Jakim grzybem jest olszówka?
Olszówką (z j. łacińskiego - Paxillus involutus) jest nazywany potocznie krowiak podwinięty. Inne określenia dla tego grzyba to:
- bydlęca gęba,
- krowia gęba,
- krowia warga,
- krówka,
- pieczeń,
- świnka pospolita,
- tłuszcz,
- tłustocha,
- gwoździak podwinięty,
- podolszówek,
- olchówka.
Występuje od lipca do przełomu października i listopada, właściwie we wszystkich rodzajach lasów - liściastych, mieszanych i iglastych, jak również na torfowiskach.
Spotkać ją można także w starych parkach i w zaroślach. Rośnie zazwyczaj pod brzozami, dębami, sosnami, świerkami oraz, jak sama nazwa wskazuje, pod olchami.
W europejskich lasach rośnie prawie 5 tyś. Gatunków grzybów, z czego zdecydowana większość także na terenie Polski. Około 250 rodzajów z tego grona znajduje się na liście trujących, których pod żadnym pozorem nie powinno się zbierać ani spożywać.
Tymczasem każdego roku w Polsce odnotowuje się od 500 do nawet 1000 zatruć grzybami, z czego średnio od 30 do 60 przypadków kończy się niestety śmiercią.
Część z nich wynika ze spożycia właśnie olszówki.
Reklama
Jak wygląda grzyb olszówka?
Zarówno nazwa olszówka, jak i krowiak podwinięty, nie wzięły swoich nazw znikąd. Wśród cech charakterystycznych olszówki należy wymienić:
- okrągły kapelusz o średnicy sięgającej od 5 do nawet 15 cm - może występować w różnych barwach, m.in. żółtobrązowej, czerwonobrązowej, beżowobrązowej, szarobrunatnej, oliwkowej, żółtoczerwonej czy płowej. Jego znakiem rozpoznawczym są silnie podwinięte brzegi, zwłaszcza w przypadku młodych egzemplarzy. W początkowym stadium kapelusz jest wypukły, z czasem staje się płaski, a w ostatnim stadium - wklęsły;
- pod kapeluszem znajdują się gęsto ułożone blaszki o szerokości od 4 do 6 mm;ez trudu można oderwać je od kapelusza;
- trzon grzyba jest stosunkowo krótki (ma od 3 do maksymalnie 8 cm i od 1 do 2,5 cm grubości). Zazwyczaj przybiera kolor kapelusza lub też jest nieco od niego jaśniejszy;
- miąższ ma z kolei barwę żółtą, żółtobiałą lub brązowawą. Typowe jest to, że w wyniku uszkodzenia staje się brunatny lub czerwonobrązowy;
- grzyb przez stosunkowo długi czas pozostaje dość twardy (jędrny);
- grzyb nie ma żadnego charakterystycznego zapachu.
Reklama
Czy grzyb olszówka jest jadalny?
Jeszcze do niedawna olszówkę zaliczano do grzybów jadalnych. Takie stwierdzenie umieszczono nawet w wydanej w latach osiemdziesiątych Encyklopedii PWN.
Spożycie olszówki nie wywoływało u większości żadnych dolegliwości. Jedynie u niektórych po jej skonsumowaniu dochodziło do silnych zatruć.
Niewykluczone, że właśnie z tego powodu przekonanie o jadalności olszówki jest tak powszechne wśród wielu grzybiarzy również dzisiaj.
Są też i tacy, którzy uznają olszówkę za grzyb warunkowo jadalny, twierdząc, że właściwości trujące ma wyłącznie wtedy, kiedy jest w postaci surowej.
Według reprezentujących ten pogląd, trucizna znika jednak po ugotowaniu i co najmniej dwukrotnej wymianie wody w trakcie tego procesu. Nic bardziej mylnego.
Grzyb olszówka zawiera dwie substancje o toksycznych (trujących) właściwościach. Są to:
- muskaryna,
- inwolutyna.
Reklama
Objawy zatrucia grzybem olszówką
Pierwsze objawy zatrucia olszówką występują w ciągu maksymalnie w 2-3 godziny od momentu zjedzenia.. Dzieje się tak za sprawą muskaryny. Substancja ta prowadzi do:
- problemów z oddychaniem,
- spowolnienia akcji serca,
- ślinotoku,
- zwężenia źrenic,
- łzawienia.
Objawy te nie występują często i mogą ustąpić samoistnie w ciągu dobry. W przypadku ich pojawienia należy natychmiast udać się do szpitala.
Zatrucie muskaryną jednak zazwyczaj nie prowadzi do najgorszego. W olszówce znajduje się jeszcze jedna toksyna, która może powodowaćwyniszczanie organizmu przez długi okres, czasem nawet 10-15 lat.
To właśnie inwolutyna odpowiada za pozorny brak objawów. Początkowo może dojśćdo wcześniej wymienionych lub też mogą nie pojawić się żadne symptomy. W większości przypadków dopiero później zaczynają pojawiać się skutki zatrucia.
Inwolutyna doprowadza z czasem do:
- rozpadu czerwonych ciałek krwi,
- ostrej niewydolności nerek,
- uszkodzenia wątroby,
- a w skrajnych przypadkach także do śmierci.
Dzieje się tak dlatego, ponieważ substancja ta działa jak alergen. Po jej pierwszym spożyciu organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała. Konsekwencją tego jest silna i gwałtowna reakcja odpornościowa organizmu, do której dochodzi po którymś z kolei dostarczeniu inwolutyny do organizmu.
Nie ma sposobu, by przewidzieć, za którym razem może dojść do tej niebezpiecznej sytuacji. W przypadku niektórych osób dzieje się tak po trzecim czy czwartym spożyciu olszówki, a u niektórych dopiero po dziesiątym razie.
Ponieważ objawy takiego zatrucia są aż tak odłożone w czasie, dla wielu grzybiarzy wierzących w jadalność olszówek jest to niezbity dowód na to, że grzyby te są całkowicie bezpieczne i można je zbierać i jeść bez ograniczeń.
Reklama
Trująca olszówka, a jadalny rydz
Nie zdarza się to co prawda zbyt często, ale śmiertelnie trujący grzyb olszówka może być niekiedy mylony z całkowicie bezpiecznym rydzem jadalnym. Dzieje się tak ze względu na podobieństwo w wyglądzie i barwach.
Cechą rozpoznawczą i typową wyłącznie dla rydza jest jednak wydzielanie mleczka w pomarańczowym kolorze, które staje się zielone po uszkodzeniu grzyba. Takich właściwości nie ma ani olszówka, ani żaden inny grzyb.
Każdy grzybiarz nie będąc pewnym czy w lesie znalazł olszówkę, czy też rydza, może po zakończonym grzybobraniu udać się do najbliższej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej.
W każdej z nich są zatrudnieni specjaliści od grzybów, którzy rozwieją tego typu wątpliwości całkowicie nieodpłatnie.
