Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Wtórna niedoczynność tarczycy - czym jest? Przyczyny, objawy i leczenie

Dużo śpi, mało płacze, rzadko domaga się karmienia – takie zachowanie noworodka początkowo nie wzbudza niepokoju rodziców. Tymczasem może to być sygnał świadczący o nieprawidłowej pracy tarczycy i np. jej wtórnej niedoczynności. Choć ta u najmłodszych zdarza się raczej rzadko. Wtórna niedoczynność tarczycy to konsekwencja zaburzeń związanych z chorobami przysadki mózgowej albo podwzgórza. Pośrednią przyczyną jej występowania może być leczenie preparatami zawierającymi beksaroten. Dowiedz się więcej o tej chorobie.
Wizualizacja tarczycy z niedoczynnością wtórną
Źródło: 123RF
Spis treści

Reklama

Co to jest wtórna niedoczynność tarczycy?

Wtórna niedoczynność tarczycy jest wynikiem zaburzeń podwzgórzowo-przysadkowych. To jeden z dwóch podstawowych typów niedoczynności tarczycy, obok niedoczynności pierwotnej.

W klasyfikacji ICD-10 wtórna niedoczynność tarczycy nie jest wskazana wprost tą nazwą. Jednak, po krótkiej analizie, tę odmianę niedoczynności tarczycy można zakwalifikować do kategorii: Niedoczynność tarczycy o innej etiologii (E03). Pozostałe kategorie odnoszą się przede wszystkim do niedoczynności tarczycy wywołanej niedoborem jodu.

Wtórna niedoczynność tarczycy może też mieć postać nabytą i pojawić się w wyniku choroby. Można też skategoryzować ją jako:

  • niedoczynność drugorzędową;
  • niedoczynność trzeciorzędową.

Dokładniejsze wyjaśnienia tych pojęć w dalszej części tekstu.

Zwykle za niedoczynność wtórną tarczycy odpowiadają rozwijające się w obszarze podwzgórza lub przysadki mózgowej guzy i nowotwory, choć mogą to być również uwarunkowane genetycznie nieprawidłowości w mózgu.

Reklama

Rodzaje niedoczynności tarczycy

Według podstawowej kategoryzacji chorobę tę dzieli się na dwa typy. Są to:

  • pierwotna niedoczynność tarczycy - to choroba wynikająca ze zmian w obszarze samego gruczołu tarczowego, np. nieodpowiednia budowa tarczycy albo pojawienie się jej w nietypowej lokalizacji w organizmie. Niedoczynność tarczycy pierwotna może być też wynikiem uszkodzenia gruczołu przez chorobę Hashimoto albo niedoczynność jatrogenną;
  • wtórna niedoczynność tarczycy - jest konsekwencją chorób lub uszkodzenia przysadki bądź podwzgórza.

Jeżeli niedoczynność tarczycy wtórna to konsekwencja chorób przysadki, wówczas określa się ją także mianem niedoczynności drugorzędowej.

Z kolei, wtórna trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy to dolegliwość, której przyczyną są choroby, czy uszkodzenie podwzgórza.

Taki podział przedstawili na łamach “Farmacji Współczesnej” Katarzyna Łącka oraz Adam Czyżyk.

Tym samym, pojęcia wtórna i trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy nie są ze sobą równorzędne.

Trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy - zgodnie z przedstawionymi informacjami w publikacji wskazanych naukowców - wskazuje tylko na jedną z dwóch możliwych przyczyn pojawienia się wtórnej niedoczynności tarczycy.

Jak widać, pierwotna i wtórna niedoczynność tarczycy mają odmienne podłoże. Warto jednak mieć świadomość, że objawy jednego i drugiego typu tej choroby, mogą być ze sobą tożsame.

Zwykle niedoczynności tarczycy pierwotnej i wtórnej towarzyszą zmiany dotykające praktycznie całego organizmu: począwszy od skóry, a na układzie nerwowym skończywszy.

Co ciekawe, te powyższe rodzaje można dodatkowo charakteryzować, używając podziału na niedoczynność tarczycy:

  • wrodzoną - objawy pojawiają się już w życiu płodowym albo tuż po narodzinach;
  • nabytą - ujawnia się w ciągu życia w konsekwencji chorób, czy uszkodzeń, np. mózgu.

Reklama

Czym się różni nadczynność od niedoczynności tarczycy?

Zaburzenia pracy tarczycy mogą przyjąć różną formę. W zależności od ilości hormonów tarczycy w organizmie, można mówić o nadczynności lub niedoczynności tarczycy.

Nadczynność tarczycy, inaczej hyperthyreosis, jest stanem wzmożonego działania hormonów gruczołu tarczowego. Natomiast niedoczynność to stan, gdy tych hormonów jest za mało, by gruczoł, ale i cały organizm mógł prawidłowo funkcjonować.

Co ciekawe, w przypadku nadczynności tarczycy funkcjonuje również podział na:

  • pierwotną nadczynność tarczycy - występuje w przypadku obniżonego stężenia TSH i podwyższonego stężenia fT4 i/lub fT3. Natomiast pierwotna niedoczynność tarczycy to sytuacja odwrotna, gdy TSH jest podwyższone, a stężenia fT4 i/lub fT3 obniżone. Oczywiście, nie można pominąć utajonych (czyli tzw. subklinicznych) zaburzeń tarczycy, gdy trudno zaobserwować zmiany stężenia hormonów;
  • wtórną nadczynność tarczycy - zdaniem specjalistów, Katarzyny Łąckiej i Adama Czyżyka, to zaburzenie powstaje w wyniku nadmiernego wydzielania tyreotropiny przez guzy przysadki mózgowej. Nadczynność wtórna tarczycy charakteryzuje się - jak wynika z informacji przedstawionych przez A. Ghandoura na łamach “Po dyplomie” - podwyższonym TSH oraz podwyższonym T3 lub T4. Natomiast niedoczynność wtórna tarczycy, jak już podkreślaliśmy, to zaburzenie związane z niedoborem hormonów tarczycy, wynikające z problemów w układzie podwzgórzowo-przysadkowym.

Reklama

Przyczyny wtórnej niedoczynności tarczycy

Nabyta wtórna niedoczynność tarczycy występuje rzadziej niż nabyta pierwotna niedoczynność tarczycy. Dotyczy mniej niż 5 proc. wszystkich pacjentów z nabytą niedoczynnością tarczycy. Takie wnioski przedstawia K. A. Woeber na łamach „Update on the management of hyperthyroidism and hypothyroidism” (Arch Farm Med).

Bezpośrednim czynnikiem ryzyka wtórnej niedoczynności tarczycy są problemy z funkcjonowaniem przysadki mózgowej lub podwzgórza. Co jednak prowadzi do ich wystąpienia?

Zdaniem Magdaleny J. Woźniak i Beaty Matyjaszek-Matuszek, autorek publikacji na łamach “Lekarz POZ” (5/2022), ponad połowa przypadków wtórnej niedoczynności tarczycy to konsekwencja gruczolaków przysadki mózgowej.

Wśród przyczyn nabytej wtórnej niedoczynności tarczycy wymienić można także:

  • dysfunkcje przysadki mózgowej lub podwzgórza w wyniku urazu głowy,
  • udar przysadki,
  • operacje,
  • radioterapię,
  • choroby genetyczne,
  • choroby naciekowe,
  • zespół Sheehana,
  • procesy autoimmunologiczne,
  • pojawienie się nowotworów pierwotnych lub wtórnych w obszarze podwzgórza lub przysadki mózgowej.

Nie bez znaczenia jest również stosowanie immunoterapii nowotworów, gdyż może to prowadzić do zapalenia przysadki mózgowej z niedoczynnością przedniego płata.

Inna przyczyna to przyjmowanie beksarotenu, leku stosowanego często w leczeniu postaci skórnej chłoniaka T-komórkowego.

Przewlekłe przyjmowanie tego preparatu - zdaniem Heleny Jastrzębskiej, autorki publikacji na łamach “Po dyplomie” - wpływa u 40-70 proc. pacjentów na pojawienie się wtórnej niedoczynności tarczycy.

Cofa się ona jednak po kilku tygodniach od odstawienia wskazanej substancji czynnej. Wówczas, w celu osiągnięcia eutyreozy, a więc stężenia hormonów w normie, stosuje się lewotyroksynę.

Z kolei wrodzona wtórna niedoczynność tarczycy to konsekwencja m.in.:

  • wrodzonych nieprawidłowości w obszarze podwzgórza i/lub przysadki mózgowej,
  • izolowanego niedoboru TSH,
  • wielohormonalnej niedoczynności przysadki mózgowej.

Wtórna niedoczynność tarczycy u dzieci powstaje w wyniku wad rozwojowych, niedotlenienia, infekcji, procesów autoimmunologicznych w życiu płodowym.

U dzieci przedwcześnie urodzonych to nierzadko efekt niedojrzałości osi podwzgórze - przysadka mózgowa - tarczyca.

Badania przesiewowe w kierunku niedoczynności tarczycy u noworodków prowadzone są w Polsce od 1974 roku, a od 1994 roku obejmują całą populację noworodków. Nie pozwalają one na wykrycie wtórnej niedoczynności tarczycy, a jedynie pierwotnej.

Jednak zdaniem Renaty Karwowskiej, wtórna niedoczynność tarczycy występuje 10 razy rzadziej niż pierwotna i nie ma tak istotnego wpływu na rozwój ośrodkowego układu nerwowego jak jej postać pierwotna.

Aby rozpoznać wtórną niedoczynność tarczycy u dziecka, niezbędny jest rezonans magnetyczny okolicy podwzgórzowo-przysadkowej, ocena okulistyczna nerwu wzrokowego, test stymulacji TRH i ocena czynności hormonalnej przysadki mózgowej. Zalecane jest także monitorowanie fT4.

Wtórna niedoczynność tarczycy w ciąży może być stanem, który prowadzi do zaburzeń u płodu. Znane są przypadki, gdy u dziecka doszło do przejściowej wtórnej niedoczynności tarczycy w wyniku zahamowania wydzielania TSH przez przysadkę mózgową płodu, z powodu wysokich stężeń tyroksyny matki w krążeniu dziecka (Zalecenia postępowania w chorobach tarczycy w ciąży przygotowane przez Zespół Ekspertów do spraw Opieki Tyreologicznej w Ciąży, 2011.).

Reklama

Objawy wtórnej niedoczynności tarczycy

Choroba manifestuje się sennością, obrzękiem, spowolnieniem mowy, uczuciem zimna, a także szorstką, suchą skórą.

Wśród objawów wtórnej niedoczynności tarczycy wymienić można także anemię, bradykardię, zaburzenia koncentracji i uwagi, osłabienie siły mięśniowej.

Choroba nie pozostaje bez znaczenia dla funkcjonowania układu rozrodczego - problemy ze zbyt obfitymi miesiączkami, czy cykle bezowulacyjne mogą również świadczyć o wtórnej niedoczynności tarczycy.

Do objawów niedoczynności wtórnej tarczycy zaliczyć można także:

  • przyrost masy ciała,
  • obniżenie tonu głosu,
  • wypadanie włosów, brwi i rzęs,
  • spowolniony metabolizm,
  • nadciśnienie tętnicze rozkurczowe.

Wtórna wrodzona niedoczynność tarczycy - zdaniem Renaty Karwowskiej - u dzieci charakteryzuje się uporczywą hipoglikemią, a u płci męskiej tzw. mikropenisem, będącym konsekwencją zaburzeń wywołanych niedoborem hormonu wzrostu i hormonu ACTH.

Warto wspomnieć, że wtórna niedoczynność tarczycy w porównaniu do tej pierwotnej cechuje się mniejszym nasileniem symptomów. Wskazują na to specjaliści na łamach “Farmacji Współczesnej”.

Co ciekawe, noworodki z wrodzoną niedoczynnością tarczycy są bardzo spokojne. Początkowo, ich nadmierna senność, mała płaczliwość, rzadkie domaganie się karmienia i mała ruchliwość mogą być bagatelizowane przez rodziców.

Tymczasem to, co dla niektórych może być synonimem grzeczności maluszka, tak naprawdę jest objawem choroby.

Reklama

Diagnostyka wtórnej niedoczynności tarczycy

W badaniach laboratoryjnych wyniki we wtórnej niedoczynności tarczycy zwykle przedstawiają się następująco:

  • obniżone stężenie wolnej tyroksyny w surowicy,
  • obniżone lub prawidłowe stężenie TSH.

Zdaniem Magdaleny J. Woźniak i Beaty Matyjaszek-Matuszek, podczas diagnozowania wtórnej niedoczynności tarczycy, bardzo istotne są oba parametry.

Nie wystarczy sugerować się jedynie TSH, ponieważ wartość ta może być w normie z różnych powodów.

W takim przypadku znacznie ważniejsze jest oznaczenie wolnej tyroksyny. Co ciekawe, wtórnej niedoczynności tarczycy towarzyszy często niedoczynność kory nadnerczy i gonad.

Aby rozpoznać, co jest przyczyną tego konkretnego zaburzenia, czy choroba ma pochodzenie przysadkowe, czy podwzgórzowe wykonuje się test z TRH.

Wynik wskazujący na częściową albo pełną odpowiedź TSH po podaniu TRH świadczy o tym, że choroba powstała z powodu zaburzeń podwzgórza. Natomiast, gdy TSH nie wzrasta to przyczyną jest nieprawidłowe działanie przysadki mózgowej.

Warto wiedzieć, że choroba może dotyczyć również dzieci. Jednak tu parametry są inne niż u osób dorosłych.

Diagnostyka wtórnej niedoczynności tarczycy powinna więc uwzględniać kryteria oceny dostosowane do wieku pacjenta.

Badaniem, które pozwala rozpoznać zapalenie przysadki mózgowej, będącym bezpośrednią przyczyną niedoczynności tarczycy, jest rezonans magnetyczny.

W ramach dokładniejszej diagnostyki można wykonać dodatkowe badania tarczycy takie jak:

  • badanie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych i tyroglobuliny w surowicy,
  • ultrasonografię tarczycy,
  • scyntygrafię,
  • biopsję aspiracyjną cienkoigłową celowaną.

Reklama

Leczenie wtórnej niedoczynności tarczycy

W przypadku wtórnej niedoczynności tarczycy leczenie opiera się zwykle na usunięciu przyczyny, która doprowadziła do zaburzeń wydzielania hormonów. Guzy okolicy przysadki mózgowej lub podwzgórza wymagają niekiedy działania onkologicznego.

Jeżeli chodzi o terapię farmakologiczną, tu postępowanie opiera się na uzupełnianiu niedoborów hormonów i przyjmowaniu doustnie lewoskrętnej tyroksyny. Nierzadko wskazane jest leczenie niedoczynności wtórnej tarczycy hydrokortyzonem.

Dodatkowo, terapia obejmuje kontrolę stężenia wolnej trijodotyroniny w surowicy. Składnik ten powinien znajdować się w przedziale od środkowego do górnego zakresu normy.

Pacjenci z rozpoznaną wtórną niedoczynnością tarczycy powinni być pod opieką poradni endokrynologicznej i endokrynologa.

Celem leczenia jest doprowadzenie do prawidłowego stężenia hormonów tarczycy w organizmie, czyli eutyreozy, co wiąże się z przyjmowaniem lewotyroksyny przez całe życie.

Czytaj również

Bibliografia

  • K.A. Woeber, Update on the management of hyperthyroidism and hypothyroidism. Arch Fam Med 2000; 9: 743-747
  • J. Karpińska, B. Kryszałowicz, A. Błachowicz, E. Franek, Pierwotne, wtórne i jatrogenne zaburzenia czynności tarczycy, Choroby Serca i Naczyń 2007, tom 4, nr 1, 48-53, Via Medica, ISSN 1733-2346
  • K. Łącka, A. Czyżyk, Leczenie nadczynności tarczycy, Farmacja Współczesna, 2008; 1, 68-78, https://www.akademiamedycyny.pl/wp-content/uploads/2016/05/200802_Farmacja_004.pdf, [dostęp: 27.12.2022]
  • A. Ghandour, Algorytm postępowania w nadczynności tarczycy, Po dyplomie, The Journal of Family Practice 2011; 60(7):388-395, Tłum. dr I. Czajka-Oraniec, https://podyplomie.pl/medycyna/10709,algorytm-postepowania-w-nadczynnosci-tarczycy, [dostęp: 27.12.2022]
  • I. Bień-Skowronek, Rozwój dzieci matek z zaburzeniami czynności tarczycy, Endokrynologia Pediatryczna, 2015.14.1.50.53-58., https://endokrynologiapediatryczna.pl/contents/files/a_1511.pdf, [dostęp: 27.12.2022]
  • R. Karwowska, Niedoczynność tarczycy u dzieci, Pediatr Med Rodz 2017, 13 (4), p. 479-490, DOI: 10.15557/PiMR.2017.0051
  • A. Hubalewska-Dydejczyk, A. Lewiński, A. Milewicz, S. Radowicki, R.Poręba, M. Karbownik-Lewińska, M. Kostecka-Matyja, M. Trofimiuk-Müldner, D. Pach, A. Zygmunt i inni, Postępowanie w chorobach tarczycy u kobiet w ciąży, Endokrynologia Polska, Tom 62; Numer 4/2011 ISSN 0423-104X
  • M. J. Woźniak, B. Matyjaszek-Matuszek, Najczęstsze błędy w diagnostyce i leczeniu chorób tarczycy, Lekarz POZ 5/2022, s. 330-337
  • H. Jastrzębska, Wpływ wybranych leków na czynność tarczycy, Po dyplomie, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1287,wplyw-wybranych-lekow-na-czynnosc-tarczycy, [dostęp: 27.12.2022]
Katarzyna Augustyniak-Woźnica
Artykuł napisany przez
Katarzyna Augustyniak-Woźnica
Dziennikarka, przyszła prawniczka. Autorka wielu publikacji o tematyce społeczno-kulturalnej, marketingowej, prawniczej, kulinarnej, medycznej i dziecięcej. Absolwentka dziennikarstwa i komunikacji społecznej na Uniwersytecie Jagiellońskim i studentka prawa na Uniwersytecie Opolskim. Prywatnie opiekunka kotki Kici.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Choroby i wady tarczycy
Guzki tarczycy - jak je rozpuścić? Objawy i leczenie
Wizualizacja tarczycy u mężczyzny
Hashimoto - co to jest i jak się objawia? Przyczyny, dieta i badania
choroba Hashimoto
Usunięcie tarczycy - jak wygląda operacja? Pozytywne i negatywne skutki
Model tarczycy i skalpel
Podobne artykuły
Badanie palpacyjne tarczycy u mężczyzny
Niedoczynność tarczycy u mężczyzn - przyczyny i objawy. Jakie są skutki?
Rak anaplastyczny tarczycy
Rak anaplastyczny tarczycy - objawy, obraz USG i leczenie. Czy boli?
Rak pęcherzykowy tarczycy
Rak pęcherzykowy tarczycy – objawy, przerzuty i leczenie. Jakie rokowania?
Diagnostyka raka tarczycy
Rak brodawkowaty tarczycy - diagnostyka i leczenie. Czym grozi nieleczony?

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!