Ułatwienia dla pacjentów z terenów powodziowych. 👉 Jak z nich skorzystać? Sprawdź❗
Ułatwienia dla pacjentów z terenów powodziowych. 👉 Jak z nich skorzystać? Sprawdź❗
Ułatwienia dla pacjentów z terenów powodziowych. 👉 Jak z nich skorzystać? Sprawdź❗

Odporność swoista i nieswoista - rodzaje odporności

Odporność swoista i nieswoista - czym są, czym się różnią, w jaki sposób są nabywane? Poznaj podstawowe typy odporności, stanowiące o skuteczności układu immunologicznego. Zobacz, co zrobić, by lepiej chronić swój organizm przed szkodliwymi patogenami.
Kobieta ze słabą odpornością
Źródło: 123RF
Spis treści

Jakie są typy odporności?

Odporność to system naczyń połączonych, niezwykle rozległy i skomplikowany. Broniąc się przed inwazją niepożądanych patogenów, organizm ludzki stawia bariery ochronne na kilku poziomach.

Układ immunologiczny składa się zarówno z narządów (największym i najważniejszym z nich są jelita), skóry i błon śluzowych, jak też komórek (przede wszystkim limfocytów) i tzw. mediatorów reakcji zapalnych (m.in. cytokin).

Wyróżnia się dwa podstawowe typy odporności, z których pierwszy jest charakterystyczny dla całego gatunku ludzkiego, a drugi jest właściwy dla każdej jednostki z osobna, wiążąc się tzw. pamięcią immunologiczną, a więc zapamiętywaniem określonego patogenu. Są to:

  • odporność nieswoista (wrodzona),
  • odporność swoista (nabyta).

Dodatkowo oba wymienione podsystemy dzieli się na bierny i czynny. Czym charakteryzuje się i jak działa każdy z nich?

Reklama

Odporność nieswoista (wrodzona)

Odporność nieswoista jest wrodzona i w przeważającej mierze uwarunkowana genetycznie. Rozwija się w czasie życia płodowego i w pierwszych miesiącach życia. Nie wymaga aktywacji, co oznacza, że do jej uzyskania nie jest konieczny wcześniejszy kontakt z patogenem. Odpowiadają za nią:

  • skóra i błony śluzowe - komponenty stanowiące bierną, fizyczną zaporę utrudniającą patogenom wnikanie do organizmu. Działają one za sprawą takich czynników, jak:
    • niskie pH skóry, a także błon śluzowych układu pokarmowego za sprawą kwasu solnego wydzielanego przez żołądek;
    • wytwarzanie kwasu mlekowego, za co odpowiedzialne są między innymi bytujące w jelitach bakterie probiotyczne;
    • wydzielanie śluzu dzięki ruchom migawkowym rzęsek śluzówki;
    • wytwarzanie białek kationowych - lizozymu rozkładającego ściany komórkowe bakterii oraz defensyn, destrukcyjnych wobec bakterii, wirusów osłonkowych i pasożytów;
  • reakcje zapalne, wzbudzane w celu dezaktywacji patogenów, takie jak gorączka, kaszel, ból. Czynnikami sprawczymi są w tym przypadku:
    • knomórki NK (natural killer) odpowiedzialne za tak zwaną naturalną cytotoksyczność oraz komórki DC (dendrytyczne), prezentujące antygen oraz inicjujące odpowiedź zapalną;
    • limfocyty γδT odpowiadające za komórkową odpowiedź odpornościową, chroniące przed zakażeniami i rozwojem nowotworów;
    • limfocyty B1a, odpowiadające za rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał;
    • granulocyty, będące jednym z typów leukocytów (białych krwinek), wśród których wyróżnić można: obojętnochłonne (neutrofile), kwasochłonne (eozynofile) oraz zasadochłonne (bazofile);
    • makrofagi, czyli komórki żerne odpowiedzialne za tzw. fagocytozę, a więc wchłanianie i trawienie drobnoustrojów.

Reklama

Odporność swoista (nabyta)

Odporność swoista jest nabyta. Nie otrzymuje się jej w procesie dziedziczenia. Do zaistnienia właściwej reakcji niezbędny jest wcześniejszy kontakt z danym patogenem – de facto mówimy więc o klasycznym hartowaniu organizmu.

W odróżnieniu od odporności nieswoistej, nabyta wytwarza się nie w kilka minut, lecz w kilka (5-7) dni. Jednak jej skuteczność w przypadku powtórnego zetknięcia się tą samą bakterią lub wirusem jest znacznie większa, a wywołanie właściwej reakcji zapalnej – niemal natychmiastowe.

Mechanizm odporności nabytej polega na prezentacji antygenów komórkom Th CD4, a następnie aktywacji odpowiedzi komórkowej i hormonalnej. Udział w tych procesach biorą:

  • komórki APC, czyli prezentujące antygen (ang.: antygen-presenting cells);
  • limfocyty B oraz T (CD4+ oraz CD8+) – komórki układu odpornościowego zaliczane do leukocytów, które bezpośrednio atakują rozpoznane antygeny;
  • przeciwciała, czyli białka wytwarzane przez limfocyty B, wiążące antygeny i neutralizujące bakterie, wirusy oraz pasożyty zewnątrzkomórkowe.

Reklama

Odporność czynna

W przypadku odporności wrodzonej, podział na czynną i bierną odnosi się do rozróżnienia między barierami fizycznymi, a mechanizmami czynnościowymi. Inne kryteria przyjęte są, jeśli chodzi o odporność nabytą.

Odporność czynna swoista to taka, którą nabiera się poprzez przechorowanie (naturalna) lub zaszczepienie, a więc podanie wyizolowanej, niewielkiej, nieszkodliwej dawki antygenu, na przykład prątka gruźlicy czy wirusa HPV (sztuczna).

Dzięki tzw. pamięci immunologicznej, układ odpornościowy zapamiętuje konkretnego „intruza” i jest w stanie błyskawicznie unicestwić go w przyszłości, nie dopuszczając do rozwoju choroby w ogóle lub też wydatnie łagodząc i skracając jej przebieg.

Reklama

Odporność bierna

Odporność bierna swoista przekazywana jest z mlekiem matki – w sensie jak najbardziej dosłownym. Przyjmując naturalny pokarm dziecko zwiększa możliwości obronne swojego organizmu, co stanowi jeden z najważniejszych argumentów za karmieniem piersią przynajmniej przez pierwszych 6 miesięcy życia, a najlepiej przez 24 lub nawet minimalnie dłużej.

Drugim kanałem transmisji jest łożysko – swoistą odporność bierną dziecko częściowo nabywa jeszcze w okresie ciąży. Jak łatwo zauważyć, ten typ ochrony zbliżony jest pod wieloma względami do odporności nieswoistej, różne jednak są w obu przypadkach mechanizmy reakcji obronnych.

Należy też pamiętać, że oprócz naturalnej, istnieje sztuczna odporność bierna swoista. Wytwarza się ją poprzez podanie surowicy z krwi tzw. ozdrowieńców.

Reklama

Jak wzmacniać układ odpornościowy?

Układ odpornościowy można i należy wzmacniać. Istnieje wiele sposobów na poprawę jego efektywności, a należą do nich między innymi:

  • dbałość o naturalną florę bakteryjną jelit. Ta część układu pokarmowego jednocześnie stanowi największy w całym organizmie ludzkim organ systemu immunologicznego. Zaś bytujące w nim „pożyteczne” bakterie uniemożliwiają kolonizację szkodliwym patogenom. Aby zapobiegać zubożeniu flory lub ją skutecznie uzupełnić (np. po przebytej antybiotykoterapii), warto przyjmować preparaty zawierające tzw. bakterie probiotyczne;
  • dbałość o właściwą dietę, zasobną we wszystkie niezbędne witaminy i minerały lub też ich suplementacja. Od dziesięcioleci szczególną wagę przypisuje się w tym kontekście witaminie C. Jest to substancja, której organizm ludzki nie jest w stanie syntezować samodzielnie, a która jest absolutnie niezbędna, stąd konieczność przyjmowania jej z zewnątrz. Witamina C stymuluje syntezę leukocytów oraz niektórych białek pełniących rolę przeciwciał. Dodatkowo jest ona silnym antyoksydantem, zwalczającym wolne rodniki, a tym samym chroniącym komórki (także odpornościowe) przed uszkodzeniem;
  • dbałość o higienę psychiczną. Niezwykle ważne jest unikanie stresu, zwłaszcza w chronicznym wydaniu, który negatywnie odbija się na zdolności organizmu do syntezy limfocytów;
  • Nieprzegrzewanie się, nie izolowanie się od czynników atmosferycznych, unikanie skupisk ludzkich. Zwiększa to wprawdzie ryzyko zachorowania, zwłaszcza na powszechnie występujące infekcje bakteryjne i wirusowe, w istotny jednak sposób wpływa na wykształcanie się odporności swoistej.

Czytaj również

Bibliografia

  • Marta Sochocka, Zofia Błach-Olszewska, Mechanizmy wrodzonej odporności, Postepy Hig Med Dosw. (online), 2005; 59
  • Urszula Podstawka, Joanna Kopeć-Szlęzak, Komórki dendrytyczne, ich właściwości i pozyskiwanie do zastosowania w immunoterapii nowotworów, Postępy Nauk Medycznych 8/2008
  • Ewelina Dymarska, Czynniki modulujące układ odpornościowy człowieka, Zeszyty Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły zawodowej im. Wieltona w Legnicy nr 19(2), 2016
Piotr  Brzózka - dziennikarz wyróżniony w konkursie Dziennikarz Medyczny Roku 2023
Artykuł napisany przez
Piotr Brzózka - dziennikarz wyróżniony w konkursie Dziennikarz Medyczny Roku 2023
Dziennikarz wyróżniony w konkursie "Dziennikarz Medyczny Roku 2023". Autor tysięcy publikacji o tematyce medycznej, ekonomicznej, politycznej i społecznej. Przez 15 lat związany z Dziennikiem Łódzkim i Polska TheTimes. Z wykształcenia socjolog stosunków politycznych, absolwent Wydziału Ekonomiczno-Socjologicznego Uniwersytetu Łódzkiego. Po godzinach fotografuje, projektuje, maluje, tworzy muzykę.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Specjaliści współpracujący z medme
25674

Wojciech Ziółkowski

magister farmacji

Poznaj mnie
25626

Katarzyna Kulig

dermatolog i wenerolog

Poznaj mnie
25675

Marzena Rojek-Ledwoch

dietetyczka, psychodietetyczka

Poznaj mnie
25676

Kamila Pawłowska

dietetyk kliniczny, psychodietetyk

Poznaj mnie
25625

Sylwia Borowska

doktor nauk farmaceutycznych

Poznaj mnie
25886

Magdalena Grosiak

diagnosta laboratoryjny

Poznaj mnie
25887

Magdalena Rutkowska

lekarz weterynarii

Poznaj mnie
25879

Anna Lewandowska

psychiatra dziecięcy

Poznaj mnie
25888

Jolanta Woźniak

prawnik

Poznaj mnie
Pokaż wszystkich
Więcej z kategorii Odporność
Słaba odporność: przyczyny obniżonej odporności organizmu
Mężczyzna ze słabą odpornością
Jak zacząć morsowanie?
Mężczyzna podczas kąpieli w zimnej wodzie
Pospolity zmienny niedobór odporności - przyczyny, objawy
Osłabiony mężczyzna trzymający się za głowę
Podobne artykuły
Kobieta ze słabą odpornością
Odporność swoista i nieswoista - rodzaje odporności
Osłabiony organizm u mężczyzny
Osłabienie organizmu - objawy, przyczyny i leczenie
Leki na odporność
Leki na odporność - na receptę i bez recepty. Jakie?
Koktajl marchewkowy
Jak wzmocnić odporność? Dieta na osłabiony organizm
Sport to naturalny sposób na wzmocnienie organizmu
Jak Polacy budują odporność organizmu? – Raport Medme.pl

Reklama


Czym jest TouchCare i jak zmienia życie pacjentów?
Dowiedź się!