Reklama
Co to jest kwas mlekowy? Gdzie występuje?
Kwas mlekowy (kwas 2-hydroksypropanowy, łac.: Acidum lacticum) jest organicznym związkiem chemicznym z grupy hydrokwasów. Powstaje na skutek procesów fermentacyjnych zachodzących w niektórych produktach żywnościowych oraz w mięśniach człowieka.
Związek ten może być produktem ubocznym fermentacji znajdującego się w mleku cukru zwanego laktozą, przeprowadzanej przez pałeczki kwasu mlekowego, czyli szczególną grupę bakterii mających zdolność metabolizowania węglowodanów. W związku z tym występuje w zsiadłym mleku, jest też obecny w maślance, kefirze, naturalnym jogurcie czy serze twarogowym.
Drugą grupę produktów zawierających kwas mlekowy w dużym stężeniu stanowią wszelkiego rodzaju kiszonki, a więc poddane fermentacji warzywa. To przede wszystkim kiszona kapusta i ogórki, ale też, np. papryka, dynia itd.
Związek ten może być obecny również w winach i innych napojach fermentowanych, a także poddanych temu procesowi owocach. Występuje również w świeżych wiśniach i w minimalnym stopniu w jabłkach.
Kwas mlekowy jest także wytwarzany w mięśniach człowieka, gdzie stanowi efekt beztlenowej przemiany glukozy zachodzącej w konkretnych sytuacjach, a mianowicie podczas bardzo intensywnego wysiłku fizycznego. Jest produkowany tylko wtedy, gdy przekroczone zostaną możliwości układów oddechowego i krążenia, a poddane forsownym obciążeniom mięśnie nie otrzymują wystarczającej dawki tlenu.
Jego rosnące stężenie może być źródłem dolegliwości bólowych. Są to jednak problemy przemijające. W ciągu około 2 godzin związek jest odprowadzany z mięśni za pomocą krwiobiegu, a następnie w wątrobie ponownie przetwarzany do postaci glukozy.
Kwas mlekowy został po raz pierwszy zaobserwowany w 1780 roku. Jego odkrywca, szwedzki chemik o nazwisku Schelle uznał go jednak za składnik mleka. Dopiero w 1857 roku Pasteur odkrył, że to nie składnik, lecz metabolit, produkt przemiany chemicznej. Dwadzieścia pięć lat później w Stanach Zjednoczonych rozpoczęto komercyjną produkcję tego związku.
Jak zrobić kwas mlekowy? Z czego powstaje?
Współcześnie na świecie wytwarza się w celach przemysłowych około 80 tysięcy ton kwasu mlekowego. Odbywa się to wedle różnych receptur. W około 90 procentach powstaje on w procesach fermentacyjnych z udziałem bakterii i innych mikroorganizmów, a w pozostałych 10 proc. na skutek syntezy chemicznej z ropy naftowej (dane: M. Pałys).
Otrzymywanie kwasu mlekowego jest procesem skomplikowanym, który trudno jest przeprowadzić samodzielnie w domu, tak by był on w pełni efektywny.
Faktycznymi producentami tego związku są bowiem drobnoustroje, w tym przede wszystkim:
- bakterie Lactobacillus, Loctococcus i Streptococcus,
- grzyby Rhizopus oryzae i Rhizopus arrhizus.
Mikroorganizmy te powinny zostać umieszczone na odpowiednim podłożu, jakim może być między innymi mleko, serwatka, melasa, skrobia ziemniaczana lub kukurydziana. Produkty te zawierają cukry podlegające fermentacji, ale też wiele innych składników, dlatego znacznych trudności nastręcza finalne wydzielenie czystego kwasu mlekowego.
Reklama
Właściwości kwasu mlekowego
Kwas mlekowy jest bezbarwną lub lekko żółtawą cieczą o charakterystycznym kwaskowatym smaku oraz zapachu. Jego wzór chemiczny to C3H6O3. W jego budowie wyróżnić można jedną grupę karboksylową i jedną hydroksylową. Występuje w postaci dwóch tzw. izomerów optycznych: L i D. Korzystną aktywność biologiczną wykazują przede wszystkim te pierwsze i to one są w głównej mierze wykorzystywane w przemyśle spożywczym, medycynie i kosmetologii. Natomiast podwyższone stężenie izomeru D jest uznawane za szkodliwe dla człowieka.
Acidum lacticum ma kwaśny odczyn, ale nie tak bardzo, jak większość kwasów. Jego pH wynosi około 3,5-4, dlatego też działanie jest stosunkowo łagodne. Właśnie dlatego związek ten może być z powodzeniem stosowany między innymi w kosmetyce - aplikowany na skórę wywiera dobroczynny wpływ (m.in. nawilża, złuszcza, regeneruje), zazwyczaj nie powodując podrażnień.
Oprócz zakwaszających, związek ten ma też właściwości:
- przeciwbakteryjne,
- przeciwgrzybicze,
- przeciwpierwotniakowe,
- przeciwgnilne,
- wspierające prawidłowy rozwój mikroflory jelit,
- zapobiegające nieżytom układu pokarmowego.
Kwas wytwarzany endogennie w organizmie człowieka jest skutkiem ubocznym niedotlenienia mięśni w czasie treningu, ale pełni też pozytywne funkcje. Przede wszystkim zwiększa pobudliwość mięśni, a także zmniejsza ich męczliwość. Dzięki temu podnosi zdolność do radzenia sobie z obciążeniami fizycznymi.
Reklama
Zastosowanie kwasu mlekowego. Na co stosować?
Ze względu na swoje działanie, kwas mlekowy znajduje zastosowanie w bardzo wielu dziedzinach, takich jak:
- kosmetyka i kosmetologia - związek ten stanowi ważny składnik bardzo szerokiej gamy produktów przeznaczonych przede wszystkim do pielęgnacji twarzy, ale też innych części ciała oraz włosów. Reguluje pH, nawilża, wygładza, pomaga na przebarwienia i blizny, tonuje zmiany trądzikowe (szczegóły poniżej);
- lecznictwo - kwas mlekowy pomaga nie tylko na problemy skórne, ale też może być używany w schorzeniach wątroby, woreczka żółciowego, trzustki, nerek oraz układu pokarmowego, a także w infekcjach intymnych;
- przemysł spożywczy - kwas mlekowy w produkcji żywności pełni funkcje technologiczne, może być konserwantem, ulepszaczem smaku, regulatorem kwasowości. Używany jest w piekarnictwie (koryguje kwasowość ciasta oraz zapobiega rozwojowi szkodliwych drobnoustrojów), a także przy wyrobie dżemów, napojów, twarogów, serów topionych, majonezów, koncentratów pomidorowych, konserw mięsnych i rybnych;
- żywienie zwierząt hodowlanych - stanowi częsty dodatek do mleka lub wody, jest używany do produkcji kiszonek paszowych (przyspiesza zachodzące procesy, zwiększa stabilność, hamuje rozwój niepożądanych mikroorganizmów).
Kwas mlekowy na twarz
Kosmetyka upodobała sobie ten związek głównie ze względu na jego wielofunkcyjność. Coraz częściej stosuje się kwas mlekowy na twarz. Jak go stosować? Warto sięgać po niego nie tylko w postaci profesjonalnego zabiegu kosmetycznego, ale także w formie kremów, toników i peelingów aplikowanych na skórę w zaciszu domowej łazienki.
Z jednej strony nawilża, ujędrnia i wygładza naskórek, z drugiej - złuszcza, oczyszcza i działa przeciwbakteryjnie. Do jakiej cery go stosować? Te cechy czynią go kosmetykiem odpowiednim właściwie dla każdego typu cery, także tej problematycznej.
Dzięki złuszczaniu kwas mlekowy podsyca produkcję kolagenu i elastyny, przez co skóra staje się jędrna i promienna, a zmarszczki zostają spłycone. Kwas mlekowy przyczynia się także do eliminacji przebarwień skórnych, zmian posłonecznych, a także działa na trądzik. Poza tym związek ten oczyszcza pory skórne i zapobiega pojawianiu się wągrów i zaskórników.
Czas utrzymywania się efektów kwasu mlekowego jest zróżnicowany i zależy od takich czynników, jak jego stężenie, indywidualna wrażliwość skóry, cel w jakim został zaaplikowany. Przykładowo, powoduje on bardzo szybkie złuszczanie i wygładzanie, ale rezultat ten nie jest szczególnie trwały.
Przy zmianach trądzikowych pozytywne zmiany są widoczne z reguły po kilku tygodniach, a ich trwałość zależy od regularności kuracji. Podobnie rzecz wygląda w przypadku długofalowych działań mających na celu zniesienie widocznych objawów starzenia skóry.
Kwas mlekowy dopochwowo
W aptekach dostępne są globulki dopochwowe z kwasem mlekowym. Pomagają one utrzymać pH pochwy na odpowiednio niskim poziomie na poziomie około 3,5-4,5.
Dzięki temu zapobiegają namnażaniu się chorobotwórczych bakterii, chronią też przed grzybicą pochwy. Oprócz tego do nabycia są też żele nawilżające (lubrykanty) z kwasem mlekowym, które nie tylko regulują kwasowość dróg rodnych, ale przede wszystkim ułatwiają współżycie, aplikację tamponów oraz globulek, a także wykonywanie badań ginekologicznych. Chronią zatem zarówno przed infekcjami intymnymi jak też urazami czysto mechanicznymi.
Należy dodać, że oprócz tego istnieje szeroka paleta środków zawierających nie tyle gotowy kwas mlekowy, co żywe kultury bakterii odpowiedzialnych za jego wytwarzanie, najczęściej różne szczepy Lactobacillus. Celem ich stosowania jest przywrócenie równowagi mikroflory bakteryjnej dróg rodnych, a co za tym idzie, utrzymanie właściwego pH.
Zwykle preparaty tego typu są sprzedawane w postaci globulek, ale są też między innymi tampony z kwasem mlekowym.
Warto również wspomnieć o tym, że nadmiar pałeczek kwasu mlekowego w pochwie jest równie niebezpieczny, jak ich niedobór, ponieważ może zaburzać jej mikroflorę i wpływać na zmianę pH, a w konsekwencji prowadzić do licznych zaburzeń zdrowotnych.
Reklama
Jak stosować produkty zawierające kwas mlekowy?
Kwas mlekowy dostępny jest w bardzo wielu postaciach - stanowi składnik różnych środków leczniczych i pielęgnacyjnych. W drogerii oraz aptece można zaopatrzyć się m.in. w peeling z kwasem mlekowym, doskonale radzący sobie z zanieczyszczeniami, bakteriami, a także zrogowaciałym naskórkiem.
Kwas mlekowy w kosmetykach do twarzy jest dostępny także w formie kremu, serum, specjalnych aplikatorów, balsamu pod oczy oraz toniku. Ponadto jest też w maściach i innych środkach pielęgnacyjnych do stóp. Tak jak wspomniano wyżej, wśród wyrobów medycznych z zawartością kwasu mlekowego są między innymi globulki, żele nawilżające czy płyny do higieny intymnej.
Co ważne, zdecydowana większość tych preparatów przeznaczonych jest do użytku zewnętrznego. Istnieją wprawdzie środki doustne, w tym tabletki czy zawiesiny do picia, w ich składzie znajduje się jednak nie tyle kwas, co jego bakterie. Są to preparaty zwane probiotykami. Stosuje się jej głównie dla ochrony dróg pokarmowych oraz rodnych (do pochwy) w sytuacjach, gdy naruszona zostanie równowaga ich mikroflory.
To jak należy stosować kwas mlekowy, zależy od konkretnego wyrobu. Nie ma w tym względzie uniwersalnych recept. Wskazówki powinny być zawarte na opakowaniach produktów. W przypadku zastosowań zewnętrznych warto jedynie pamiętać o ogólnej zasadzie, w myśl której każda nowa substancja powinna być przetestowana na małym fragmencie skóry.
Reklama
Pomiar kwasu mlekowego. Jakie są normy w organizmie?
Podwyższony kwas mlekowy w organizmie człowieka może świadczyć o bardzo różnych stanach chorobowych oraz fizjologicznych, będąc dobrym ich miernikiem.
Jego stężenie sprawdza się:
- W diagnostyce kwasicy mleczanowej - jest to jedno z najcięższych powikłań cukrzycy, w dużej ilości przypadków kończące się zgonem. Charakteryzuje się dużym stężeniem kwasu mlekowego we krwi, będącego efektem beztlenowej przemiany glukozy. O ile u osoby zdrowej wyprodukowany podczas wysiłku kwas jest odprowadzany niemal w całości do wątroby, o tyle u osób z zaburzeniami metabolicznymi proces ten nie przebiega w pełni sprawnie. W takim przypadku znaczne ilości tego związku gromadzą się w osoczu. Jeśli chodzi o normy, w uproszczeniu podaje się, że prawidłowe stężenie mieści się w przedziale 0,5-1,5 mmol/l, aczkolwiek należy brać pod uwagę wahania związane z takimi czynnikami, jak aktywność fizyczna lub otyłość, które mogą zaburzać interpretację.
- W diagnostyce zakażeń ośrodkowego układu nerwowego - bada się stężenie kwasu mlekowego w płynie mózgowo-rdzeniowym. Nie powinno ono wynosić więcej niż 2,1 mmol/l, choć wartość graniczna może być nieco inna w poszczególnych laboratoriach. Podwyższony poziom tego związku może być m.in. wskaźnikiem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
- W monitoringu obciążeń treningowych - badanie wykonywane jest przez osoby uprawiające sport i pozwala niemal w trybie natychmiastowym określić poziom zakwaszenia organizmu. Używane jest do tego celu specjalne urządzenie, za pomocą którego pobiera się niewielką próbkę z palca lub płatka ucha. Czyni się tak, aby monitorować stan zdrowia, ale przede wszystkim dobrać najefektywniejsze metody treningu.
Reklama
Kwas mlekowy w ciąży i podczas karmienia piersią
Kosmetyki z kwasem mlekowym są łagodne w działaniu. Dlatego uważa się, że mogą być stosowane przez kobiety w ciąży oraz w czasie karmienia piersią, o ile faktycznie istnieje taka przemożna potrzeba.
Należy pamiętać, że w tym szczególnym okresie życia generalnie należy ograniczać do minimum używanie wszelkich substancji. Dla pewności, przed aplikacją warto się skonsultować w tej materii z lekarzem prowadzącym ciążę, który powinien trafnie skalkulować bilans korzyści i zagrożeń. Głównym problemem w tym przypadku jest brak większych badań oceniających bezpieczeństwo stosowania.
Kwas mlekowy może być przydatny w kontekście infekcji bakteryjnych i grzybiczych dróg rodnych, na które narażone są ciężarne, w praktyce jednak częściej zaleca się stosowanie globulek probiotycznych, zawierających kultury pożytecznych bakterii tego kwasu. Także i w tym przypadku wymagana jest konsultacja z ginekologiem- położnikiem.
Reklama
Czy kwas mlekowy jest szkodliwy? Skutki uboczne
Czy kwas mlekowy jest szkodliwy? Ogólnie substancja ta jest uważana za bezpieczną, tym bardziej że jej działanie jest stosunkowo łagodne. W indywidualnych przypadkach może jednak powodować skutki uboczne.
U niektórych osób aplikacja preparatów zawierających Acidum lacticum powoduje miejscowe podrażnienia, zaczerwienienia czy uczucie pieczenie. Właśnie dlatego zaleca się testowanie na mniejszych partiach skóry, zwłaszcza jeśli kwas ma być nakładany na twarz. Należy przy tym zaznaczyć, że ewentualne niepożądane reakcje mają charakter uczuleniowy, ale nie są to alergie.
Ewentualne poparzenie jest możliwe w zasadzie tylko w przypadku skrajnego nieprzestrzegania zaleceń i aplikacji bardzo dużych ilości kwasu o wysokim stężeniu.
Problematyczne może się natomiast okazać użycie kwasu mlekowego przed opalaniem. Zwiększa on wrażliwość skóry na działanie promieni ultrafioletowych. W takim przypadku faktycznie możliwe jest oparzenie, ale słoneczne.
Wytworzenie kwasu mlekowego w mięśniach i jego pojawienie się we krwi nie jest tożsame z tzw. zakwasami. Pierwsze ze zjawisk występuje bowiem niemal natychmiastowo i zwykle ustępuje po dwóch godzinach, w dodatku w samych mięśniach kwas znajduje się tylko przez chwilę, szybko trafiając do krwiobiegu.
Drugie objawia się po kilku - kilkunastu godzinach i może się utrzymywać z malejącym natężeniem przez wiele dni.
Co jednak najważniejsze, zakwasy wbrew nieco mylącej nazwie nie są w ogóle związane z działaniem omawianej substancji, lecz stanowią skutek mikrourazów zachodzących w przeciążonych mięśniach. W takiej sytuacji stawiane dość często pytanie, jak usunąć kwas mlekowy z mięśni jest w zasadzie bezprzedmiotowe.
Tak jak zostało wspomniane wyżej, stosować powinno się kwas w postaci izomerów L, nie zaś D.
Przeciwwskazania do stosowania kwasu mlekowego
Przeciwwskazania do stosowania kwasu mlekowego są związane przede wszystkim z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, ale tylko u niektórych osób (indywidualna wrażliwość) i w określonych sytuacjach („przedawkowanie” oraz połączenie z innymi składnikami).
Z czym nie łączyć Acidum lacticum? Przede wszystkim z innymi hydrokwasami. Ich synergiczne działanie może się okazać zbyt silne i w związku tym drażniące skórę. Z podobnego względu niewskazane jest używanie razem z retinolem (może to doprowadzić do znacznego wysuszenia). Z kolei tlenek cynku, który często jest aplikowany na niedoskonałości skórne może osłabiać działanie kwasu mlekowego.
Przeciwwskazaniem jest też planowane opalenie oraz otwarte urazy skóry 0 rany, skaleczenia, obtarcia i oparzenia. Nie będzie to wprawdzie wpływać na zdolność gojenia ani powodować innych poważniejszych konsekwencji, może jednak powodować natężenie dolegliwości bólowych.
Jak wspomniano wyżej, może wystąpić uczulenie na kwas mlekowy, nie ma ono jednak nic wspólnego z alergią na mleko ani jakąkolwiek inną. Istotą mechanizmów alergicznych jest bowiem nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na określone białka, zachodząca wyłącznie u wybranych, predestynowanych do tego osób (alergików).
Kwas mlekowy nie jest białkiem i białek nie zawiera. To samo tyczy się produkujących go bakterii. W związku z powyższym, osoby mające alergię na mleko mogą ów kwas lub jego pałeczki używać bez większych obaw.
Gdzie kupić kwas mlekowy? Cena
Ile kosztuje kwas mlekowy? Cena zależy między innymi od rodzaju kosmetyku lub probiotyku, a także jego przeznaczenia.
Przykładowo za krem z kwasem mlekowym trzeba zapłacić około 50 złotych, za tonik z tym związkiem - około 40 zł, z kolei za probiotyk dopochwowy lub doustny z kwasem mlekowym - około 20 zł.
Preparaty te można kupić w aptece, drogerii oraz w sklepach i aptekach internetowych.
