Pylica płuc jest chorobą układu oddechowego spowodowaną przewlekłym wdychaniem pyłów. W zależności od rodzaju wdychanego pyłu wyróżniamy pylicę krzemową (najczęstszy rodzaj pylicy na świecie), azbestową, talkową, aluminiową, pylicę górników kopalń węgla, pylicę spawaczy elektrycznych. Powyższe pylice są to pylice tzw. nieorganiczne. Obok nich występują pylice organiczne, takie jak pylica bawełniana czy korkowa.
Reklama
Pylica płuc - co to jest?
Pylica należy do grupy chorób zawodowych, czyli takich, które są spowodowane czynnikiem szkodliwym występującym w miejscu pracy lub spowodowane są sposobem jej wykonywania. Najczęstsze pylice w Polsce to pylica:
- górników kopalń węgla,
- krzemowa,
- azbestowa.
W ciągu ostatnich lat w naszym kraju rozpoznaje się do tysiąca nowych przypadków pylic, z czego około połowę stanowią pylice spowodowane wdychaniem pyłów w kopalniach węgla, corocznie zapada nią około 400 górników. Szacuje się, iż żyje w Polsce około 15 000 chorych na pylicę. W większości są to mężczyźni powyżej 40. roku życia, przy czym należy zaznaczyć, iż choroba:
- nie zależy od wieku,
- a czasu i rodzaju ekspozycji na szkodliwe czynniki.
Reklama
Pylica płuc - przyczyny i czynniki ryzyka
W zależności od przyczyny pylice dzieli się na pylice kolagenowe i niekolageowe. Te pierwsze spowodowane są wdychaniem pyłu powodującego włóknienie płuc, jak:
- krzemionka,
- pył kopalniany,
- azbest.
Pylice kolagenowe wywołują destrukcję pęcherzyków płucnych. Pylice niekolagenowe wywoływane są przez pyły mające stosunkowo słabe działania zwłókniające (nadmierne gromadzenie się tkanki łącznej w płucach), np.:
- cyny,
- żelaza,
- siarczanu baru.
Przyczyną choroby w przypadkach pylic organicznych jest nie tyle narażenie na pył, czas jego trwania i rodzaj, ale czynnik alergizujący pod postacią grzybów czy drożdży.
Czynniki ryzyka zachorowania na pylice wiążą się głównie z rodzajem wykonywanej pracy. I tak na wystąpienie pylicy narażeni są:
- pracownicy kamieniołomów,
- pracownicy kopalń,
- personel zatrudniony przy drążeniu szybów, budowie tuneli,
- w przemyśle hutniczym, porcelanowym, materiałów ściernych.
Po wprowadzeniu 13 lat temu ustawy zakazującej produkcji i używania materiałów azbestowych, przestał istnieć ten czynnik ryzyka. Jednakże pozostaje problem pracowników, którzy pracowali przy azbeście zanim został on ustawowo zakazany. Na niebezpieczeństwo pylicy azbestowej narażeni są dziś także pracownicy zajmujący się usuwaniem materiałów zawierających azbest. Na pylice organiczne narażeni są pracownicy tartaków, pracujący przy zbiorach bawełny czy trzciny cukrowej.
Reklama
Pylica płuc - objawy
Pylica rozwija się powoli i przez długi okres czasu przebiega bezobjawowo. Pierwsze objawy występują zwykle po kilku-kilkunastoletnim narażeniu na pył.
Są to:
- kaszel,
- duszność pojawiająca się podczas wysiłku,
- w zaawansowanych przypadkach niewydolność oddechowa.
- stany zapalne oskrzeli.
Objawom tym mogą towarzyszyć bóle głowy i stan podgorączkowy. W związku z rozwojem nadciśnienia płucnego dojść może do przerostu prawej komory serca i związanym z tego objawami:
- powiększeniem wątroby,
- wodobrzuszem,
- obrzękami,
- bólem w klatce piersiowej.
Reklama
Pylica płuc - choroba zawodowa
W przypadku wystąpienia objawów opisanych powyżej należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu. W zależności od zaawansowania choroby i objawów, dalsze leczenie jest prowadzone przez specjalistów pulmonologów i kardiologów. Podejrzenie choroby zawodowej należy zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu lub właściwemu inspektorowi pracy.
Zgłoszenia takiego może dokonać:
- pracodawca,
- lekarz badający zainteresowanego,
- sam zainteresowany.
Kwestie rozpoznania i orzecznictwa w sprawach choroby zawodowej dokonuje lekarz specjalista medycyny pracy. Dalsze decyzje administracyjne podejmuje państwowy powiatowy inspektor sanitarny.
Reklama
Pylica płuc - skutki działania pyłu
Skutki działania pyłu na organizm człowieka zależą od jego właściwości fizycznych:
- średnicy,
- kształtu,
- rozpuszczalności w płynach ustrojowych,
- także składu chemicznego,
- właściwości biologicznych (alergizujących), np. w przypadku pylicy azbestowej niebezpieczne są włókna długie i cienkie, gdyż penetrują one głębiej w tkankę płucną, aż do błony pokrywającej płuca – opłucnej.
Chorobotwórcze działanie pyłu pylic nieorganicznych polega na spowodowaniu włóknienia tkanki płucnej. Cząsteczki pyłu przenikają do płuc, gdzie pochłaniane są przez komórki zwane makrofagami. Jednakże właściwości pyłu doprowadzają do śmierci makrofagów i wskutek tego uwolnienia do płuc substancji powodujących gromadzenie się białka zwanego kolagenem i konsekwentne włóknienie płuc. Charakter zmian patologicznych zależy w dużej mierze od rodzaju pyłu.
- Czytaj także: Odma opłucnowa
Reklama
Pylica płuc - wdychanie krzemionki
W przypadku wdychania krzemionki włóknienie ma charakter ogniskowy, czasem zlewa się w większe guzowate zmiany. Gdy przepełnione krzemionkowym pyłem makrofagi dostają się do układu naczyń krwionośnych płuc, naczynia włosowate zostają uszkodzone wskutek włóknienia. Fragmenty płuc zaopatrywane w krew przez uszkodzone naczynia stają się niedokrwione i w konsekwencji ulegają martwicy.
Reklama
Pylica płuc górników kopalń węgla
W przypadku pylicy górników kopalń węgla, wdychany pył ma mieszany skład, w którym większość stanowi pył węglowy. Charakterystyczną zmianą w płucach dla tej pylicy jest tworzenie się tzw. ogniskowej rozedmy, czyli miejscowym poszerzeniu światła oskrzelików. Struktury guzowate w pylicy pracowników kopalń węgla nie powstają wskutek zlania się guzków jak to ma miejsce w przypadku pylicy krzemionkowej, lecz wskutek nagromadzenia się włókien kolagenowych.
Pylica płuc - powikłania
Zmiany w płucach w przebiegu pylicy wpływają również na układ krążenia. Rozwój tkanki włóknistej w obrębie miąższu płuc prowadzi do wystąpienia nadciśnienia w łożysku naczyń krwionośnych płuc – tzw. małego krążenia. Podwyższone ciśnienie w naczyniach płucnych doprowadza do przerostu mięśnia prawej komory serca. Prawa komora serca tłoczy krew do krążenia płucnego. Gdy ciśnienie w tym łożysku naczyń jest podwyższone, mięsień prawej komory musi włożyć więcej pracy, żeby wtoczyć tam krew. W efekcie dochodzi do jego przerostu lub rozstrzeni, co skutkuje w dalszym czasie niewydolnością prawokomorową.
Niektóre rodzaje pyłów mogą prowadzić do powstania choroby nowotworowej. Tak jest w przypadku ekspozycji na azbest, który to jest czynnikiem ryzyka zachorowania na nowotwór zwany międzybłoniakiem opłucnej i raka płuca. Częstość raka płuca u ludzi pracujących przy azbeście jest pięciokrotnie wyższa niż w populacji, a międzybłoniaka opłucnej tysiąc razy wyższa. Narażenie na wdychanie pyłów twardego drewna (dąb, buk) zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory jamy nosowej i zatok.
Pylica, mimo zaprzestania ekspozycji na pył, może postępować. Zmiany, które już się dokonały, są nieodwracalne.
Pylica płuc - zespół Caplana
Zespół Caplana jest pewną specyficzną postacią pylicy. W zespole tym objawom pylicy towarzyszą objawy reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS). Objawy pylicy rozwijają się w przypadku zespołu Caplana szybciej niż w pylicy bez towarzyszącego RZS. Przyczyna zespołu Caplana nie jest znana.
Pylica płuc - badania
Badania dodatkowe w pylicy płuc opierają się na diagnostyce radiologicznej i obrazowej. Niekiedy pomocne mogą być badania czynnościowe płuc. Standardową metoda rozpoznawania pylicy jest zdjęcie RTG klatki piersiowej. Zmiany w płucach na zdjęciu rentgenowskim można zaobserwować w większości przypadków po około 10 latach narażenia na wdychanie pyłu.
Tomografia komputerowa płuc o wysokiej rozdzielczości (TKWR, czasami można spotkać się ze skrótem HRCT – high resolution computed tomography), mimo iż jest badaniem bardziej czułym, ze względu na mniejszą dostępność i większy koszt jest stosowana w przypadkach kiedy diagnostyka za pomocą zdjęcia RTG nie przynosi rozstrzygnięcia.
W badaniach plwociny możliwe jest wykazanie ciałek azbestowych, co wskazywać może ekspozycję na pył azbestowy. W niektórych przypadkach pomocne mogą być także badania czynnościowe płuc – spirometria. Najbardziej przydatna jest ona w rozpoznawaniu pylicy azbestowej, najmniej w pylicy krzemowej.
Pylica płuc - leczenie
W przypadku pylic leczenie przyczynowe nie jest znane. Stosuje się leczenie objawowe, które ma za zadanie złagodzić objawy choroby. Antybiotykoterapia stosowana jest w przypadku wystąpienia zapalenia oskrzeli. W przypadkach zaawansowanej choroby, chory może wymagać podawania tlenu. W zespole Caplana, reumatoidalne zapalenie stawów leczone jest tak jak to opisano w odpowiednim artykule.
Pylica płuc - zapobieganie
Osoby chore na pylicę płuc, jeśli palą papierosy, powinny bezwzględnie tego zaprzestać, gdyż dym tytoniowy powoduje progresję i zaostrzenie charakteru objawów. Powinno się rozważyć szczepienie przeciwko grypie oraz pneumokokowemu zapaleniu płuc. Pylica, mimo zaprzestania ekspozycji na pył, może postępować, dlatego bardzo ważne są okresowe badania kontrolne górników i innych osób narażonych zawodowo na wdychanie pyłów.
Zapobieganie chorobie polega na jak redukowaniu ekspozycji na pył. W kopalniach montowane są urządzenia mające na celu redukcję ilości pyłu – odpylacze i urządzenia zraszające. Pracownicy kopalń powinni nosić specjalne maski, najlepiej szczelne maski wielokrotnego użytku z wymiennymi filtrami. Skuteczność jednorazowych tzw. półmasek jest dyskusyjna. W zakładach powinno dążyć się do szczelnego oddzielania pomieszczeń gdzie występuje narażenie na pył. Niezwykle ważna jest edukacja zdrowotna pracowników kopalń, zarówno na temat szkodliwości działania pyłu jak i metod ochrony przed nim. Pracodawca, w zakładzie pracy którego występuje narażenie na pył, jest zobowiązany do przeprowadzania kontrolnych badań stężenia pyłów. Częstość tych pomiarów i sposób ich wykonania reguluje rozporządzenie ministra zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 roku (Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy z dnia 20 kwietnia 2005 r. (Dz.U. nr 73, poz. 645) wraz z późniejszymi zmianami).
Pylica płuc - rola pracodawcy
W przypadku, gdy wyniki pomiarów przekraczają dopuszczalne normy, pracodawca zobowiązany jest do wdrożenia środków mających na celu zredukowanie narażenia do dopuszczalnego poziomu. Pracownicy pracujący przy usuwaniu produktów z azbestu w budownictwie powinni być odpowiednio przeszkoleni i wyposażeni w odpowiednie środki ochrony indywidualnej. Do pracy w środowisku w którym występuje narażenie na pył nie powinni być przyjmowani pracownicy z istniejącymi już chorobami układu oddechowego i sercowo-naczyniowego.
