Mastopatia sutka - przyczyny, objawy, leczenie, dieta

Choroba włóknisto-torbielowata sutka (lub zmiany włóknisto-torbielowate piersi, dawniej określane jako mastopatia) to częsta dolegliwość występująca u kobiet. Dotyka ona około 50% kobiet w wieku rozrodczym i aż 90% kobiet w wieku pomenopauzalnym. Przyczyny jej powstania nie są do końca poznane.

Choroba włóknisto-torbielowata nie jest groźna dla życia (obecnie pojawia się nawet pogląd, że zmiany włóknisto-torbielowate nie są chorobą, a jedynie wariantem normalnych, cyklicznych zmian zachodzących w gruczołach piersiowych), powoduje jednak szereg nieprzyjemnych objawów (przede wszystkim ból piersi). Według obecnej wiedzy zmiany włóknisto-torbielowate piersi nie są stanem przednowotworowym (nie rozwija się z nich żaden nowotwór). Należy jednak pamiętać, że zmiany te muszą być różnicowane z innymi, poważnymi chorobami piersi (m.in. rakiem i innymi nowotworami piersi).

Budowa piersi

Piersi zbudowane są głównie z tkanki gruczołowej, która otoczona jest tkanką tłuszczową i pokryta skórą. Tkanka gruczołowa składa się z kilku do kilkunastu płatów. Każdy płat zbudowany jest z płacików, które z kolei składają się z pęcherzyków mlecznych, wewnątrz których dochodzi do produkcji pokarmu. Z każdego z nich uchodzi przewód wyprowadzający (tzw. przewód mleczny). Wszystkie przewody mają swoje ujście na szczycie piersi czyli brodawce sutkowej.

Tkanka gruczołowa budująca piersi jest bardzo wrażliwa na zmiany poziomu kobiecych hormonów płciowych. Podczas cyklu miesiączkowego dochodzi do cyklicznych, naturalnych wahań poziomów hormonów (głównie estrogenów i progesteronu). Podczas drugiej fazy cyklu tkanka gruczołowa zwiększa swoją aktywność – u wielu kobiet powoduje to wystąpienie (przemijającego po rozpoczęciu miesiączki) obrzęku piersi.

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - przyczyny i sposoby zapobiegania

Przyczyny powstania choroby włóknisto-torbielowatej sutka nie są do końca poznane. Obecnie uważa się, że najbardziej prawdopodobnym mechanizmem powstania tej choroby jest zaburzenie równowagi pomiędzy stężeniami kobiecych hormonów płciowych – estrogenów i progesteronu. Na skutek nadmiaru estrogenów i zmian w metabolizmie tkanki gruczołowej piersi, dochodzi do powstawania wewnątrz niej drobnych, niewyczuwalnych dotykiem, wypełnionych płynem torbieli. Torbiele pękają, ich zawartość wylewa się do otaczającej tkanki powodując powstanie drobnych zwłóknień. Obecność małych torbieli i zwłóknień w tkance gruczołowej piersi oraz fizjologiczny obrzęk piersi występujący w drugiej połowie cyklu miesiączkowego wywołują objawy choroby.

Jak wcześniej wspomniano, nie są znane przyczyny powstania zaburzeń równowagi hormonalnej, które prowadzą do rozwoju zmian włóknisto-torbielowatych piersi. Nie istnieją więc sprawdzone, pewne sposoby zapobiegania ich wystąpieniu. Uważa się jednak, ze prowadzenie tzw. prozdrowotnego stylu życia może zapobiec rozwojowi schorzenia lub też opóźnić rozwój dolegliwości lub je zminimalizować. Zdrowy tryb życia – obejmujący m.in. dostosowany do wieku i współistniejących chorób regularny wysiłek fizyczny oraz odpowiednią, zbilansowaną dietę. Udowodniono, że stosowanie ubogiej w wielonasycone kwasy tłuszczowe i alkohol diety bogatej w warzywa i owoce, pełnoziarniste pieczywo oraz produkty mleczne zmniejsza ryzyko rozwoju chorób piersi.

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - obajwy

Do objawów choroby włóknisto-torbielowatej sutka zaliczyć należy ból (najczęściej) obu piersi, który nasila się szczególnie w ciągu kilku dni poprzedzających wystąpienie miesiączki, a ustępuje szybko po jej pojawieniu się.

Do innych możliwych dolegliwości należą:

• bolesność podczas ucisku,
• obrzmienie piersi,
• uczucie dyskomfortu, pełności czy też „ciężkich piersi”.

Czasami powyższym objawom towarzyszyć może wyczuwalne zwiększenie grubości lub spoistości fragmentu tkanki gruczołowej piersi lub też powstanie wyczuwalnych dotykiem drobnych guzków w piersi (należy je różnicować z innymi, poważnymi schorzeniami piersi!).

Po stwierdzeniu co najmniej jednego z powyższych objawów warto udać się na konsultację do ginekologa!

• Czy wiesz czym jest: Gwiaździsta blizna piersi

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - wizyta u lekarza i badania

Wizyta u lekarza ginekologa powinna mieć następujący przebieg:

Lekarz zbiera wywiad, tzn. zapyta o:

• dotychczasowy stan zdrowia pacjentki,
• przebyte przez nią choroby,
• hospitalizacje,
• zabiegi operacyjne.
• ogólne samopoczucie,
• występowanie problemów ze snem,apetytem, wypróżnianiem się.

Padną również pytania o:

• uczulenia (w tym także na leki)
• stosowane używki (papierosy, alkohol, substancje psychoaktywne, czyli np. narkotyki).

Lekarz zapyta również o choroby, które występowały w najbliższej rodzinie (u rodziców, dziadków, rodzeństwa). W wywiadzie pojawią się również pytania dotyczące objawów obecnej choroby, a także o czas ich trwania, stopień nasilenia.

Lekarz ginekolog dodatkowo skupi się na wywiadzie ginekologicznym, w którym spyta o:

• wiek, w którym wystąpiła pierwsza miesiączka,
• regularność i długość cykli miesięcznych,
• obfitość i czas trwania krwawienia miesięcznego,
• występowanie krwawień i plamień między miesiączkami,
• obecność skrzepów w krwi miesiączkowej,
• zespół napięcia przedmiesiączkowego 
• datę pojawienia się ostatniej miesiączki.

Dodatkowo zapyta o przebyte ciąże (w tym także te zakończone poronieniem):

• ich czas trwania,
• sposób rozwiązania (naturalny, cięcie cesarskie),
• występujące powikłania.

Padną również pytania dotyczące:

• przebytych zabiegów ginekologicznych,
• aktywności seksualnej,
• chorób przenoszonych drogą płciową

Następnie lekarz powinien przystąpić do tzw. badania ogólnego. Jego wygląd różni się istotnie w zależności od wieku i ogólnego stanu zdrowia danego pacjenta. Lekarz zwraca szczególną uwagę na części ciała i narządy, których wygląd bądź funkcja ulegają zmianie pod wpływem danej choroby. Do niezbędnego minimum badania należy:

• dokładne obejrzenie ciała pacjenta,
• zbadanie dotykiem głowy,
• szyi,
• brzucha,
• pachwin,
• kończyn.

Kolejnym etapem badania powinno być badanie gruczołów sutkowych (piersi). Polega ono na obejrzeniu i badaniu dotykiem piersi i ich okolic w różnych pozycjach ciała przyjmowanych przez pacjentkę. Podczas badania lekarz poszukuje:

• zaczerwienienia,
• zsinienia,
• owrzodzeń
• uszkodzeń skóry pokrywającej piersi,
• guzków,
• zgrubień lub stwardnień wewnątrz gruczołu piersiowego, mogących świadczyć o toczącym się tam procesie nowotworowym.

Badanie dotykiem pachy umożliwia wykluczenie powiększenia węzłów chłonnych (które następuje m.in. w przypadku zaplenia piersi lub rozwoju w nich zmian nowotworowych). Lekarz uciśnie też brodawki sutkowe – sprawdzi w ten sposób, czy nie pojawia się wyciek, który (poza okresem ciąży i laktacji) świadczyć może o schorzeniu rozwijającym się w gruczołach piersiowych (np. zapalenie sutka, zmiany nowotworowe).

Pomimo tego, że objawy wskazują na to, że choroba rozwija się w gruczołach piersiowych, konieczne jest przeprowadzenie dokładnego badania ginekologicznego. Nie można bowiem nigdy z góry wykluczyć, że objawy ze strony gruczołów piersiowych spowodowane są istnieniem patologii w innej części ciała. Badanie ginekologiczne pozwoli wykluczyć istnienie patologii w drogach rodnych, która może wywoływać objawy ze strony piersi.

Przeprowadza się je na fotelu ginekologicznym – kobieta znajduje się w pozycji leżącej z podpartymi i rozchylonymi nogami. Pacjentka przed badaniem powinna oddać mocz, a także – w miarę możliwości, wypróżnić się. Lekarz kolejno:

• obejrzy narządy płciowe zewnętrzne,
• zbada ściany pochwy i szyjkę macicy z pomocą wziernika (niewielkiego plastikowego urządzenia służącego do rozchylenia warg sromowych i ścian pochwy),
• przeprowadzi badanie narządów płciowych wewnętrznych (pochwy, macicy, jajników). Dokona tego za pomocą dwóch rąk – dwa palce jednej ręki wprowadzi do pochwy, drugą ręką natomiast będzie badał brzuch (u dziewic palec jednej ręki wprowadzany jest do odbytnicy zamiast do pochwy).

Końcowym elementem badania powinno być badanie ultrasonograficzne (USG). Badanie to odbywa się za pomocą sondy, którą wprowadza się przezpochwowo lub przezodbytniczo – umożliwia ona pokazanie na ekranie aparatu wyglądu niektórych narządów wewnętrznych.

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - diagnostyka

Głównym celem diagnostyki zmian włóknisto-torbielowatych piersi jest wykluczenie istnienia zmian nowotworowych lub przednowotworowych gruczołu piersiowego. Wyróżnia się diagnostykę nieinwazyjną i diagnostykę inwazyjną.

W diagnostyce nieinwazyjnej stosuje się kilka rodzajów badań:

Mammografia – to najczęściej wykonywane w diagnostyce tej dolegliwości badanie. Polega na wykonaniu prześwietlenia piersi za pomocą promieniowania rentgenowskiego. Dokonuje się tego specjalnym aparatem, tzw. mammografem. Uzyskany obraz ocenia się pod kątem obecności zagęszczeń i zwapnień w miąższu piersi, które świadczyć mogą o rozwijającej się zmianie nowotworowej. Badanie jest dokładniejsze u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Wynika to z fizjologicznej przebudowy piersi – w okresie przedmenopauzalnym miąższ piersi składa się głównie z tkanki gruczołowej (koniecznej do produkcji pokarmu), po menopauzie zaś składa się głównie z tkanki tłuszczowej. Z pomocą mammografii można już wykryć zmiany wielkości 2-3 mm.

USG (badanie ultrasonograficzne) – jest badaniem uzupełniającym dla mammografii, stosowane jest przede wszystkim u młodych kobiet, których piersi zawierają dużo tkanki gruczołowej, przez co badanie mammograficzne jest mniej dokładne. Obraz USG uzyskuje się po przyłożeniu do piersi głowicy emitującej ultradźwięki.

Czasami (rzadko), gdy na podstawie badań nieinwazyjnych nie można wykluczyć, że konieczne jest pogłębienie diagnostyki i zastosowania diagnostyki inwazyjnej, takiej jak:

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa – polega na pobraniu pewnej ilości komórek budujących guz za pomocą długiej i cienkiej igły, komórki te poddane są następnie badaniu cytologicznemu. Igła ta jest wprowadzana pod kontrolą mammografii lub USG.

Biopsja gruboigłowa – polega na pobraniu niewielkiego wycinka guza z pomocą grubej igły – uzyskany w ten sposób materiał poddać można badaniu histopatologicznemu.

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - leczenie

Leczenie zmian włóknisto-torbielowatych piersi i towarzyszących mu objawów obejmuje głównie farmakoterapię:

• Leki przeciwbólowe z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) sprzedawane bez recepty (takie jak paracetamol, ibuprofen i inne). Pamiętaj, że maksymalna dobowa dawka paracetamolu wynosi 4 g (lub 2,5 g, gdy jest stosowany stale przez kilka dni), a dobowa dawka ibuprofenu nie powinna przekraczać 1,2 g.
• Doustna antykoncepcja – w niektórych przypadkach jej zastosowanie może zmniejszyć dolegliwości (poprzez ustalenie nowej równowagi hormonów płciowych).
• Danazol – stosowany bardzo rzadko, przy bardzo dużym nasileniu dolegliwości. Lek ten jest pochodną męskiego hormonu płciowego – testosteronu. Blokuje wydzielania żeńskich hormonów płciowych w jajnikach obniżając stężenie estrogenów i progesteronu. Niestety posiada sporo działań niepożądanych. Należą do nich przyrost wagi, retencja płynów, zmniejszenie piersi, przetłuszczanie się skóry i trądzik, uderzenia gorąca, obniżenie barwy głosu.

Bardzo rzadko (gdy jedna z cyst osiąga duże rozmiary) stosuje się biopsję aspiracyjną cienkoigłową celem opróżnienia cysty z zawartego w niej płynu.

Aby zminimalizować objawy choroby i zwolnić jej progresję warto wprowadzić odpowiednią dietę i wykonywać regularnie wysiłek fizyczny.

Ponadto celowym wydaje się regularne poddawanie się okresowym badaniom profilaktycznym, dzięki którym maleje ryzyko „przegapienia” zagrażających życiu chorobom piersi, które mogą rozwijać się równolegle do zmian włóknisto-torbielowatych:

• samokontrola piersi wykonywana regularnie co miesiąc;
• regularne (co 12 miesięcy) wizyty u lekarza, podczas których wykonywane jest badanie piersi;
• regularne zgłaszanie się na badania mammograficzne – co 2 lata u kobiet w wieku 45-50 lat i co roku u kobiet po 50 r.ż.;
• u kobiet obciążonych zwiększonym ryzykiem wystąpienia raka piersi należy zwiększyć częstotliwość badania piersi, a mammografię powinno wykonywać się już od 40 r.ż.

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - leczenie domowe

Leczenie domowe podzielić można na dwie główne kategorie: leczenie dietą i regularny wysiłek fizyczny.

Zalecenia dietetyczne:

• Należy spożywać mniej potraw bogatych w tłuszcze nasycone, a więcej bogatych w kwasy omega-3 (np. ryb).
• Należy spożywać dużo produktów bogatych w błonnik.
• Zminimalizować lub całkowicie unikać spożywania kawy, mocnej herbaty, alkoholu.
• Ograniczyć spożycie cukru, produktów z mąki pszennej, jajek, czekolady.
• Zażywać preparaty multiwitaminowe lub spożywać produkty spożywcze naturalnie bogate w następujące witaminy i minerały: witaminę C, witaminę E, witaminy z grupy B (szczególnie witaminę B₆), beta-karoten, selen, cynk, wapń, magnez, jod, miedź.
• Przyjmować olej z wiesiołka dwuletniego.

Dodatkowo regularnie (codziennie!) należy wykonywać dostosowany do wieku i współistniejących chorób wysiłek fizyczny (np. spacery, bieganie, jazda na rowerze, pływanie, joga, fitness lub inne).

Ponadto należy zawsze nosić dopasowany, nie uciskający, ale dobrze podtrzymujący piersi biustonosz. Podczas wysiłku fizycznego i snu (zwłaszcza gdy piersi są bardzo wrażliwe) warto stosować biustonosz sportowy.

Korzystny wpływ na zdrowie przyniesie też rzucenie palenia.

Choroba włóknisto-torbielowata sutka - ankieta

Ankieta „Dolegliwości ze strony piersi – jaka jest ich przyczyna?”
Poniżej znajduje się szereg pytań – bardzo proszę wybrać w każdym odpowiedź TAK lub NIE
Odczuwam ból piersi, który zawsze nasila się w drugiej części cyklu miesiączkowego.
TAK
NIE
W moich piersiach wyczuwam mnogie, drobne, czasem bolesne guzki.
TAK
NIE
Z mojej brodawki sutkowej wycieka ciecz i nie jestem w ciąży i nie karmię piersią.
TAK
NIE
Karmię piersią
TAK
NIE
Moje piersi są opuchnięte i/lub bolesne i/lub ciężkie – dolegliwości te na przemian pojawiają się i znikają.
W przeszłości chorowałam na zapalenie piersi.
TAK
NIE
Moje piersi są opuchnięte i/lub zaczerwienione, mam podwyższoną temperaturę.
TAK
NIE
Wyczułam powiększony węzły chłonne pod pachą.
TAK
NIE
Jedna z moich piersi powiększyła się.
TAK
NIE
Moje piersi są opuchnięte i/lub bolesne, spóźnia mi się okres
TAK
NIE
Podczas samobadania piersi wyczułam guzek, którego wcześniej nie było.
TAK
NIE
Niedawno przekułam brodawkę sutkową.
TAK
NIE
Jestem w wieku 50-70 lat.
TAK
NIE
Zauważyłam, że jedna z brodawek sutkowych jest wciągnięta lub owrzodziała.
TAK
NIE
Jestem w wieku reprodukcyjnym.
TAK
NIE
Zwykle miesiączkuje regularnie.
TAK
NIE

Analiza ankiety:
Odpowiedź TAK w ≥1 z pytań: 1, 2, 5: „Prawdopodobnie cierpisz z powodu zmian włóknisto-torbielowatych piersi”.
Odpowiedź TAK w ≥2 z pytań: 4, 6, 7, 8 lub 9, 12: „Prawdopodobnie cierpisz z powodu zapalenia gruczołu piersiowego – skontaktuj się z lekarzem.”
Odpowiedź TAK w pytaniach 8 i 9: „Istnieje ryzyko, że może się u Ciebie rozwijać rak piersi – pilnie skontaktuj się z lekarzem!”
Odpowiedź TAK w ≥1 z pytań: 3, 11, 13, 14: „Istnieje ryzyko, że może się u Ciebie rozwijać rak piersi – pilnie skontaktuj się z lekarzem!”
Odpowiedź TAK w pytaniu 10 i 15 lub 10,15,16: „Powyższe objawy mogą wskazywać, że jesteś w ciąży.”