Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem (AMD) – zwane dawniej starczym zwyrodnieniem plamki - jest chorobą, która najczęściej dotyka ludzi po 60. roku życia. Obecnie odnotowywane są także zachorowania w młodszej grupie wiekowej, dlatego powszechnie stosuje się termin AMD, unikając określenia „zwyrodnienie starcze”.
Proces chorobowy dotyczy plamki – czyli tej części siatkówki ludzkiego oka, która odpowiada za centralne, ostre widzenie. Mimo iż plamka stanowi bardzo mały obszar całej siatkówki, jest ona bardziej czuła na odbiór szczegółów widzianego obrazu niż pozostała, tzw. obwodowa jej część. Dla przykładu: gdy widzimy osobę, obwodowa część siatkówki odpowiada za odbiór informacji tj. otoczenie, kształt, ogólny obraz postaci, plamka z kolej pozwala na rozpoznanie szczegółów twarzy.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - rodzaje
Typowo wyróżniamy 2 rodzaje AMD:
- postać zanikową (suchą) – ponad 80% przypadków
- postać wysiękową (wilgotną, neowaskularną) – stanowiącą niecałe 20% przypadków.
Różnią się one podłożem patomorfologicznym, przebiegiem i sposobem leczenia.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - przyczyny
Rozwój choroby jest niewątpliwie związany z procesem starzenia się organizmu człowieka. Co zatem warunkuje wystąpienie AMD tylko u niektórych ludzi starszych? Dlaczego inni zapadają na AMD w znacznie młodszym wieku? Trudno znaleźć jednoznaczną odpowiedź na powyższe pytania. Wyniki badań dowodzą, iż pewne znaczenie ma podłoże genetyczne. Naukowcom udało się nawet zidentyfikować geny, które wydają się mieć istotne znaczenie w rozwoju AMD.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - czynniki ryzyka
Do czynników ryzyka AMD zaliczamy:
- Wiek – choroba dotyka niewiele ponad 1% ludzi w 60. roku życia. Wśród ludzi po 80. roku życia odsetek ten rośnie do ponad 10%.
- Otyłość, brak aktywności fizycznej – otyłość znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia AMD w porównaniu do ludzi z prawidłową masą ciała.
- Płeć – choroba częściej występuje u kobiet.
- Nadciśnienie tętnicze – często współistniejące z otyłością jest niezależnym czynnikiem AMD.
- Palenie tytoniu - zarówno bierne, jak i czynne.
- AMD w rodzinie – jak wspomniano wyżej, w rozwoju AMD rozważa się role pewnych genów. Stąd wystąpienie AMD w rodzinie podnosi ryzyko rozwinięcia choroby u innych jej członków.
- Jasna cera i jasny kolor tęczówek – wyniki pewnych badań wskazują na związek tych cech z częstszym występowaniem AMD.
- Uboczny wpływ leków – zaobserwowano większą częstość choroby u pacjentów stosujących leki tj.: chlorochina, fenotiazyny.
Nie wszystkie czynniki ryzyka potwierdzają się we wszystkich prowadzonych badaniach naukowych. Często wskazują na różny związek danego czynnika z AMD (bardziej lub mniej ścisły), a niekiedy wręcz go wykluczają. Niezaprzeczalny jest jednak związek starzenia się i palenia tytoniu z rozwojem AMD. Jeśli chodzi o zapobieganie zwyrodnieniu plamki, istotne jest unikanie czynników ryzyka (palenia tytoniu, otyłości), gdyż na czynniki niemodyfikowalne - tj. płeć lub czynniki genetyczne - wpływu nie mamy.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - objawy
Objawy AMD są bardzo niespecyficzne. W AMD zanikowym, które jest spowodowane zanikiem fotoreceptorów i nabłonka barwnikowego siatkówki (to 2 z 10 warstw, z których zbudowana jest siatkówka) pacjenci zauważają upośledzenie wzroku, zwłaszcza przy czytaniu. Postępuje ono z czasem. Początkowo chory zauważa niewielkie mroczki (ciemne punkty) przed oczami, następnie zajmują one większą część widzenia centralnego.
W postaci wysiękowej AMD dochodzi do tworzenia błony neowaskularnej – czyli powstawania nowych naczyń krwionośnych, które mogą pozostawać pod nabłonkiem barwnikowym siatkówki (forma ukryta) lub przechodzić na powierzchnię siatkówki (forma jawna). Przyczyną patologii w wysiękowym AMD są liczne wysięki i wylewy krwawe. Wtedy właśnie (zwykle nagle) pacjenci zauważają objawy tj.:
- zamglenie widzenia,
- mroczki,
- metamorfopsje.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem
Nagła utrata widzenia w wysiękowej postaci AMD lub znaczne pogorszenie wzroku, trudności z czytaniem, które trwają dłuższy czas i nasilają się (w postaci zanikowej), skłaniają do udania się do okulisty. Niekiedy pierwsze zmiany na dnie oka odkrywane są przez lekarza w czasie rutynowej kontroli.
Dla postaci zanikowej typowe są tzw. druzy. Są to złogi układające się w tylnym biegunie oka. Nie upośledzają one widzenia – niemniej jednak są pierwszą fazą zanikowej postaci AMD. Druzy dzieli pod względem wyglądu i rozmiaru – ma to istotne znaczenie rokownicze. Stwierdzenie druzów w dnie oka powinno być sygnałem do częstszych kontroli okulistycznych, sygnałem do unikania czynników ryzyka, kontroli wzroku za pomocą testu Amslera. Jest to bardzo prosty test sprawdzający prawidłowe funkcjonowanie widzenia plamkowego (patrz dalej).
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - badanie
Wraz z rozwojem pełnej postaci zanikowego AMD lekarz stwierdza ogniska zaniku nabłonka barwnikowego siatkówki, co pacjent odbiera w postaci mroczków przed oczami. W AMD wysiękowym lekarz stwierdza różnego rodzaju wysięki i wylewy krwawe oraz odwarstwienia nabłonka siatkówki. W postawieniu diagnozy pomocna jest angiografia fluoresceinowa, która jest badaniem kontrastowym naczyń dna oka.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - leczenie
W postaci zanikowej (suchej) AMD niestety brak jest metod leczenia. Mimo to w przypadku stwierdzenia druzów w dnie oka pacjentom zaleca się częstsze wizyty u okulisty, a także stosowanie wysokich dawek witaminy C, E i β-karotenu będących antyoksydantami. Istnieją dane mówiące o pozytywnym wpływie tej profilaktyki na rozwój AMD. Mimo, iż związek między promieniowaniem UV a AMD nie został w pełni potwierdzony, zalecenie pacjentom stosowania okularów z filtrem przeciwsłonecznym jest racjonalnym postępowaniem.
W wysiękowym AMD istnieje wiele metod terapeutycznych. Celem leczenia jest ograniczenie proliferacji naczyń. Wśród metod leczenia wyróżnia się:
- Laserokoagulacja laserem argonowym – błona neowaskularna jest niszczona za pomocą lasera. Metoda stosowana szczególnie w postaci jawnej wysiękowego AMD.
- Terapia fotodynamiczna (PDT) – w tej metodzie pacjent otrzymuje dożylnie substancję (fotouczulacz) silnie wychwytywaną przez komórki błony neowaskularnej. Następowa aktywacja fotouczulacza za pośrednictwem lasera przyczynia się do powstania tzw. wolnych rodników, które uszkadzając śródbłonek prowadzą do zamknięcia patologicznych naczyń.
- Przyjmowanie leków/preparatów zawierających inhibitory VEGF.
- Leczenie farmakologiczne sterydami.
Dwie ostatnie metody są elementem farmakoterapii. Ich działanie polega na hamowaniu proliferacji naczyń w obrębie błony neowaskularnej.
Należy zdawać sobie sprawę, że powyższe metody pozwalają lepiej kontrolować chorobę, zapobiegać dalszemu postępowi. Nie pozwalają niestety na odwrócenie skutków patologii, która już dokonała się w obrębie plamki.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - nie zwlekaj z leczeniem
AMD jest istotną przyczyną utraty wzroku w krajach rozwiniętych. Dlatego tak ważna jest znajomość czynników ryzyka choroby, ich modyfikowanie oraz systematyczne wizyty u okulisty. U pacjentów ze zdiagnozowanym AMD typu zanikowego (suchego) najistotniejsze jest wczesne wykrycie zmian na dnie oka (druzów), zanim pojawią się zaburzenia widzenia zauważane przez pacjenta. Jako że leczenie tej postaci nie jest znane, postępowanie lekarskie polega na profilaktycznej suplementacji diety antyoksydantami.
Wczesne rozpoznanie neowaskularnej postaci AMD jest także ważne, gdyż wobec licznych metod leczenia tej postaci, zapewnia lepsze rokowanie co do zachowania dobrej jakości wzroku.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - życie z chorobą
Ograniczenie centralnego widzenia, z jakim mają do czynienia pacjenci z AMD sprawia wiele trudności w codziennym życiu. Jest to także zależne od dotychczasowego stylu życia i wykonywanego zawodu. Zaadaptowanie się pacjentów do życia w warunkach osłabionego widzenia jest procesem trudnym, ale niezmiernie istotnym. Nie tylko poprawia on jakość życia, ale także pozwala poczuć się pewniej i bezpieczniej.
Oto kilka przykładów:
- Przystosowanie mieszkania – zmiana oświetlenia, używanie kontrastowych kolorów w takich elementach jak włączniki, gniazdka (np. jeśli masz białe ściany zamontuj ciemne wyłączniki), futryna drzwi, oznaczenie leków, substancji chemicznych nalepkami z dużymi literami.
- Stosowanie szkieł powiększających, czytanie gazet/książek pisanych większą czcionką.
- Instalacja zegarów, telefonu i innych urządzeń z elektronicznym systemem głosowym, np. pacjent chcący sprawdzić godzinę, zamiast patrzeć na zegarek, odsłuchuje aktualny odczyt.
Stwierdzenie AMD jest trudnym doświadczeniem dla każdego pacjenta. Strach i niepokój związane z ryzykiem utraty wzroku i utratą samodzielności w codziennym życiu są naturalnymi odczuciami. Dobrze w takiej sytuacji porozmawiać z lekarzem (znaleźć odpowiedz na nurtujące nas pytania związane z przebiegiem choroby, leczeniem) oraz z rodziną i przyjaciółmi. Im wcześniej pacjent zacznie się przystosowywać do życia w warunkach ograniczonego widzenia (przykłady adaptacji powyżej), tym szybciej odkryje, że z chorobą można żyć i funkcjonować prawidłowo.
Zwyrodnienie plamki związane z wiekiem - najczęściej zadawane pytania
Czy AMD jest chorobą uleczalną?
Niestety nie. Możemy jedynie spowalniać postęp choroby, zapobiegać dalszym zniszczeniom w obrębie plamki – w postaci wysiękowej AMD i tym samym uniknąć utraty wzroku. Postać sucha jest zdecydowanie gorzej rokująca – leczenie nie jest znane.
Czy AMD jest dziedziczne?
AMD jest głównie związane z fizjologicznym procesem starzenia się człowieka. Oczywiste jest, że nie każdy człowiek w podeszłym wieku zachoruje na zwyrodnienie plamki. Czynniki genetyczne odgrywają niewątpliwą rolę – choroba częściej występują u ludzi z dodatnim wywiadem rodzinnym.
Kto jest obciążony największym ryzykiem rozwoju AMD?
Jeśli masz skończone 60 lat, palisz papierosy, miałeś w Twojej rodzinie przypadek AMD, to jesteś obciążony szczególnie dużym ryzykiem choroby.
Czy dieta ma wpływ na rozwój AMD?
Uważa się, że dieta ma pewien wpływ na plamkę. Chodzi głównie o potrawy bogate w antyoksydanty tj. witaminy A, C, E, cynk. Wysokie dawki tych substancji zaleca się pacjentom z potwierdzonymi druzami w dnie oka, które najczęściej są stwierdzane przypadkowo, jako że wtedy ostrość wzroku jest prawidłowa i pacjent nie zauważa niepokojących objawów.
Czy AMD dotyczy dwojga oczu?
Zwykle choroba rozwija się jako pogorszenie widzenia w jednym oku. Jednak po pewnym czasie proces patologiczny obejmuje także drugie oko. Dlatego tak ważne jest dokładne badanie widzenia plamkowego (test Amslera) każdego oka z osobna.
Czy w leczeniu wysiękowej postaci AMD wystarczy jeden zabieg terapii fotodynamicznej?
Terapia fotodynamiczna jest leczeniem cyklicznym. Pacjenci są poddawani zabiegom kilka razy w ciągu roku. Taki sposób postępowania znacząco spowalnia postęp choroby.
