Polega ona na zastąpieniu chorych lub uszkodzonych komórek szpiku pacjenta nowymi, zdrowymi komórkami.
W ten sposób można wyleczyć około 80 chorób hematologicznych i onkologicznych, przede wszystkim takich jak białaczka czy chłoniak, ale lista chorób leczonych za pomocą komórek macierzystych wciąż się rozszerza – np. na choroby neurologiczne, takie jak stwardnienie rozsiane, autyzm czy mózgowe porażenie dziecięce.
Naukowcy mają nadzieję, że przeczepienie komórek macierzystych będzie pomocne także w innych chorobach, gdzie wymagana będzie regeneracja tkanek.
Komórki macierzyste - co to takiego?
By zrozumieć, czym są komórki macierzyste, trzeba poznać nieco pracę cyklu komórkowego. W organizmie człowieka przez całe życie zachodzi proces polegający na tym, że komórki dojrzewają, różnicują się i umierają. W miejsce obumarłych komórek powstają nowe komórki itd. W tym procesie ważne miejsce zajmują komórki macierzyste, czyli takie, z których powstają nowe komórki.
Komórki macierzyste można podzielić na cztery rodzaje: totipotencjalne, pluripotencjalne, multipotencjalne i unipotencjalne. Komórki macierzyste pozyskiwane ze szpiku lub krwi pępowinowej to komórki multipotencjalne, nazywane inaczej krwiotwórczymi. To właśnie te komórki są pobierane z krwi pępowinowej lub od dawcy szpiku, a następnie przeszczepiane, ratując zdrowie i życie chorych na całym świecie.
Leczenie komórkami macierzystymi
Obecnie wymienia się około 80 chorób, które mogą być leczone przy użyciu komórek macierzystych. Są to przede wszystkim choroby układu krwiotwórczego i choroby nowotworowe. Banki komórek macierzystych przedstawiają listy chorób, w leczeniu których mają zastosowanie komórki macierzyste.
Najczęściej wymieniane choroby to ostre i przewlekłe białaczki, rak piersi, mięsak Ewinga, neuroblastoma, rak nerki, zespół mielodysplastyczny, zespół mieloproliferacyjny, choroby rozrostowe układu chłonnego (chłoniak nieziarniczy, ziarnica złośliwa), dziedziczne zaburzenia układu odpornościowego oraz inne choroby dziedziczne.
Coraz częściej w prezentowanych przez banki komórek macierzystych listach wykonanych przeszczepień, wskazaniem do zabiegu były też takie choroby jak autyzm, mózgowe porażenie dziecięce, urazowe uszkodzenie mózgu, niedowład kończyn górnych i dolnych oraz cukrzyca typu 1.
Komórki macierzyste mają także zastosowanie w medycynie regeneracyjnej. Prywatne centra medyczne oferują różne zabiegi z wykorzystaniem komórek macierzystych: leczenie zaniku nerwu wzrokowego, podanie komórek macierzystych do stawów kolanowego, biodrowego, skokowego czy barkowego oraz leczenie komórkami macierzystymi trudno gojących się ran.
Naukowcy wciąż prowadzą badania nad leczeniem komórkami macierzystymi choroby Alzheimera, Parkinsona i stwardnienia rozsianego. Niewątpliwie ambicją naukowców jest stosowanie komórek macierzystych do regeneracji wątroby, trzustki, nerek oraz mózgu. Wykorzystywanie komórek macierzystych do odbudowy uszkodzonych narządów również jest w fazie badań klinicznych.
Przeszczep komórek macierzystych
Komórki macierzyste niegdyś pobierano tylko ze szpiku kostnego, obecnie przeprowadza się terapie komórkami macierzystymi z krwi pępowinowej. Okazało się bowiem, że komórki macierzyste z krwi pępowinowej mają prawie dziesięciokrotnie więcej zdolności do regeneracji niż te pochodzące ze szpiku kostnego.
Dodatkowo dopasowanie komórek macierzystych dawcy szpiku i biorcy jest niezwykle trudne, natomiast przeszczepienie komórek macierzystych z krwi pępowinowej powoduje mniej powikłań u biorcy oraz jest mniejsze ryzyko odrzucenia. Przeszczepienie można wykonać nawet przy niepełnej zgodności.
Do tej pory na całym świecie wykonano ponad 40 tysięcy przeszczepień komórek macierzystych z krwi pępowinowej. Transplantację komórek macierzystych wykonuje się najczęściej po zakończeniu chemioterapii lub kiedy jest ona nieskuteczna.
Przeszczepienie komórek macierzystych może mieć charakter autologiczny (kiedy dawca jest jednocześnie biorcą) i allogeniczny (od innego dawcy). Sam proces transplantacji to skomplikowana i długotrwała procedura.
Najpierw ośrodek, który ma przeprowadzić przeszczepienie, ocenia czy pacjent się kwalifikuje do zabiegu, a następnie czy jego narządy są na tyle wydolne, by przejść transplantację. Sam zabieg przeszczepiania komórek macierzystych wygląda jak przetoczenie krwi i trwa do godziny.
Po zabiegu pacjent przebywa około miesiąca w szpitalu - przez ten czas personel medyczny sprawdza czy przeszczep przyjął się. Pacjent po transplantacji ma obniżoną odporność i nawet najmniejsza infekcja stanowi dla jego zdrowia ogromne zagrożenie, dlatego też powinien być pod stałą kontrolą lekarzy.
W Polsce wykorzystanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej do transplantacji jest refundowane. Wykonuje się go w 5 ośrodkach pediatrycznych (największy znajduje się we Wrocławiu) oraz kilkunastu dla dorosłych pacjentów.
