Jedną z czynności, która pochłania najwięcej czasu przyszłym rodzicom jest kompletowanie wyprawki dla niemowlaka, kupowanie ubrań, zabawek i akcesoriów dla malucha. Warto do tej listy dołożyć zbankowanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej, które mogą okazać się najpiękniejszym i najlepszym prezentem dla dziecka. To tzw. biologiczna polisa na przyszłość. Komórki macierzyste wykorzystywane są bowiem w leczeniu coraz większej liczby chorób, w tym najgroźniejszych nowotworów.
- O możliwości pobrania krwi pępowinoweji zbankowaniu komórek macierzystych mówimy przyszłym rodzicom już kilka tygodni przed porodem. Warto to rozważyć, ponieważ komórki macierzyste wykorzystywane są w leczeniu coraz większej liczby chorób – mówi położna Elżbieta Jochman, ekspert Internetowej szkoły Rodzenia MedMe.pl i dodaje, że samo pobranie trwa kilka minut i jest zupełnie nieinwazyjne zarówno dla mamy, jak i dziecka. – Oprócz krwi pępowinowej możemy pobrać też sznur pępowiny. Wszystko zależy od pakietu, na jaki zdecydują się przyszli rodzice.
Wielu młodych rodziców o możliwości zbankowania komórek macierzystych z krwi pępowinowej po raz pierwszy słyszy na zajęciach w szkole rodzenia. Nic dziwnego, że w ich głowach pojawia się wiele pytań i wątpliwości.
Co to jest krew pępowinowa i dlaczego jest tak cenna?
Krew pępowinowa, zwana inaczej także „krwią łożyskową”, to krew, która pozostaje w pępowinie i łożysku po narodzinach i po odpępnieniu dziecka. Krew pępowinowa jest bogata w jedyne w swoim rodzaju, bardzo młode, komórki macierzyste, które posiadają unikatowe zdolności do samoodnowy i przekształcania się w składniki krwi. Zabezpieczone podczas porodu i zamrożone w odpowiedniej temperaturze staną się lekiem dla dziecka od którego zostały pobrane, lub jego rodzeństwa, w przypadku wystąpienia choroby. Można ich użyć w leczeniu chorób onkologicznych, immunologicznych czy hematologicznych.
Czy krew pępowinowa to jedyne źródło komórek macierzystych?
Nie, komórki o takich samych właściwościach znajdują się także w szpiku kostnym i krwi obwodowej. Przeszczepienie komórek macierzystych z krwi pępowinowej jest alternatywną dla tzw. przeszczepienia szpiku.
Skoro komórki macierzyste znajdują się w szpiku kostnym i można je pobrać w każdej chwili, to po co pobierać krew pępowinową?
Bankowanie komórek macierzystych z krwi pępowinowej dla swojej rodziny daje możliwość ich wykorzystania do celów terapeutycznych w każdej chwili. Nie ma tu konieczności szukania dawców, co jest procesem kosztownym, czasochłonnym i nie gwarantującym powodzenia. Wczesne rozpoczęcie leczenia wielu chorób minimalizuje ryzyko ich rozwoju i zwiększa szanse na ich całkowite wyleczenie. Ponadto komórki macierzyste z krwi pępowinowej są bardziej pierwotne, mniej ukierunkowane, mają większą dynamikę proliferacyjną w porównaniu z komórkami macierzystymi pozyskiwanymi od dorosłego człowieka ze szpiku lub krwi obwodowej. Dzięki temu mają większą zdolność do wzrostu i niosą mniejsze ryzyko powikłań po przeczepieniu. Posiadanie komórek z krwi pępowinowej daje szansę na użycie ich w każdym momencie – bez konieczności pobierania szpiku.
Czy podczas porodu można zabezpieczyć coś więcej niż krew pępowinową?
Obecnie światowej klasy banki oferują swoim klientom nie tylko możliwość zabezpieczenia krwi pępowinowej, ale także krwi łożyskowej oraz sznura pępowiny. Zawarte w łożysku komórki macierzyste, to takie same komórki które znajdują się w krwi pępowinowej- pobiera się je aby uzyskać większą ilość materiału. Natomiast w sznurze pępowiny znajduje się inny rodzaj komórek.
Czym różnią się komórki z krwi pępowinowej od tych ze sznura pępowiny?
Komórki macierzyste ze sznura pępowiny, a właściwie z tzw. galareta Whartona, (tkanka wypełniająca sznur pępowiny) zawiera mezenchymalne komórki macierzyste. Posiadają one zdolność do przekształcania się w wiele typów komórek i tkanek, w tym w komórki nerwowe, kostne lub chrzęstne. Dzięki temu, mogą być wykorzystywane w medycynie regeneracyjnej u pacjentów cierpiących m.in. na choroby neurologiczne, ortopedyczne, reumatologiczne lub kardiologiczne. Od kilku lat można je pobrać także w Polsce.
Czy pobranie krwi pępowinowej ma wpływ na moment przecięcia pępowiny?
Pobranie krwi pępowinowej nie ma wpływu na moment przecięcia pępowiny. Decyzję, w którym momencie pępowina powinna być przecięta powinni podjąć położna i lekarz, biorąc pod uwagę aktualną wiedzę medyczną oraz informacje na temat przebiegu ciąży i porodu.
Wszystkie szpitale i położne współpracujące z Polskim Bankiem Komórek Macierzystych są szkolone także w zakresie zachowania zasad aseptyki przy pobraniach.
Czy cesarskie cięcie wpływa na procedurę pobrania krwi? W przypadku porodu poprzez cesarskie cięcie krew pobierana jest bezpośrednio po wydobyciu łożyska, co ważne objętości pobrań są porównywalne jak przy porodzie naturalnym.
Czy obecnie komórki macierzyste z krwi pępowinowej są wykorzystywane w terapiach?
Jak najbardziej. Pierwsze przeszczepienie komórek macierzystych z krwi pępowinowej odbyło się w październiku 1988 roku – zatem właśnie obchodzimy 30 rocznicę pierwszego wykorzystania tego bezcennego materiału. Od tamtego czasu komórki macierzyste standardowo stosuje się w leczeniu około 80 chorób w tym ciężkich schorzeń onkologicznych i hematologicznych. Co więcej, w USA już w 2009 roku liczba przeszczepień komórek z krwi pępowinowej była większa niż komórek ze szpiku. Na całym świecie do 2018 roku wykonano już ponad 40 tysięcy przeszczepień u dzieci i dorosłych i liczba ta stale rośnie.
A jak wygląda sytuacja w Polsce?
W Polsce również wykorzystuje się komórki macierzyste pobrane z pępowiny podczas porodu. Komórki z krwi pępowinowej stosuje się w ramach standardowego leczenia, a ich podanie jest refundowane przez NFZ. Jeśli chodzi o liczbę pacjentów, to w Polsce jest ich zdecydowanie mniej niż w innych rozwiniętych krajach. Niższa liczba terapii komórkami macierzystymi z krwi pępowinowej w Polsce spowodowana jest m.in. niewielką liczbą zdeponowanych porcji krwi – zarówno w bankach publicznych, jak i rodzinnych.
W przypadku komórek macierzystych ze sznura pępowiny sytuacja wygląda nieco inaczej. W tej chwili komórki te podaje się w ramach tzw. medycznych eksperymentów leczniczych pacjentom z chorobami neurologicznymi, okulistycznymi czy ortopedycznymi u których standardowe leczenie nie przyniosło poprawy. Komórki podaje się po uzyskaniu zgody komisji bioetycznej pacjentom chorującym m.in. na dziecięce porażenie mózgowe, rdzeniowy zanik mięśni, autyzm.
Ile krwi pępowinowej i jak duży fragment sznura można pobrać przy porodzie?
Ilość krwi pępowinowej, którą można pobrać przy porodzie jest sprawą indywidualną. Do samego momentu pobrania nie jesteśmy w stanie stwierdzić ile materiału uda się pobrać.
Średnio udaje się pozyskać ok. 70 ml krwi. W przypadku sznura, położna zabezpiecza 10-15 cm fragment.
Czy krew pępowinowa ma jakieś ograniczenia?
Tak, krew pępowinowa to bezcenny dar, ale ma pewne ograniczenia których trzeba mieć świadomość. Przede wszystkim należy pamiętać, że krew pępowinowa nie jest lekiem na wszystkie choroby. Drugim ograniczeniem jest waga pacjenta, któremu mogą służyć pobrane komórki. Przeciętna zabezpieczona porcja wystarcza na pacjenta o wadze ok. 50 kg. Zważywszy na to, że ryzyko zachorowania na choroby leczone komórkami rośnie wraz z wiekiem, to w razie potrzeby konieczne jest albo dobranie komórek z innych źródeł, albo skorzystanie z technologii namnażania. Na świecie obecnie rozwijane są liczne metody namnażania komórek. Najbardziej zaawansowana jest technologia NiCord, która pozwala nawet na 100-krotne zwiększenie ilości komórek i tym samym użycie krwi pępowinowej u każdego pacjenta. Trzecim jej ograniczeniem jest fakt, że można ją pobrać wyłącznie raz w życiu, podczas porodu.
Czy częściej przeszczepiana jest własna krew pępowinowa czy od obcego dawcy?
Jeśli spojrzymy na rejestry światowe, to ok. 60 proc. przeszczepień komórek macierzystych to przeszczepienia autologiczne (czyli dla pacjenta, od którego zostały pobrane), a kolejne 20 proc. to przeszczepienia w obrębie rodziny (dla rodzeństwa lub rodziców). Należy jednak pamiętać, że niektóre choroby, w zależności od fazy zaawansowania, wymagają przeszczepienia komórek własnych, a inne mogą być leczone komórkami od obcego dawcy. Krew pępowinowa najczęściej jest wykorzystywana od rodzeństwa, choć bardzo dynamicznie rośnie liczba wykorzystań własnej krwi – szczególnie w chorobach neurologicznych u dzieci. Pobierając krew pępowinową, nigdy nie wiemy, kto ją otrzyma, oraz jaka to będzie choroba i jakiego przeszczepienia będzie wymagać.
Czy również w przypadku białaczki możliwe jest przeszczepienie własnej krwi pępowinowej?
W leczeniu białaczki sytuacja wygląda podobnie jak w przypadku innych schorzeń. Wszystko zależy od rodzaju i etapu choroby. Możliwość przeszczepienia własnej krwi pępowinowej w przypadku białaczki istnieje, choć chętniej sięga się po krew rodzeństwa , rezerwując własne komórki na inne zdarzenia. Niestety większość dzieci i osób dorosłych nie ma zbankowanej krwi pępowinowej, dlatego w przypadku choroby konieczne jest szukanie dawcy lub pozyskanie komórek z innego źródła.
Jakie jest prawdopodobieństwo, że dziecko lub ktoś z jego najbliższych będzie potrzebował przeszczepienia komórek macierzystych?
Wbrew pozorom całkiem duże. Z analizy danych sprzed kilku lat można wywnioskować, że 1:100 osób będzie w swoim życiu potrzebowała leczenia komórkami macierzystymi. Już dziś stosuje się je w terapiach kilkudziesięciu chorób, a przecież lekarze nieustannie prowadzą badania nad wykorzystaniem ich w leczeniu wielu innych schorzeń, np. cukrzycy, zawału serca, udaru mózgu.
Czy są wskazania do deponowania krwi pępowinowej?
Jeśli w naszej rodzinie wystąpiła choroba wymagająca leczenia komórkami macierzystymi [onkologiczna lub hematologiczna] to powinniśmy przemyśleć deponowanie komórek macierzystych krwi pępowinowej na użytek rodzinny. Zwłaszcza, że komórki pozyskane przy porodzie jednego dziecka mogą być wykorzystane w leczeniu nie tylko jego, ale również jego rodzeństwa.
Jaka jest różnica między bankowaniem rodzinnym a publicznym?
Podstawową różnicą jest przeznaczenie pobranej krwi pępowinowej. W przypadku bankowania rodzinnego to rodzice pokrywają koszty związane z pobraniem i przechowywaniem krwi pępowinowej i są jej prawnym właścicielem. Zabezpieczona krew jest więc przechowywana na potrzeby konkretnej rodziny, a zatem mogą z niej skorzystać rodzice i ich dzieci. Natomiast banki publiczne przechowują krew na potrzeby przeszczepień pomiędzy osobami niespokrewnionymi, a rodzice oddając krew do takiego banku, zrzekają się do niej praw. Właścicielem krwi jest państwo lub sponsor. Dlatego wybór sposobu bankowania zawsze powinien być suwerenną decyzją rodziców. W przypadku komórek ze sznura pępowiny, bankowanie rodzinne jest jedyną opcją.
Czy pobranie krwi może się odbyć w dowolnym szpitalu?
Banki mają różny zasięg działania. Polski Bank Komórek Macierzystych jest obecny w całej Polsce, a pobrania krwi pępowinowej są wykonywane niemal we wszystkich szpitalach; możliwe jest również pobranie za granicą.
Jak długo można przechowywać krew pępowinową i czy okres przechowywania ma wpływ na jej „jakość”?
Pobrana krew pępowinowa trafia do zestawu pobraniowego, a następnie transportowana jest do laboratorium. Tam przechodzi badania i przygotowywana jest do przechowywania w oparach ciekłego azotu (w temp. -196° C), który zapobiega starzeniu się i urazom jej komórek. Dzięki temu komórki macierzyste nie tracą swoich właściwości. Najnowsze doniesienia mówią o zachowaniu wszystkich właściwości komórek po 24-letnim okresie przechowywania. Z rozważań teoretycznych wynika, że istnieje możliwość przechowywania komórek macierzystych przez setki lat.
Jakie badania krwi przeprowadza laboratorium po pobraniu krwi pępowinowej?
W przypadku Polskiego Banku Komórek Macierzystych badana jest zarówno krew pępowinowa jak i krew matki, pobrana w trakcie porodu. Krew matki jest badana w kierunku zakażeń wirusologicznych i bakteriologicznych, z kolei krwi pępowinowej są wykonywane następujące badania mikrobiologiczne w kierunku obecności bakterii tlenowych, beztlenowych i grzybów, a także oznaczenie liczby leukocytów i żywotności komórek.
Czy istnieją jakieś przeciwwskazania do pobrania krwi pępowinowej?
Jedynym przeciwwskazaniem są choroby genetyczne, weneryczne i wirusowe (np. HIV). Najważniejsze, by materiał genetyczny przenoszony przez komórki macierzyste był jak najlepszej jakości.
Jaki jest koszt pobrania i przechowywania krwi pępowinowej?
Koszt pobrania i przechowywania krwi pępowinowej jest różny w zależności od doświadczenia banku i jakości, jaką oferuje. Zazwyczaj koszt pobrania, preparatyki, badań i zamrożenia to około 2000 zł (część z tego jest płatna przed porodem – przy podpisaniu umowy, reszta – kilka tygodni po porodzie). Natomiast roczna opłata za przechowywanie wynosi około 500 zł. Czasami przyszli rodzice obawiają się kosztów takiej usługi, na szczęście niektóre banki oferują możliwość rozłożenia płatności na raty, co ułatwia pogodzenie wydatków związanych z narodzinami dziecka.
Czy komórki macierzyste staną się lekiem przyszłości?
Komórki macierzyste już teraz nazywane są „medycyną XXI wieku”. Terapia z ich wykorzystaniem to jedna z najszybciej rozwijających się gałęzi medycyny. Obecnie trwają zakrojone na szeroką skalę badania kliniczne nad wykorzystaniem komórek m.in. w leczeniu cukrzycy, zawału serca, udaru mózgu, stwardnienia rozsianego, choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, chorób wątroby, tocznia, uszkodzenia rdzenia kręgowego, dystrofii mięśniowej czy oparzeń. Z całą pewnością są to terapie, które zrewolucjonizują medycynę, a tym samym nasze życie. Polski Bank Komórek Macierzystych dostarczył porcje komórek macierzystych dla ponad 1400 Pacjentów w tym wielu, w ramach medycznych eksperymentów leczniczych w różnych ośrodkach klinicznych w Polsce.
