Co to jest nieswoiste zapalenie jelit?
Nieswoiste zapalenie jelit (w skrócie NZJ lub IBD - od angielskiego Inflammatory bowel disease) to grupa przewlekłych schorzeń zapalnych obejmujących dolne odcinki przewodu pokarmowego, charakteryzujących się występowaniem owrzodzeń oraz nawracających biegunek.
Zaliczane są do nich przede wszystkim trzy jednostki chorobowe:
- wrzodziejące zapalenie jelita grubego (UC – ang.: Ulcerative colitis);
- choroba Leśniowskiego-Crohna (CD – ang.: Crohn’s disease);
- niezdefiniowane (nieokreślone) zapalenie okrężnicy (IC – ang.: Indetermined colitis);
Do tego należy dodać kilka schorzeń występujących zdecydowanie rzadziej, takich jak mikroskopowe zapalenie jelit i inne (szczegóły poniżej).
Podłoże IBD do dziś pozostaje nie do końca wyjaśnione. W ogólnym zarysie zakłada się, iż przyczyną nieswoistego zapalenia jelit są zaburzenia immunologiczne występujące u osób predestynowanych do tego genetycznie pod wpływem określonych czynników środowiskowych. Najwięcej sporów budzi ostatni z wymienionych aspektów.
Dawniej zakładano, iż bezpośrednim powodem zachorowań są drobnoustroje zewnątrzpochodne – bakterie i wirusy. Teoria ta jednak została obalona.
Obecnie naukowcy podejrzewają, że nieprawidłowe reakcje układu odpornościowego mogą powodować:
- bakterie wewnątrzpochodne, czyli naturalna lecz nieprawidłowo zmodyfikowana mikroflora jelit;
- niewłaściwa dieta powodująca nadmierne wydzielanie kwasów żółciowych i enzymów trawiennych oraz zaburzająca funkcjonowanie flory bakteryjnej układu pokarmowego;
- palenie papierosów lub permanentne przebywanie w dymie; zanieczyszczenie powietrza;
- stała ekspozycja na czynniki stresogenne, zwłaszcza u osób o dużej wrażliwości i małej odporności psychicznej;
Reklama
Nieswoiste choroby zapalne jelit
Czym charakteryzują się poszczególne nieswoiste choroby zapalne jelit?
- Choroba Leśniowskiego-Crohna – może obejmować każdy z odcinków przewodu pokarmowego, od jamy ustnej do odbytu, w praktyce jednak najczęściej lokuje się w jelicie krętym, zastawce krętniczo-kątniczej i kątnicy. W jej przebiegu dochodzi do powstawania charakterystycznych przewężeń, przetok i ropni, co wiąże się z występowaniem uciążliwych objawów (szczegóły poniżej). Notuje się dwa szczyty zachorowań - wśród osób młodych (15-25 lat) i starszych (po 60 r.ż.);
- Wrzodziejące zapalenie jelita grubego – rozlany, przewlekły stan zapalny, umiejscowiony zazwyczaj w lewej okrężnicy oraz odbytnicy, obejmujący błonę śluzową oraz wierzchnią warstwę błony podśluzowej. Może się wiązać z owrzodzeniem. Przeważnie występuje w rzutach, przedzielonych okresami remisji;
- Eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit – grupa bardzo rzadkich chorób, których cechą wspólną jest naciekanie eozynofili (białych krwinek będących komórkami układu odpornościowego), czego efektem są uszkodzenia ścian układu pokarmowego;
- Mikroskopowe (kolagenowe lub limfocytowe) zapalenie jelit – przewlekła choroba układu pokarmowego o nieznanym podłożu, na którą zapadają głównie osoby po 70 r.ż. Cechą charakterystyczną jest występowanie małych zmian histopatologicznych przy jednoczesnym braku jakichkolwiek nieprawidłowości w badaniu endoskopowym;
- Choroba Behceta – układowe zapalenie naczyń krwionośnych, powodujące nawracające owrzodzenia m.in. przewodu pokarmowego;
- Niedokrwienne zapalenie jelit – poważne schorzenie powodowane niedostatecznym dopływem krwi do ścian układu trawiennego, związane z zawężeniem światła naczyń krwionośnych, będące m.in. powikłaniem miażdżycy;
- Zapalenie zbiornika jelitowego Poucha – najczęściej występuje u pacjentów po zabiegu resekcji jelita grubego, powodowane jest aktywnością bakterii kałowych;
- Wrzód samotny odbytnicy – choroba dolnego odcinka układu pokarmowego o niewyjaśnionym podłożu, być może związana z nadmiernym napinaniem mięśni dna miednicy lub procesami zachodzącymi w czasie defekacji.
Objawy nieswoistego zapalenie jelit
Ze względu na mnogość jednostek chorobowych zaliczanych do IBD, objawy nieswoistego zapalenia jelit są różnorodne.
Przykładowo wrzodziejące zapalenie jelita manifestuje się poprzez takie symptomy, jak:
- owrzodzenie wewnętrznych ścian przewodu pokarmowego,
- częste i wodniste biegunki, niekiedy z domieszką krwi i śluzu,
- bóle brzucha, uczucie parcia na stolec,
- pogorszenie wydolności fizycznej, utrata masy ciała,
- symptomy ogólnoustrojowe – gorączka lub stan podgorączkowy, bóle mięśniowo-stawowe, uczucie rozbicia.
Jeśli natomiast chodzi o drugie najczęściej występujące z nieswoistych zapaleń jelit, czyli chorobę Leśniowskiego-Crohna, typowymi objawami są:
- bóle brzucha, zwłaszcza w dolnej, prawej części,
- biegunki i krwawienia z układu pokarmowego, ale nie tak częste, jak w przypadku zapalenie wrzodziejącego,
- owrzodzenia, przetoki i ropnie w świetle przewodu trawiennego.
Reklama
Dieta przy nieswoistym zapaleniu jelit
Niezwykle istotnym czynnikiem przy nieswoistym zapaleniu jelit jest dieta, przy czym zagadnienie to rozpatruje się w dwóch wymiarach:
- produkty, które mogą się przyczyniać do powstawania IBD. Należą do nich zwłaszcza czerwone mięso oraz wyroby zawierające duże ilości soli, cukru bądź szkodliwych tłuszczów nasyconych i trans (fast foody, dania gotowe, sosy w proszku, przekąski, słodycze). Powodują one szereg niekorzystnych reakcji ze strony układu pokarmowego, negatywnie wpływają też na skład mikroflory jelitowej, która – jak zostało powiedziane wyżej – prawdopodobnie ma kluczowe znaczenie w rozwoju nieswoistych zapaleń jelit.
- produkty, które należy spożywać w czasie choroby, przy czym ważne jest różnicowanie faz, zwłaszcza u pacjentów z zapaleniem wrzodziejącym. W okresie remisji, a więc uspokojenia, dużą rolę przypisuje się żywności bogatej w błonnik, który sprzyja namnażaniu się zdrowych pożytecznych bakterii jelitowych. Są to przede wszystkim pieczywa różnego typu oraz warzywa. Warto też jeść delikatne oleje roślinne (rzepakowy, oliwa z oliwek), chude mięso i wędliny, chude mleko oraz różnego typu produkty fermentowane. Natomiast w fazie zaostrzenia, ilość spożywanego błonnika powinna być znacznie ograniczona. W związku z wyniszczającym działaniem intensywnych biegunek kluczowe w tym czasie jest dostarczenie większej składników odżywczych, w tym zwłaszcza białek, a także zwiększenie podaży kalorii.
Reklama
Probiotyk na nieswoiste zapalenie jelit
Ponieważ wiele wskazuje na to, że ważnym czynnikiem etiologicznym IBD są zaburzenia naturalnej mikroflory jelitowej, często zaleca się, by osoby cierpiące na tego typu schorzenia przyjmowały preparaty zawierające żywe kultury pożytecznych bakterii, czyli tak zwane probiotyki.
Na nieswoiste zapalenie jelit stosowane są przede wszystkim różne szczepy Lactobacillus oraz Bifidobacterium, a także niepatogenny szczep E. Coli Nissle 1917. Ich rola w terapii schorzeń układu pokarmowego jest powszechnie znana. Stosowanie prebiotyków zwiększa populację bakterii pożytecznych i hamuje namnażanie tych chorobotwórczych, zwiększa też poziom tzw. bariery nabłonkowej oraz stymuluje właściwą aktywność układu odpornościowego.
Oczywiście, oprócz stosowania prebiotyków w postaci suplementów, pamiętać należy o zasadach żywienia dla osób z IBD, w tym przyjmowaniu dużych ilości błonnika.
Reklama
Nieswoiste zapalenie jelit u dzieci
Coraz częściej spotykanym problemem jest nieswoiste zapalenie jelit u dzieci. Chorować zaczynają coraz młodsi pacjenci, w tym nawet niemowlęta. Szacuje się, że już co czwarta osoba zmagająca się z IBD zapadła na to schorzenie w okresie dzieciństwa.
U 5 procent pierwsze objawy wystąpiły przed ukończeniem 5. roku życia. Lekarze i naukowcy zwracają uwagę, że poważnym problemem jest w tym przypadku intensywność objawów – większa niż u osób dorosłych. Poważniejsza jest też skala powikłań.
Zarówno w przypadku choroby Leśniowskiego-Crohna, jak też wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, nawracające, częste i intensywne biegunki oraz inne objawy (np. utrata apetytu), są przyczyną niedożywienia i związanych z tym zaburzeń rozwoju.
Typowe problemy u dzieci z IBD, to:
- niski wzrost;
- niedobór masy ciała;
- nieprawidłowe kształtowanie szkieletu kostnego;
- opóźnione dojrzewanie płciowe;
Reklama
Diagnostyka nieswoistego zapalenia jelit
Diagnostyka nieswoistego zapalenia jelit jest żmudna i skomplikowana. W grę wchodzi bowiem różnicowanie zarówno z innymi chorobami i zaburzeniami, jak też właściwe określenie konkretnej jednostki chorobowej wchodzącej w skład IBD.
Do potwierdzenia choroby Leśniowskiego-Crohna niezbędne jest zestawienie wyników:
- badań endoskopowych,
- badań radiologicznych,
- oceny mikroskopowej.
- badań laboratoryjnych z krwi
U osób cierpiących na to schorzenie często stwierdza się niedokrwistość, małopłytkowość oraz podniesione wskaźniki stanu zapalnego – OB i CRP.
Jeśli chodzi i wrzodziejące zapalenie jelita grubego, podstawę rozpoznania stanowią badania:
- fizykalne,
- endoskopowe,
- histopatologiczne,
- laboratoryjne.
Leczenie nieswoistego zapalenia jelit
Leczenie nieswoistego zapalenia jelit także zależy od konkretnego schorzenia. Jeśli chodzi o chorobę Leśniowskiego-Crohna, postępowanie terapeutyczne zakłada dwie ścieżki.
Pierwszą z nich jest leczenie farmakologiczne, z użyciem takich środków, jak:
- glikokortykosteroidy (GKA) o działaniu przeciwzapalnym,
- preparaty kwasu aminosalicylowego (5-ASA),
- leki immunomodulujące, wpływające na aktywność układu odpornościowego,
- leki biologiczne,
- leki przeciwbólowe,
- leki przeciwbiegunkowe.
Oprócz tego kluczowy jest zestaw działań profilaktycznych, wśród których wymienić można:
- unikanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych,
- nie palenie papierosów, nie picie alkoholu,
- redukcja ekspozycji na stres,
- zdrowe odżywianie.
Chorzy na wrzodziejące zapalenie jelita grubego, w zależności od nasilenia objawów oraz fazy choroby, mogą przyjmować te same środki farmakologiczne, jak wymienione powyżej, przy czym głównym celem jest utrzymywanie remisji bez konieczności użycia GKA – w tym celu używa się preparatów 5-ASA oraz zaleceń dotyczących zdrowej diety i trybu życia.
