Obrzęk naczynioruchowy jest schorzeniem, w którym dochodzi do kumulacji płynu, co prowadzi do obrzęku, czyli opuchnięcia tkanek różnych okolic ciała. Choroba ta często współistnieje z pokrzywką ze względu na podobny mechanizm rozwoju zaburzeń w organizmie. Różnica dotyczy lokalizacji zmian: w pokrzywce jest to powierzchnia skóry, w obrzęku naczynioruchowym struktury położone głębiej, czyli tkanka podskórna, lub wewnątrz ciała – tkanka podśluzówkowa. Najczęściej ma łagodny, czasem uciążliwy przebieg, a objawy samoistnie ustępują. W skrajnych sytuacjach obrzęk niektórych tkanek (krtań) może być groźny dla życia ze względu na zaburzenia oddychania.
Reklama
Obrzęk naczynioruchowy - przyczyny
Najczęstszą formą choroby jest obrzęk naczynioruchowy towarzyszący pokrzywce. W tym przypadku główną rolę odgrywają mechanizmy alergiczne. Ich podstawą jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego (immunologicznego) człowieka. W warunkach prawidłowych układ immunologiczny ma za zadanie bronić organizm przed różnymi szkodliwymi czynnikami jak np. bakterie lub wirusy.
Jednakże z różnych przyczyn może dojść do zaburzenia jego działania – zaczyna on rozpoznawać nieszkodliwe substancje jako groźne dla organizmu i podejmuje z nimi walkę. Substancje te określane są wówczas mianem alergenów, a sam proces uczulania – alergią. Wniknięcie do organizmu alergenów powoduje między innymi nadmierne wydzielanie niektórych substancji. Jedną z nich jest histamina, która powoduje poszerzenie naczyń krwionośnych i wzrost ich przepuszczalności. Płyny uciekają do tkanek, powodując rozwój obrzęku. W przypadku obrzęku naczynioruchowego najczęstszymi alergenami są:
- leki, zwłaszcza niektóre grupy antybiotyków jak penicylina czy sulfonamidy,
- pokarmy - w szczególności: orzechy włoskie, arachidowe, mleko, jaja kurze,
- jady owadów.
Rzadziej ten typ obrzęku ma charakter niealergiczny. Do uwolnienia histaminy dochodzi wskutek bezpośredniego zadziałania określonych czynników, bez udziału układu immunologicznego. Należą do nich:
- Leki – niesteroidowe leki przeciwzapalne (bardzo popularna grupa leków, do której należy m.in. aspiryna), radiologiczne środki cieniujące (wykorzystywane w badaniach obrazowych takich jak RTG lub tomografia komputerowa).
- Czynniki fizyczne – takie jak promieniowanie UV lub zimno.
Istnieje również dziedziczna forma choroby związana z wrodzonymi uszkodzeniami w układzie odpornościowym (wady w materiale genetycznym), które są spowodowane brakiem niektórych jego składników (konkretnie składowych układu dopełniacza). W tym przypadku do wystąpienia objawów może dojść w wyniku:
- sytuacji stresowych,
- urazu,
- zabiegu chirurgicznego/ stomatologicznego,
- infekcji,
- po spożyciu niektórych leków (doustna antykoncepcja w przypadku kobiet, niektóre z leków przeciw nadciśnieniu tętniczemu).
Rzadko obrzęk naczynioruchowy rozwija się jako powikłanie innych chorób toczących się w organizmie, tzw. forma nabyta. Do schorzeń wywołujących obrzęk należy np. toczeń rumieniowaty układowy
Reklama
Czynniki ryzyka rozwoju obrzęku naczynioruchowego
Do czynników rozwoju obrzęku należą między innymi:
- epizod obrzęku naczynioruchowego lub pokrzywki w przeszłości,
- reakcje uczuleniowe na różnorodne czynniki w przeszłości,
- dziedziczna postać obrzęku naczynioruchowego u członków rodziny.
Do metod zapobiegania ponownemu wystąpieniu obrzęku naczynioruchowego należy przede wszystkim unikanie znanych czynników wywołujących (leków, pokarmów, wysokich temperatur itp.). Niestety w wielu przypadkach przyczyna wystąpienia choroby nie jest znana lub jej ustalenie jest trudne i czasochłonne.
Reklama
Obrzęk naczynioruchowy - objawy
Głównym objawem choroby jest obrzęk – czyli opuchnięcie tkanek. Zlokalizowany jest on najczęściej na:
- twarzy - głównie okolica oczu i warg,
- dłoniach,
- stopach,
- narządach płciowych.
Obrzęknięte tkanki są napięte, niekiedy zmiany są bolesne, piekące lub swędzące. Obrzęk zwykle szybko narasta. Dodatkowo na skórze bardzo często występują bąble pokrzywkowe (typowy objaw pokrzywki), która w większości przypadków współistnieje z obrzękiem naczynioruchowym.
Bardzo groźny jest obrzęk rozwijający się w okolicy języka, gardła i krtani, stanowiących górny odcinek dróg oddechowych. W tym miejscu drogi oddechowe mają kształt rury. Rozwijający się obrzęk tkanek stopniowo zmniejsza jej światło, a tym samym przepływ powietrza do płuc, co skutkuje zaburzeniami oddychania. W skrajnej sytuacji może dojść do całkowitego zamknięcia światła dróg oddechowych – co skutkuje uduszeniem.
Jeżeli w przebiegu choroby pojawi się:
- duszność,
- ściskanie w gardle,
- utrudnione połykanie,
- chrypka,
to należy wezwać pogotowie (999, 112) lub pilnie zgłosić się do lekarza!!!
W przypadkach wrodzonych i nabytych u większości chorych występują objawy poprzedzające rozwój obrzęku (tzw. objawy zwiastunowe) takie jak:
- zmiana nastroju,
- lęk,
- wyczerpanie.
Opuchlizna wówczas obejmuje zazwyczaj jedną okolicę ciała, przede wszystkim twarz, dłoń, przedramię, kończyny dolne, pośladki. Jeżeli obrzęki wytworzą się w ścianie jelita, mogą wystąpić objawy ze strony przewodu pokarmowego, takie jak:
- bóle brzucha,
- biegunka,
- nudności.
Reklama
Obrzęk naczynioruchowy - diagnostyka
Najczęściej choroba ma przebieg łagodny, chorzy nie wymagają pomocy lekarskiej lub wystarczająca jest wizyta u lekarza pierwszego kontaktu. Podstawową rolę w diagnostyce choroby ma identyfikacja czynnika wywołującego.
Przed rozważeniem zastosowania konkretnych metod diagnostycznych lekarz przeprowadza z chorym szczegółową rozmowę na temat:
- okoliczności wystąpienia zmian,
- ich lokalizacji,
- przyjmowanych leków,
- spożywanych pokarmów,
- obecności podobnych zaburzeń u innych członków rodziny.
Jeżeli obrzękowi naczynioruchowemu towarzyszą zmiany pokrzywkowe – z dużym prawdopodobieństwem można wykluczyć wrodzone oraz nabyte typy choroby, a zastosowanie mają przede wszystkim testy alergologiczne określające nadwrażliwość na konkretne substancje takie jak:
- Test prowokacji i eliminacji – jest to szeroko stosowany rodzaj prób w diagnostyce chorób alergicznych. W odpowiednio kontrolowanych warunkach chory poddawany jest działaniu czynnika podejrzewanego o wywoływanie objawów (test prowokacji). Przykładowo jeśli za przyczynę wystąpienia pokrzywki uważa się spożywanie mleka krowiego – chory spożywa niewielkie ilości tego pokarmu, jeśli po odpowiednim czasie doszło do wystąpienia objawów, można z pewnym prawdopodobieństwem wytypować mleko jako czynnik wywołujący. Test eliminacji polega na odstawieniu potencjalnego czynnika wywołującego np. leku; ustąpienie objawów sugeruje związek między określoną substancją a wystąpieniem choroby.
- Testy skórne punktowe – umożliwiają ocenę stopnia reakcji alergicznej na różne związki, pokarmy, leki, jady owadów itp., które mogą być odpowiedzialne za wystąpienie pokrzywki.
Określenie czynnika wywołującego jest bardzo ważne w celu podjęcia skutecznego leczenia, a także profilaktyki nawrotów kolejnych epizodów choroby.
W sytuacji, w której obecność choroby i charakter objawów u członków rodziny przemawia za podejrzeniem wrodzonej postaci obrzęku naczynioruchowego – diagnostyką choroby zajmują się ośrodki medyczne wyspecjalizowane w immunologii klinicznej (dziedzinie medycyny zajmującej się wadami w układzie odpornościowym).
Zlecane są specjalistyczne badania krwi określające poziom określonych składowych układu odpornościowego (poziom C1 układu dopełniacza).
Reklama
Jak leczyć obrzęk naczynioworuchowy?
Podstawą leczenia najczęstszych postaci choroby jest unikanie czynnika wywołującego rozwój obrzęku naczynioruchowego np. określonych leków, pokarmów itp. (chociaż nie zawsze jest to możliwe, a sam czynnik nie zawsze jest znany). Zazwyczaj takie postępowanie jest wystarczające do ustąpienia objawów i zapobiega nawrotom choroby.
Leczenie farmakologiczne obrzęku naczynioruchowego zależy od stopnia ciężkości objawów. Pacjenci z łagodnymi postaciami choroby zazwyczaj nie wymagają leczenia, a objawy ustępują zazwyczaj samoistnie w przeciągu godzin lub dni. W pozostałych przypadkach, jeżeli chorobie towarzyszy pokrzywka, w leczeniu stosowane są podobne preparaty jak w leczeniu samej pokrzywki, a w szczególności:
- leki przeciwhistaminowe (zmniejszające uwalnianie histaminy)
- glikokortykosterydy.
Postępowanie w przypadku ciężkich postaci obrzęku naczynioruchowego
Ciężkie postacie obrzęku naczynioruchowego, w których dochodzi do zaburzeń oddychania, wymagają pilnej pomocy lekarskiej – wezwij pogotowie 999 lub 112.
W pierwszej kolejności rolą lekarza jest zachowanie drożności dróg oddechowych, co może wymagać intubacji – czyli wprowadzenia do gardła rurki, która zapobiega zamknięciu światła dróg oddechowych; jeżeli intubacja nie jest możliwa wykonuje się tracheotomię lub konikotomię – zabiegi polegające na nacięciu przedniej ściany gardła i wprowadzeniu przez taki otwór rurki umożliwiającej wentylację płuc. W dalszej kolejności podawana jest adrenalina – podstawowy lek stosowany w łagodzeniu ciężkich reakcji alergicznych.
Obecnie chorych narażonych na ryzyko rozwoju ciężkiego obrzęku naczynioruchowego (epizod obrzęku krtani w przeszłości, nasilona odpowiedź organizmu na alergeny itp.) wyposaża się ampułki z adrenaliną do samodzielnego podania. Osoby narażone po wcześniejszym poinstruowaniu przez lekarza co do okoliczności oraz sposobu podania mogą same zaaplikować adrenalinę przed przyjazdem pogotowia. W przypadku wystąpienia objawów wstrząsu anafilaktycznego rozpoczyna się odpowiednie leczenie.
Ze względu na inny mechanizm podstawą leczenia we wrodzonych postaciach choroby jest podawanie preparatów zawierających brakujące elementy układu odpornościowego (koncentrat inhibitora C1).
Reklama
Obrzęk naczynioruchowy - najczęściej zadawane pytania
Kto jest narażony na wystąpienie obrzęku naczynioruchowego?
Przede wszystkim alergicy (najczęstsza forma choroby) oraz osoby, u których w rodzinie stwierdzono dziedziczną postać obrzęku naczynioruchowego.
Czy obrzęk naczynioruchowy to groźna choroba?
Najczęściej schorzenie to ma łagodny, czasem uciążliwy przebieg, a objawy samoistnie ustępują. W skrajnych sytuacjach obrzęk niektórych tkanek (krtań) może być groźny dla życia ze względu na zaburzenia oddychania.
Czy obrzęk naczynioruchowy może nawracać?
Tak. W najczęstszych postaciach choroby ponowne narażenie na czynnik, który w przeszłości wywołał chorobę może spowodować kolejny epizod obrzęku naczynioruchowego.
Czy istnieje skuteczne leczenie?
W większości przypadków najskuteczniejszą metodą leczenia i zarazem zapobieganie nawrotom to unikanie narażenia na czynnik wywołujący chorobę (oprócz form nabytych i wrodzonych).
