Niedobór żelaza - przyczyny, objawy i skutki. Co warto jeść?

Reklama

Kiedy mówimy o niedoborze żelaza?

Niedobór żelaza występuje, gdy poziom tego pierwiastka w organizmie jest niższy niż zakłada norma. Warto mieć świadomość, że niski poziom żelaza  może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych, przede wszystkim do niedokrwistości z niedoboru żelaza oznaczanej w klasyfikacji ICD-10 jako D-50, a w klasyfikacji ICD-11 jako 3A00.

Jest to stan, w którym organizm nie posiada wystarczającej ilości żelaza do produkcji hemoglobiny, czyli kluczowego składnika czerwonych krwinek, który umożliwia transport tlenu z płuc poprzez krew.

Diagnoza niedokrwistości z niedoboru żelaza opiera się na wynikach badań krwi, w tym morfologii oraz poziomie ferrytyny, a jej leczenie zazwyczaj obejmuje suplementację oraz zmiany w diecie, do której trzeba wprowadzić produkty bogate w żelazo.

Norma poziomu żelaza we krwi różni się w zależności od płci i wieku. U mężczyzn normalny poziom żelaza to około 60-180 μg/ml, podczas gdy u kobiet wynosi on od 60 do 160 µg/dl.

Można wyróżnić różne poziomy niedoboru żelaza. Etap przedutajony (poziom ferrytyny poniżej 20 mg/l) oraz etap utajony (poniżej 15 mg/l) dotyczą głównie poziomu zapasów żelaza w organizmie i najczęściej nie wpływają na funkcjonowanie człowieka. Natomiast jawny niedobór żelaza  to stan, w którym poziom tego pierwiastka w organizmie jest na tyle niski, że zaczynają pojawiać się wyraźne objawy kliniczne w postaci niedokrwistości, osłabienia, bladości skóry, bólu głowy i przyspieszonego bicia serca.

Jeżeli zbyt mało żelaza trafia do mózgu, skutkuje to chronicznym zmęczeniem, problemami z koncentracją a także nietypowymi odruchami, np. zespołem niespokojnych nóg. Charakterystycznymi symptomami długotrwałego niedoboru są także łamliwość i osłabienie włosów, kruchość paznokci oraz obniżona tolerancja na zimno. Zdarza się, że osoby z niskim poziomem żelaza doświadczają niecodziennego łaknienia (na przykład na kredę czy ziemię).

Niebezpiecznie niski poziom żelaza we krwi może również powodować poważne skutki neurologiczne, szczególnie u osób z przewlekłymi stanami zapalnymi lub u pacjentów poddawanych dializie.

Istnieje kilka przyczyn niedoboru żelaza, w tym niewystarczająca podaż w diecie (zwłaszcza w przypadku diety wegetariańskiej i wegańskiej) czy problemy z wchłanianiem żelaza w przewodzie pokarmowym (np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna lub celiakii).

Krwawienia z przewodu pokarmowego (np. spowodowane chorobą wrzodową) są częstą przyczyną niedoboru żelaza u osób starszych. Z kolei niski poziom żelaza u kobiet może wiązać się z utratą krwi w przypadku obfitych miesiączek czy porodu.

Statystyki wskazują, że niedobór żelaza częściej występuje u dzieci i kobiet w ciąży niż u mężczyzn. Dlatego regularne badania poziomu żelaza we krwi są zalecane przede wszystkim u kobiet ciężarnych, dzieci w okresie intensywnego wzrostu oraz osób aktywnie uprawiających sport.

Reklama

Przyczyny niedoboru żelaza

Niska ferrytyna, która jest wskaźnikiem poziomu zapasów żelaza w organizmie, może mieć różne przyczyny, z których najważniejsze to:

• utrata krwi,
• niewystarczająca podaż żelaza w diecie,
• zaburzenia wchłaniania żelaza,
• intensywny wysiłek fizyczny
• zwiększone zapotrzebowanie na żelazo w okresach intensywnego wzrostu, ciąży i laktacji.

Niestety przyczyną braku odpowiedniego poziomu żelaza w organizmie bywają również choroby przewlekłe. Nowotwory, choroby nerek czy reumatoidalne zapalenie stawów mogą prowadzić do tzw. anemii chorób przewlekłych, która jest często związana z niskim poziomem ferrytyny. Jest to szczególnie destrukcyjne dla chorującego organizmu, ponieważ niedobór żelaza dodatkowo osłabia serce, które musi pracować ciężej, aby dostarczyć odpowiednią ilość tlenu do organizmu.

Wiele osób nurtują też kwestie zależności między poziomem żelaza a stylem/drogą życia. Warto zatem wymienić najbardziej nurtujące kwestie:

• Niedobór żelaza a weganizm i wegetarianizm to popularny temat wśród osób preferujących dietę bezmięsną, ponieważ przyswajalność tego pierwiastka z produktów roślinnych jest zazwyczaj niższa niż z produktów pochodzenia zwierzęcego. Osobom na diecie wegetariańskiej lub wegańskiej zaleca się zwiększenie spożycia pokarmów bogatych w żelazo niehemowe (takich jak soczewica, fasola, tofu, tempeh, szpinak, orzechy, nasiona, zboża pełnoziarniste) w połączeniu z pokarmami bogatymi w witaminę C (jak pomarańcze, truskawki, kiwi, pomidory czy papryka), przy jednoczesnym unikaniu napojów, które mogą hamować wchłanianie żelaza, takich jak herbata i kawa w trakcie posiłku zawierającego żelazo oraz bezpośrednio przed i po. 
• Niedobór żelaza częściej występuje u kobiet, ze względu na cykliczne krwawienia. Warto mieć świadomość, że mięśniaki macicy prowadzą do zwiększonej utraty krwi podczas miesiączki (menoragia), co może skutkować chroniczną utratą żelaza. Z kolei tabletki antykoncepcyjne zazwyczaj przyczyniają się do zmniejszenia ilości krwi miesięcznej. Natomiast niedobór żelaza w menopauzie wiąże się często z faktem, że z wiekiem zmniejsza się zdolność organizmu do wchłaniania składników odżywczych oraz częściej pojawiają się problemy ze strony przewodu pokarmowego, także te wywołujące krwawienia. Warto pamiętać, że choroba wrzodowa, polipy czy refluks są sygnałem do sprawdzenia poziomu żelaza.
• Niedobór żelaza a jelita to bardzo często poruszany temat. Problemy z przewodem pokarmowym, takie jak zespół nieszczelnego jelita, mogą wpływać na wchłanianie składników odżywczych, w tym żelaza. Dotyczy to np. celiaków czy osób cierpiących na chorobę Hashimoto. Kwestią ważna dla osób podróżujących do miejsc o słabych warunkach sanitarnych jest niedobór żelaza a pasożyty. Tasiemce, owsiki, lamblie, a przede wszystkim nicienie przyczepiają się do ściany jelita i pobierają krew, co może prowadzić do chronicznych krwawień w jelitach i zaburzenia wchłaniania żelaza. Także hemoroidy mogą przyczyniać się do niedoboru żelaza - nawet jeśli krwawienia z odbytu są niewielkie, ale regularne, utrata krwi może oznaczać spadek żelaza w organizmie.
• Niedobór żelaza a alkohol to dla wielu osób zupełnie nowa, nieznana wcześniej  zależność. Tymczasem musimy mieć świadomość, że nadmierne czy przewlekłe spożywanie alkoholu bardzo często powoduje niedobory żelaza w organizmie, poprzez uszkodzenia wątroby, która odgrywa kluczową rolę w metabolizmie tego pierwiastka.

Zwiększone spożycie alkoholu oznacza też ryzyko krwawień w przewodzie pokarmowym, co powoduje niedobór żelaza. Dodatkowo nadużywanie alkoholu może negatywnie wpływać na  produkcję czerwonych krwinek, co w połączeniu z przewlekłym niedoborem żelaza prowadzi do anemii.

Reklama

Objawy niedoboru żelaza

Wiele osób z podejrzeniem anemii z obawą dopytuje farmaceutów i lekarzy, jakie są objawy niedoboru żelaza. Niestety - odpowiedź nie jest jednoznaczna. Oznaki niedoboru żelaza mogą być bardzo zróżnicowane i w zależności od stopnia niedoboru tego pierwiastka i indywidualnych cech organizmu, mogą się różnić intensywnością i charakterem.

Doi najbardziej typowych objawów wskazujących na niski poziom żelaza należą:

• zmęczenie i osłabienie, wynikające z niedotlenienia tkanek;
• bladość skóry i błon śluzowych, spowodowane przez niski poziom hemoglobiny, która nadaje krwi czerwoną barwę;
• duszność, występująca nawet przy niewielkim wysiłku fizycznym, spowodowana niedotlenieniem organizmu;
• szybkie bicie serca, które próbuje zrekompensować niedobór tlenu, pompując krew szybciej;
• zawroty i bóle głowy, wynikające z niedotlenienia mózgu.

Objawy niedoboru żelaza są częściej zauważane u dorosłych, szczególnie tych, którzy dbają o urodę. Łamliwość włosów i paznokci, suchość skóry czy pękające kąciki ust to niepokojące sygnały wskazujące na potrzebę zbadania poziomu żelaza.

Co ciekawe, brak odpowiedniego poziomu żelaza w organizmie może dawać nieznane wcześniej objawy, jak zmiana wyglądu języka, (który może być gładki, błyszczący i bolesny), czy dyskomfort w nogach, szczególnie w nocy.

Z kolei u dzieci i nastolatków niedobór żelaza może znacząco wpływać na funkcje poznawcze, takie jak koncentracja i zdolności uczenia się. Warto pamiętać, że objawy te mogą być również związane z innymi problemami zdrowotnymi, dlatego ważne jest, aby w przypadku ich wystąpienia skonsultować się z lekarzem, który może zdiagnozować przyczynę i zalecić odpowiednie leczenie.

Objawy neurologiczne niedoboru żelaza

Objawy neurologiczne związane z niedoborem żelaza bywają różnorodne, występują z różnym natężeniem i często są trudne do bezpośredniego powiązania z samym niedoborem żelaza.

Najczęściej niedobór żelaza wywołuje przewlekłe zmęczenie, bóle i zawroty głowy, trudności w skupieniu uwagi - jest to konsekwencją niedotlenienia mózgu spowodowanego niskim poziomem hemoglobiny.

Często niedobór żelaza wywołuje też zespół niespokojnych nóg Jest to nieprzyjemne uczucie związane z nieodpartą potrzebą poruszania nogami. Występuje zwłaszcza w nocy, zakłócając sen.

W niektórych przypadkach zbyt niski poziom żelaza może wpływać na zdolność utrzymania równowagi i koordynacji ruchów, a także wywoływać szumy uszne.

Nie wszystkie osoby z niedoborem żelaza doświadczają tych objawów, a ich nasilenie może się różnić. Ponadto, objawy te mogą być związane również z innymi stanami zdrowotnymi, dlatego ważne jest, aby w przypadku ich wystąpienia, skonsultować się z lekarzem, w celu ustalenia odpowiedniej diagnozy i leczenia.

Objawy psychiczne niedoboru żelaza

Niedobór żelaza może mieć wpływ na stan psychiczny. Najczęściej obserwowaną zależnością jest niedobór żelaza a sen. Zmęczenie i osłabienie spowodowane anemią są źródłem stresu i u wielu osób wywołują bezsenność. Niski poziom żelaza może też być związany z zespołem niespokojnych nóg (RLS), który charakteryzuje się przymusem poruszania nogami, szczególnie w nocy. RLS może znacznie zakłócać zdolność do zasypiania i obniżać jakość snu, prowadząc do zmęczenia w ciągu dnia.

Jeszcze trudniejszą kwestią jest niedobór żelaza a depresja. Niski poziom tego pierwiastka może wpływać na funkcjonowanie neuroprzekaźników w mózgu, co z kolei przekłada się na nastrój i stan psychiczny. Badania sugerują, że istnieje związek między niedoborem żelaza a depresją, choć mechanizm ten nie jest w pełni zrozumiały.

Wszelkie objawy psychiczne, które mogą wskazywać na niedobór żelaza warto skonsultować z lekarzem, który zaleci odpowiednie badania, w tym poziomu żelaza, ferrytyny i hemoglobiny, w celu ustalenia przyczyny problemów i zaplanowania odpowiedniego leczenia.

Skórne objawy niedoboru żelaza. Jak niski poziom żelaza wpływa na włosy i paznokcie?

Niedobór żelaza może wywoływać różnorodne objawy skórne, jednak nie pojawiają się one u każdej osoby z tym niedoborem.

Jednym z najbardziej charakterystycznych symptomów niskiego poziomu żelaza jest bladość skóry, której mogą towarzyszyć cienie pod oczami i często występujące na ciele siniaki. Żelazo jest ważnym składnikiem hemoglobiny, która transportuje tlen do różnych części ciała, w tym do skóry, nadając jej zdrowy kolor. Niektórzy pacjenci z niedoborem żelaza skarżą się na swędzenie skóry i wypryski typowe dla trądziku, jednak badania nie udowodniły zależności  łączących te objawy z niedoborem żelaza.

Potwierdzono natomiast, że niedobór żelaza może prowadzić do osłabienia i wypadania włosów. Jest to spowodowane niedostatecznym dopływem tlenu do mieszków włosowych.

Paznokcie stają się cienkie, łamliwe, a czasami mogą przyjmować kształt łyżeczkowaty (koilonychia). Niedobór żelaza wpływa na ich zdrowie, ponieważ ogranicza dostawy tlenu do komórek paznokci.

Warto pamiętać, że te objawy mogą być również spowodowane przez inne schorzenia lub czynniki. W przypadku podejrzenia niedoboru żelaza, najlepiej skonsultować się z lekarzem. Diagnoza i leczenie powinny być przeprowadzane przez specjalistę.

Ból kości, mięśni i stawów a niedobór żelaza

Niedobór żelaza, znany głównie z powodowania anemii, może mieć wpływ na funkcjonowanie mięśni i kości, ale nie jest bezpośrednio uznawany za przyczynę specyficznych schorzeń ortopedycznych czy reumatologicznych. Mimo to, niedobór żelaza może przyczyniać się do pewnych objawów w układzie mięśniowo-szkieletowym.

Niedobór żelaza może prowadzić do ogólnego osłabienia i zmęczenia, co czasami bywa odczuwane jako ból pleców, a nawet bóle kości. Warto jednak mieć świadomość, że nie ma bezpośredniego dowodu na to, że niedobór żelaza powoduje bóle kości czy stawów. Chociaż żelazo jest ważne dla ogólnego zdrowia, bóle kostno-stawowe zazwyczaj mają inne przyczyny.

Niedobór żelaza może powodować ból przy wysiłku, ponieważ nieotrzymujące wystarczającej ilości tlenu mięśnie szybciej się męczą. Pojawia się  uczucie ciężkości w nogach, zmęczenie i ogólny dyskomfort, który może być odczuwany jako bóle nóg.

Jeśli występują bóle pleców, mięśni, kości, stawów lub nóg, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem w celu ustalenia właściwej przyczyny i zastosowania odpowiedniego leczenia.

Pozostałe i nietypowe objawy niedoboru żelaza

Niedobór żelaza może prowadzić do różnych nietypowych objawów, jednakże krąży też wiele mitów na ten temat. Pacjenci często pytają lekarzy rodzinnych, czy niedobór żelaza powoduje tycie. W rzeczywistości jest odwrotnie - anemia z niedoboru żelaza powoduje raczej utratę apetytu, co może prowadzić do utraty wagi.

Natomiast faktem jest, że istnieją inne - zadziwiające nieraz zależności między niedoborem żelaza a np. zakażeniem bakterią związaną z wrzodami żołądka i dwunastnicy - Helicobacter pylori. Okazuje się, że bakteria ta uszkadza błonę śluzową żołądka, co może prowadzić do utraty krwi i związanego z tym niedoboru żelaza. Zaznaczmy, że ból brzucha nie jest typowym objawem niedoboru żelaza, jednak może wystąpić  w przypadkach, gdy niski poziom tego pierwiastka jest konsekwencją krwawienia wewnętrznego.

Kolejną nietypową zależnością będzie niedobór żelaza a oczy. Rzeczywiście, w niektórych przypadkach, ogólne osłabienie spowodowane anemią może powodować problemy z widzeniem, takie jak zamazany obraz czy krótkotrwałe zaburzenia widzenia.

Jeszcze bardziej zadziwiającą korelację stanowi niedobór żelaza a pieczenie języka. Niski poziom tego pierwiastka może prowadzić do pieczenia, suchości i dyskomfortu języka. Język może także wyglądać na blady lub gładki, co jest wynikiem ubytku żelaza w organizmie.

Aby zrozumieć kolejną niecodzienną zależność - między niedoborem żelaza a poceniem się, należy odpowiedzieć sobie na pytanie: dlaczego objawem niedoboru żelaza jest niedotlenienie organizmu? Otóż żelazo jest kluczowym składnikiem hemoglobiny, białka w czerwonych krwinkach, które transportuje tlen do różnych części ciała. Niedobór żelaza prowadzi do anemii, w której obniża się poziom hemoglobiny, a tym samym zmniejsza się zdolność krwi do przenoszenia tlenu. Niedotleniony organizm jest osłabiony i szybciej się męczy, zatem również częściej się poci.

Reklama

Jak sprawdzić, czy ma się niedobór żelaza? Badania

Pomocne w weryfikacji niedoboru żelaza są testy z krwi, przy czym warto zaznaczyć, że decyzję, jakie badania z szerokiej listy wykonać, powinien podjąć lekarz po zapoznaniu się z indywidualną historią objawów.

Na obniżony poziom tego pierwiastka we krwi wskazuje przede wszystkim niski poziom żelaza w surowicy.

Często zleca się również badanie niedoboru żelaza MCV (Mean Corpuscular Volume), które mierzy średnią objętość czerwonych krwinek. Znaczny niedobór żelaza (korelowany z obniżonym MCV) często prowadzi do mikrocytozy, co oznacza produkcję mniejszych niż zwykle czerwonych krwinek.

Czasem niedobór żelaza występuje nawet przy dobrej morfologii. Dzieje się tak, gdy poziom żelaza jest w normie, ale niska ferrytyna (białko magazynujące żelazo w organizmie) wskazuje na wyczerpanie zapasów tego pierwiastka.

W przypadku niedoboru żelaza warto zbadać również poziom cynku, ponieważ oba te minerały mogą wpływać na siebie nawzajem. Podobnie często występują równolegle niedobory witaminy D i żelaza.

Kwestią zdecydowanie za rzadko przypominaną jest też niedobór żelaza a wątroba. Organ ten odgrywa kluczową rolę w metabolizmie żelaza, dlatego konsekwencją stwierdzenia, że mamy za mało żelaza we krwi, powinno być badanie enzymów wątrobowych.

Dodatkowo, lekarz może zalecić inne badania, takie jak poziom transferryny (białka transportującego żelazo) oraz nasycenie transferryny żelazem. Czasem konieczne jest również przeprowadzenie dodatkowych testów, w celu ustalenia przyczyny niedoboru żelaza, takich jak np. badania na obecność krwawień ukrytych w przewodzie pokarmowym.

Reklama

Niskie żelazo u dzieci

Niedobory żelaza u dzieci stanowią znaczące zagrożenie zdrowotne, ponieważ żelazo jest kluczowe dla prawidłowego rozwoju mózgu i układu nerwowego.

Noworodki zazwyczaj rodzą się z zapasem żelaza, który wystarcza im na pierwsze kilka miesięcy życia. Po tym okresie, żelazo powinno być dostarczane z dietą. Niestety, jeśli matka w ciąży cierpiała na niedobór żelaza, u noworodka najprawdopodobniej wystąpi niski poziom żelaza. Także niektóre schorzenia matki, takie jak cukrzyca czy nadciśnienie w ciąży, mają wpływ na przepływ krwi przez łożysko, co może skutkować późniejszym niedoborem żelaza u dziecka.

Ponieważ stosunkowo największe zasoby żelaza są przekazywane płodowi pod koniec trzeciego trymestru ciąży, niedobór żelaza często występuje u wcześniaków. Niemowlęta urodzone przedwcześnie, z niską masą urodzeniową lub te, których matki miały anemię w ciąży, są najbardziej narażone na niedobór tego pierwiastka.

Mleko matki zawiera bardzo dobrze przyswajalne żelazo, ale w stosunkowo niewielkiej ilości. Z tego względu, zaleca się wprowadzenie pokarmów bogatych w żelazo (takich jak mięso, żółtko jaja, rośliny strączkowe) około 6. miesiąca życia, aby zapobiec niedoborom żelaza, zwłaszcza u niemowląt wyłącznie karmionych piersią. W niektórych przypadkach  lekarz może zalecić suplementację żelaza dla niemowlęcia.

U najmłodszych dzieci niski poziom żelaza daje często nieco inne symptomy niż u dorosłych. Charakterystycznym objawem, który wskazuje na niedobór żelaza u niemowlęcia jest bladość skóry i błon śluzowych, szczególnie wewnątrz dolnej powieki. Nietypową zależnością jest też niedobór żelaza u niemowląt a sen. Maluchy z niskim poziomem tego pierwiastka często wydają się bardziej drażliwe i płaczliwe, mniej aktywne niż zwykle i mają niespokojny sen.

Częstym objawem niedoboru żelaza u dzieci jest zmniejszony apetyt, co jest szczególnie zauważalne w przypadku niemowląt, które zwykle mają regularny rytm karmienia. Niestety, niski poziom żelaza u dzieci może wpływać na rozwój motoryczny i poznawczy, objawiając się opóźnieniami w osiąganiu skoków  rozwojowych.

Wielu zaniepokojonych rodziców dopytuje pediatrów, czy objawem niedoboru żelaza jest krzywica. Krzywica jest schorzeniem związanym głównie z niedoborem witaminy D, wapnia lub fosforu, a nie żelaza. Choroba, dotykająca głównie małe dzieci, charakteryzuje się zaburzeniami w mineralizacji kości, co prowadzi do ich zmiękczenia i deformacji. Na szczęście obecnie, dzięki lepszemu dostępowi do zbilansowanej diety oraz suplementacji witamin, krzywica bardzo rzadko pojawia się w krajach rozwiniętych, w tym w Polsce.

Warto wyczulić się na kwestię niedoboru żelaza u nastolatków. Młodzież w okresie szybkiego wzrostu może zwiększać zapotrzebowanie na żelazo, a  obfite miesiączki u dziewcząt w wieku dojrzewania, mogą prowadzić do poważnych niedoborów tego pierwiastka.

Jedną z głównych przyczyn niskiego żelaza u dziecka jest dieta, która nie dostarcza wystarczającej ilości tego minerału. Dlatego warto wiedzieć, co powinny jeść dzieci, u których wykryto niedobór żelaza. Szczególnie polecane jest mięso, rośliny strączkowe, zielone warzywa liściaste czy pełnoziarniste produkty zbożowe. Warto też mieć świadomość, że u małych dzieci nadmierne spożycie mleka krowiego (ponad 16-24 uncje, czyli około 473-710 ml dziennie) może hamować wchłanianie żelaza i wypłukiwać ten pierwiastek z organizmu.

Reklama

Niedobór żelaza w ciąży

Niedobór żelaza w ciąży występuje dość często i może mieć poważne skutki zarówno dla matki, jak i rozwijającego się dziecka. Dlatego tak istotne jest, aby mu skutecznie przeciwdziałać.

Po pierwsze - co jeść? Przy niedoborze żelaza zalecana jest zróżnicowana i zbilansowana dieta, zawierająca produkty bogate w żelazo, takie jak chude mięso, ryby, rośliny strączkowe, zielone warzywa liściaste i pełnoziarniste produkty zbożowe. Warto uwzględnić te produkty jeszcze na etapie planowania ciąży.

W  wielu przypadkach lekarze zalecają kobietom w ciąży kontrolowanie poziomu żelaza i hemoglobiny poprzez badania krwi, a w razie niedoboru - suplementację żelaza. Trzeba mieć świadomość, że w 3 trymestrze ciąży zapotrzebowanie na żelazo wzrasta, ponieważ organizm matki musi wytworzyć większą ilość krwi, w celu wsparcia rosnącego płodu i przygotowania do porodu.

Ponieważ niski poziom żelaza może prowadzić do niskiej masy urodzeniowej, przedwczesnego porodu i problemów z rozwojem dziecka, w ciąży należy być szczególnie wyczuloną na objawy niedoboru żelaza. Zmęczenie i osłabienie, bladość skóry i błon śluzowych, zawroty głowy, bóle głowy i duszności, a także szybkie bicie serca czy zmiany apetytu wskazują na potrzebę konsultacji z lekarzem prowadzącym ciążę.

Warto też wiedzieć, że utrata krwi to jedna z głównych przyczyn niedoboru żelaza po porodzie. Szczególnie w przypadku cesarskiego cięcia czy komplikacji niedobór tego pierwiastka może być znaczący.

Reklama

Co jeść przy niedoborze żelaza, a czego unikać?

Osoby, które trafiają do poradni, zgłaszając brak żelaza (tak naprawdę - bardzo niski poziom żelaza) otrzymują zalecenia dotyczące suplementacji i dowiadują się, co jeść, by zapobiegać niedoborowi żelaza w przyszłości. Na szczęście, żelazo występuje w wielu produktach spożywczych - jednak trzeba wiedzieć, z czym je łączyć, a jakich kombinacji żywieniowych unikać.

Istnieją dwa typy żelaza w pożywieniu: hemowe i niehemowe. Żelazo hemowe pochodzi z produktów zwierzęcych i jest lepiej przyswajane przez organizm, podczas gdy żelazo niehemowe występuje w roślinach i jest mniej skutecznie wchłaniane. Jednakże oba typy żelaza są zalecane do spożycia w zdrowej diecie na niedobór żelaza. Oto lista produktów szczególnie bogatych w żelazo:

• czerwone mięso (wołowina, baranina) jest jednym z najlepszych źródeł żelaza hemowego;
• drób (kurczak, indyk) zawiera żelazo hemowe, choć w mniejszych ilościach niż czerwone mięso;
• ryby i owoce morza: tuńczyk, łosoś, małże i sardynki (zawierają żelazo hemowe);
• rośliny strączkowe: fasola, soczewica, ciecierzyca i groch (żelazo niehemowe);
• ziarna, takie jak quinoa, amarantus, nasiona chia i siemię lniane (żelazo niehemowe);
• szpinak, jarmuż i botwina (żelazo niehemowe);
• orzechy i migdały (żelazo niehemowe);
• suszone owoce: morele, rodzynki i śliwki suszone (żelazo niehemowe);
• pełnoziarniste produkty: pełnoziarnisty chleb i brązowy ryż (żelazo niehemowe);
• tofu i tempeh (żelazo niehemowe).

Warto pamiętać, że wchłanianie żelaza niehemowego można poprawić, spożywając je razem z pokarmami bogatymi w witaminę C, takimi jak cytrusy, truskawki, papryka, pomidory czy brokuły.

Planując dietę, warto koncentrować się nie tylko na tym, jak uzupełnić niedobór żelaza w organizmie, ale też zwrócić uwagę na to, czego unikać przy niedoborze żelaza. Lista produktów zakazanych wywołuje często grymas zdziwienia. Nie bez powodu - oto, co wypłukuje żelazo z organizmu:

• kofeina i taniny obecne w kawie, herbacie i niektórych rodzajach czerwonego wina, mogą hamować wchłanianie żelaza w przewodzie pokarmowym;
• wapń i cynk w dużych dawkach, zarówno z pożywienia, jak i suplementów, mogą wpływać na wchłanianie żelaza;
• fosforany w wielu przetworzonych produktach spożywczych - np. wędlinach, upośledzają  wchłanianie żelaza;
• fityniany znajdujące się w ziarnach, orzechach, nasionach i niektórych roślinach strączkowych, mogą wiązać się z minerałami, w tym z żelazem, utrudniając ich wchłanianie;
• niektóre leki i suplementy, szczególnie te stosowane w leczeniu zapalenia jelit, mogą zakłócać wchłanianie żelaza.

Zwolennicy terapii naturalnych polecają na niedobór żelaza sok z pokrzywy i zakwas z buraków. Pokrzywa jest cennym roślinnym źródłem żelaza, a dodatkowo zawiera wit. C., która zwiększa jego wchłanianie. Sok z młodych, majowych liści pokrzywy to cenne źródło witamin i minerałów, więc warto go pić wiosną. Zakwas z buraka można pić regularnie, aby wspomagać uzupełnianie żelaza.

Choć naturalne metody uzupełniania żelaza są wskazane w zdrowej diecie, to w przypadku wyraźnego niedoboru żelaza lub anemii, ważne jest, aby postępować zgodnie z zaleceniami lekarza, który może zalecić silniej działające suplementy żelaza.

Dzienna dawka żelaza przy niedoborze. Jak uzupełnić ten pierwiastek?

Wielu pacjentów z objawami anemii trafia do lekarza z pytaniem, jak uzupełnić niedobór żelaza. W zależności od wyników badań krwi, lekarz zaleca różnorodne  preparaty na niedobór żelaza. Leki na receptę często zawierają większe dawki żelaza i są przepisywane w bardziej zaawansowanych przypadkach niedoboru żelaza. Suplementy i leki dostępne bez recepty mogą być używane w łagodniejszych przypadkach niedoboru lub w ramach profilaktyki.

Dzienna dawka żelaza przy niedoborze zależy od wieku, płci, stanu zdrowia i diety. Oto standardowe wartości zalecanych dawek:

• mężczyźni: 8 mg dziennie,
• kobiety w wieku rozrodczym: 18 mg dziennie,
• kobiety w ciąży: 27 mg dziennie,
• kobiety po menopauzie: 8 mg dziennie.

Oczywiście, w zależności od indywidualnych potrzeb i poziomu niedoboru, lekarz może zalecić większe dawki - nawet do 120 mg dziennie.

Wiele osób nurtuje kwestia, jak długo leczy się niedobór żelaza. Zależy to od wielu czynników, w tym od stopnia i przyczyny niedoboru, ogólnego stanu zdrowia pacjenta, a także od jego reakcji na leczenie. Najczęściej poprawę można zaobserwować już po kilku tygodniach uzupełniania żelaza.

Osoby zastanawiające się, co stosować na niedobór żelaza, muszą mieć świadomość, że żelazo dostępne jest w różnych formach, np. jako siarczan żelazawy, glukonian żelaza i fumaran żelazawy.

Kupując tabletki na niedobór żelaza, warto wiedzieć, że siarczan żelazawy to jedna z najczęściej stosowanych i najtańszych form suplementów żelaza. Siarczan żelazawy zawiera stosunkowo dużą ilość jonów żelaza na jednostkę masy, a jego wchłanianie jest dość wysokie w porównaniu z innymi formami żelaza. Jednakże w wyższych dawkach, może on wywoływać dolegliwości jelitowe, w tym biegunkę, zaparcia, ból brzucha czy ciemne zabarwienie stolca.

Nieco rzadziej stosowany na niedobór żelaza fumaran żelazawy zawiera mniej żelaza na jednostkę masy w porównaniu do siarczanu żelazawego, ale jest często lepiej tolerowany przez pacjentów, co może skutkować mniejszym ryzykiem skutków ubocznych. Jest często zalecany jako alternatywa dla osób, które nie tolerują siarczanu żelazawego.

Glukonian żelaza, o niższej zawartości jonów żelaza na jednostkę masy, jest zwykle dobrze tolerowany przez pacjentów, ale może być mniej skuteczny w przypadku ciężkich niedoborów żelaza. Glukonian żelaza jest często stosowany w suplementach wieloskładnikowych i w produktach dedykowanych dla osób, które potrzebują mniejszych dawek żelaza.

Duży wybór różnorodnych preparatów żelaza można znaleźć na stronie https://www.apo-discounter.pl.

Warto też wiedzieć, co przyjmować oprócz żelaza. Witamina C pomaga we wchłanianiu żelaza, szczególnie żelaza niehemowego, pochodzenia roślinnego. Zazwyczaj równolegle z preparatami żelaza zaleca się przyjmowanie kwasu foliowego i witaminy B12, gdyż niedobory tych składników mogą również przyczyniać się do anemii.

Niedobór żelaza (niski poziom ferrytyny) i niedobór witaminy B12 często występują równocześnie, szczególnie u osób ze zrównoważoną dietą, problemami z wchłanianiem składników odżywczych (w tym żelaza) lub przewlekłymi schorzeniami.

W kwestii suplementacji na niedobór żelaza należy przestrzegać zaleceń lekarza, ponieważ nadmiar żelaza może być szkodliwy.

Niedobór żelaza a jego nadmiar

Chociaż niedobór żelaza niesie ze sobą wiele negatywnych skutków dla zdrowia, także jego nadmiar może nam zaszkodzić.

Hemochromatoza (kwalifikowana w ICD-10 jako E83.1) jest stanem, w którym wskutek nadmiernego gromadzenia się żelaza w organizmie, dochodzi do uszkodzeń  narządów i innych poważnych problemów zdrowotnych.

Hemochromatoza może być dziedziczna (pierwotna) lub nabyta (wtórna) w wyniku np. przewlekłych transfuzji krwi, alkoholizmu, niektórych chorób wątroby. U osób z rodzinnych przypadkach hemochromatozy zaleca się wykonanie testów genetycznych i regularne badania krwi.

Objawy nadmiaru żelaza w organizmie to:

• utrata masy ciała,
• zmęczenie i osłabienie,
• bóle stawów,
• problemy z wątrobą, takie jak powiększenie wątroby, ból w prawym górnym, kwadrancie brzucha,
• ciemniejsza skóra (hiperpigmentacja),
• cukrzyca,
• problemy z sercem, takie jak arytmia,
• problemy z układem rozrodczym, np. impotencja u mężczyzn,

W przypadku podejrzenia, że w krwi znajduje się za dużo żelaza lub wręcz doszło do hemochromatozy, należy niezwłocznie  skonsultować się z lekarzem, który może zalecić odpowiednie badania i wdrożyć leczenie. Hemochromatoza, jeśli jest nieleczona, może prowadzić do poważnych powikłań, w tym uszkodzeń narządów.

Skutki niedoboru żelaza

Niedobór żelaza może być groźny dla zdrowia, zwłaszcza jeśli nie jest leczony i prowadzi do anemii z niedoboru żelaza. Żelazo jest kluczowym składnikiem hemoglobiny, białka w czerwonych krwinkach, które transportuje tlen do wszystkich tkanek ciała. Niski poziom żelaza we krwi wskazuje, że organizm nie może produkować wystarczającej ilości hemoglobiny.

Wiele osób zastanawia się, czy niedobór żelaza to to samo, co anemia. Wyjaśniamy, że chociaż niedobór żelaza może prowadzić do anemii, to te pojęcia  nie są tożsame.

Anemia z niedoboru żelaza jest jednym z typów tej choroby. Z kolei niedobór żelaza może występować bez wyraźnych objawów lub z objawami, które nie są jeszcze związane z anemią, takimi jak zmęczenie, słabość, blada skóra, zawroty głowy, bóle głowy czy kruchość paznokci.

Aby wytłumaczyć, czym grozi niedobór żelaza, trzeba odnieść się do jego najgorszych skutków:

• zaburzenia i opóźnienia w rozwoju u dzieci,
• problemy z układem odpornościowym - podatność na infekcje i choroby,
• zwiększone ryzyko przedwczesnego porodu, niskiej masy urodzeniowej dziecka i innych powikłań,
• problemy z sercem, łącznie z niewydolnością,
• zaburzenia w pracy wątroby i mięśni.

Wielu pacjentów dopytuje, czy konsekwencją niedoboru żelaza są wahania wagi ciała. Odpowiedź jest niejednoznaczna. Z jednej strony niedobór żelaza może wpływać na funkcjonowanie tarczycy, a niedoczynność tego organu często prowadzi do spowolnienia metabolizmu, co zwiększa ryzyko przyrostu masy ciała.

Częściej jednak niedobór żelaza wiąże się z utratą apetytu, co zazwyczaj prowadzi do chudnięcia. Warto jednak pamiętać, że niedobór żelaza może być objawem innych problemów zdrowotnych powodujących utratę masy ciała, takich jak choroby przewodu pokarmowego wpływające na wchłanianie składników odżywczych.

Ważne jest, aby nie ignorować objawów niedoboru żelaza i skonsultować się z lekarzem, który skieruje na odpowiednie badania i zaordynuje suplementację żelaza lub zmiany w diecie. Wczesna diagnoza może zapobiec poważnym komplikacjom i poprawić ogólny stan zdrowia.