą być bardziej nasilone. Przed zdecydowaniem się na przyjmowanie skopolaminy należy skonsultować się z lekarzem w celu oceny, czy skopolamina może zostać bezpiecznie użyta u danego pacjenta, oraz dobrania odpowiedniej dawki.
Leki o działaniu antyhistaminowym (np. dimenhydrynat, prometazyna)
Skutecznie zapobiegają i leczą chorobę lokomocyjną. Dawkę dobiera się odpowiednio do wieku i masy ciała (należy przeczytać ulotkę i skonsultować się z lekarzem). Lek przyjmuje się na godzinę przed podróżą. Najbardziej dokuczliwymi efektami ubocznymi tego typu leków są senność i zmęczenie. Efekty uboczne mogą być bardziej nasilone u dzieci oraz osób starszych. Leki antyhistaminowej nowej generacji (nie powodujące senności, np. loratydyna) są nieskuteczne w leczeniu choroby lokomocyjnej.
Leki o działaniu antydopaminergicznym (np. metoklopramid)
Skuteczne zarówno w zapobieganiu, jak i leczeniu choroby lokomocyjnej.
Imbir również wydaje się być skuteczny w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej. Przyjmuje się go w dawkach od 0,5 do 1 g (maksymalna dawka dzienna to 4 g).
Ogólna uwaga do wszystkich leków stosowanych w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej. Mogą powodować senność i dlatego nie mogą być przyjmowane przez osoby, które zamierzają prowadzić pojazdy mechaniczne. Nie wolno ich również łączyć z alkoholem oraz lekami nasennymi, gdyż może to spotęgować efekt usypiający.
Jeśli u danej osoby, w przebiegu choroby lokomocyjnej, wymioty są szczególnie nasilone, warto porozmawiać z lekarzem o doborze odpowiedniego leku przeciwwymiotnego.
Choroba lokomocyjna - zapobieganie
- Odpowiednio dobieraj miejsce podróżowania – jeśli jedziesz samochodem siedź na miejscu kierowcy lub przedniego pasażera. Płynąc na jachcie/statku stój za kołem sterowym lub na śródokręciu, wzrokiem obserwując linię horyzontu. Wybierz kabinę znajdującą się na środku statku. Podczas lotu samolotem wybierz miejsce znajdujące się na linii skrzydeł.
- Nie przejadaj się przed podróżą (szczególnie unikaj tłustych i mocno przyprawionych potraw). Nie spożywaj również napojów alkoholowych.
- Nie pal papierosów ani nie wybieraj miejsca obok osób palących. Dym tytoniowy zaostrza objawy choroby.
- Staraj się zminimalizować liczbę docierających do Ciebie bodźców – jeśli to możliwe połóż się nieruchomo i postaraj się zasnąć.
- Nie czytaj podczas podróży.
- Podczas podróży włącz na siebie nawiew chłodnego, świeżego powietrza lub wyjdź na zewnątrz (np. na pokład podczas rejsu statkiem).
- Dostosuj odpowiednio siedzenie, w którym podróżujesz – odchyl je lekko do tyłu i dbaj, aby Twoja głowa była nieruchoma. Wybieraj siedzenia ustawione w kierunku, w którym podróżujesz (tak aby oczy postrzegały ruch pojazdu).
- Dolegliwości żołądkowe możesz próbować łagodzić jedząc suchary i pijąc wodę. Podczas krótkich podróży całkowicie unikaj jedzenia i picia.
- W przypadku wystąpienia pierwszych objawów choroby zamknij oczy, oddychaj głęboko i wyjdź na świeże powietrze.
- Na wypadek nagłego wystąpienia wymiotów miej przy sobie foliową torebkę.
Choroba lokomocyjna w większości przebiega bez powikłań. Jednak w przypadku nasilonych i długotrwałych wymiotów może dojść do odwodnienia i konieczności zastosowania dożylnego nawadniania oraz uzupełniania elektrolitów. Taka terapia podawana jest jedynie w warunkach szpitalnych (np. w szpitalnym oddziale ratunkowym).
