Co to jest glikemia?
Wskaźnikiem, o którym często słyszy się podczas diagnostyki i leczenia cukrzycy jest glikemia. Co to takiego? To stężenie glukozy, czyli cukru we krwi.
Warto je monitorować, ponieważ cukrzyca to groźna i przewlekła choroba metaboliczna, będąca efektem zaburzonej syntezy lub niewrażliwości organizmu na insulinę, czyli hormon regulujący gospodarkę węglowodanową.
Glikemię określa się przede wszystkim u pacjentów cierpiących na zaburzenia pracy nadnerczy oraz przysadki mózgowej, niewydolność nerek, zespół Cushinga, a także u kobiet w ciąży (pod kątem tzw. cukrzycy ciążowej).
Warto jednak pamiętać, że również osoby zdrowe powinny raz do roku kontrolować u siebie poziom cukru. Przy współczesnym trybie życia i stopniu przetworzenia żywności zaburzenia gospodarki węglowodanowej pojawiają się często, dlatego najlepiej jest diagnozować je, jeszcze zanim zaczną dawać objawy i doprowadzą do poważniejszych powikłań.
Wartości glikemii - jak je przeliczać?
Aby określić poziom glikemii, należy oznaczyć ilość glukozy w danej ilości krwi, co wyrażane jest dwóch jednostkach. Są nimi:
- mmol/l (milimol na litr),
- mg/dl (miligram na decylitr).
Wskaźniki te używane są zamiennie, ale można zastosować przelicznik glukozy określonej w mmol na mg i odwrotnie. Jak to zrobić?
Przelicznik glikemii jest prosty. 1 mmol/l odpowiada 18 mg/dl. Jeśli zatem wynik mówi, że poziom cukru wynosi 70 mg/dl, należy podzielić go przez 18, by uzyskać dane w drugiej jednostce. W zaokrągleniu daje to 3,9 mmol/l.
Stan, w którym poziom cukru przekracza ustalone normy, nazywa się hiperglikemią, natomiast niskie wartości uzyskane w badaniu oznaczają hipoglikemię.
Należy pamiętać, że są różne normy pomiaru glikemii przed i po spożyciu posiłku oraz o różnych porach dniach.
Wyróżnia się w związku z tym takie parametry, jak:
- glikemia na czczo;
- glikemia poposiłkowa;
- glikemia przygodna.
Przygotowanie do badania glikemii - co warto wiedzieć?
Jak się przygotować do badania poziomu glukozy, by jego wynik był jak najbardziej wiarygodny?
Pomiar glikemii nie wymaga od pacjenta wielu procedur przygotowawczych, jednak niezwykle ważna jest kwestia posiłków przed nim spożywanych.
Wszystko zależy od tego, czy określona ma być glikemia na czczo, po posiłku, czy też przygodna.
W ramach badań profilaktycznych najczęściej oznacza się poziom cukru na czczo, a wówczas nie wolno nic jeść na kilka godzin (zwykle mówi się o co najmniej ośmiu godzinach) przed pobraniem próbki krwi. Najlepiej więc zgłosić się na pobranie rano, przed śniadaniem.
Czego nie jeść przed badaniem glukozy? Przygotowanie obejmuje nie tylko godziny przed pobraniem, ale również dzień poprzedzający. W dniu tym warto unikać tłustych, ciężkostrawnych potraw, słodyczy i napojów słodzonych, ponieważ mogą one zafałszować wyniki.
W ciągu 8 godzin przed pobraniem nie można jeść ani pić niczego prócz czystej wody.
Bez względu na to, czy badanie glukozy przeprowadzane jest u dziecka, osoby dorosłej czy kobiety w ciąży, przygotowanie do niego wygląda tak samo – trzeba być na czczo, chyba, że lekarz zdecyduje inaczej.
Są sytuacje, w których oznaczona ma zostać glikemia po posiłku.
Na czym polega badanie glikemii?
Istnieją dwie powszechnie stosowane metody na badanie poziomu glikemii:
- z krwi pobranej z żyły łokciowej,
- z palca.
Pierwsza z wymienionych metod jest dokładniejsza, a jej wynik bardziej miarodajny. Krew pobiera zawsze wykwalifikowany personel medyczny, w warunkach ambulatoryjnych.
Próbka krwi zostaje następnie przekazana do laboratorium celem poddania fachowej analizie i określeniu w niej poziomu cukru.
Pomiar glukozy z krwi pobranej z palca można natomiast przeprowadzić samemu, w warunkach domowych, jednak potrzeby jest do tego aparat zwany glukometrem.
Do niego dołączony jest specjalny nakłuwacz, który szybko i niemal bezboleśnie pozwala przebić opuszek dowolnego palca dłoni.
Wypływającą z niego kroplę krwi umieszcza się na specjalnym pasku włożonym w otwór glukometru.
Ogromna zaleta tej metody oznaczania glikemii to natychmiastowy wynik, który pojawia się na wyświetlaczu w ciągu kilku sekund.
Często korzystają z niej osoby z cukrzycą, by móc stale monitorować swój stan, bez konieczności wizyty w przychodni.
W jakim celu określa się glikemię na czczo?
Kiedy i po co określa się poziom glukozy na czczo? Badanie dedykowane jest przede wszystkim osobom borykającym się z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej organizmu.
Powinni badać ją pacjenci, którzy zaobserwowali u siebie niepokojące objawy wskazujące na obecność cukrzycy, ale też wszyscy wykonujący badania profilaktyczne.
Wahania poziomu cukru nie zawsze dają o sobie znać w wyraźny sposób. Norma glikemii na czczo oscyluje w granicach 70 mg/dl – 99 mg/dl. Glikemia nieprawidłowa (zbyt wysoka lub zbyt niska) wskazuje na zaburzenia, które koniecznie trzeba skonsultować z lekarzem.
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD 10 nieprawidłowa glikemia na czczo nie jest wyszczególniona, ale wśród patologicznych wyników badań biochemicznych wymienione są:
- hiperglikemia BNO (R73.9),
- hipoglikemia BNO (E16.2).
Prawidłowy poziom glikemii na czczo wskazuje na brak zaburzeń cukrzycowych, jeśli jednak lekarz zaleci dalszą, pogłębioną diagnostykę, należy bezwzględnie ją wykonać. Podobnie należy postąpić w przypadku wyników obniżonych lub podwyższonych.
Dopiero określenie wszystkich wskaźników daje pełny obraz kliniczny. Są pacjenci, u których stwierdza się wysoką glikemię tylko na czczo, są też tacy, u których poziom rośnie ponad normę po niektórych posiłkach.
Kiedy zaleca sie określenie glikemii poposiłkowej?
Jeśli wynik badania wykonanego na czczo jest niewłaściwy, lub budzi jakiekolwiek wątpliwości, często zaleca się określenie poziomu glukozy po posiłku.
Glikemia po jedzeniu wzrasta w sposób naturalny, ponieważ produkty spożywcze zawierają mniejsze lub większe ilości cukrów i powodują zwiększenie ich stężenia we krwi.
Prawidłowa glikemia po posiłku ma zatem inne wartości niż ta mierzona na czczo, ale nie powinna przekraczać 140 mg/dl.
Wynik przekraczający tę wartość wskazuje na podwyższoną glikemię poposiłkową. Wiele zależy oczywiście od obfitości posiłku i jego indeksu glikemicznego.
Potrawy tłuste i ciężkostrawne w większym stopniu wpływają na stężenie węglowodanów we krwi, niż jedzenie lekkie i spożywane w małych ilościach.
Objawami wysokiej glikemii poposiłkowej mogą być:
- ospałość po jedzeniu,
- wzmożone pragnienie,
- spadek masy ciała,
- częste oddawanie moczu.
Kontrolę glikemii poposiłkowej muszą prowadzić kobiety w ciąży borykające się z wahaniami poziomu cukru. Utrzymywanie tego poziomu w granicach norm zapobiega nieprawidłowościom w rozwoju płodu.
Warto wiedzieć, że poziom glikemii zaczyna wzrastać 10 min. po posiłku, swój szczyt osiąga około godziny po jedzeniu, a następnie zaczyna spadać, by w ciągu kolejnych dwóch godzin osiągnąć minimum.
Co oznacza glikemia przygodna?
Oprócz badania na czczo i badania po posiłku, istnieje jeszcze trzecia metoda kontrolowania gospodarki węglowodanowej organizmu – określenie glikemii przygodnej.
Definicja jego mówi, że jest to sprawdzenie poziomu cukru w próbce krwi pobranej o dowolnej porze dnia, bez względu na to, jaki czas minął od ostatniego spożytego posiłku.
Testom na przygodny poziom glukozy powinni poddawać się pacjenci ze stwierdzonymi zaburzeniami tego poziomu na czczo lub po posiłku.
Trudno jest określić normy glikemii przygodnej w tak ścisły sposób, jak określa się je dla glikemii poposiłkowej i na czczo.
Uznaje się, że jej poziom nie powinien przekraczać 200 mg/dl, natomiast osiąganie wyników wyższych może wskazywać na cukrzycę, szczególnie gdy u pacjenta rozpoznano typowe objawy choroby.
Sytuację taką należy bezzwłocznie skonsultować z lekarzem.
Ile wynosi i od czego zależy cena badania glikemii?
Ile kosztuje badanie cukru? Podobnie, jak w przypadku wszelkich badań laboratoryjnych czy obrazowych, cena określania poziomu glukozy zależy od miasta oraz placówki, gdzie wykonuje się pomiar.
Inna jest też cena jednorazowego oznaczenia glikemii na czczo, a inna 3-punktowego badania krzywej cukrowej, gdzie krew pobierana jest trzykrotnie – na czczo oraz godzinę i dwie godziny po wypiciu roztworu glukozy.
Ile kosztuje badanie cukru na czczo? Można wykonać już za 8-10 zł, natomiast krzywa cukrowa kosztuje zwykle 20-30 zł.
Choć cena nie jest wysoka, testy można przeprowadzić również całkowicie bezpłatnie, ponieważ są one refundowane przez NFZ. Wystarczy mieć na nie skierowanie od lekarza POZ.
Ceną badania glukozy nie powinny martwić się także kobiety w ciąży. Określanie jej poziomu należy do badań obowiązkowych wykonywanych już na samym początku ciąży i jako takie również jest w pełni refundowane przez Narodowy Fundusz Zdrowia.
Co oznacza niewyrównana glikemia?
Zaburzenia glikemii mogą mieć różne podłoża i różny charakter – chwilowy lub przewlekły. Nieprawidłowe wyniki badań nie muszą od razu oznaczać cukrzycy ani innych poważnych chorób.
Zdarza się, że zły wynik jest efektem niewłaściwej diety, przyjmowania leków czy przejściowych problemów ze zdrowiem.
Nieprawidłowa glikemia? Nie ma co panikować, należy natomiast zgłosić się do lekarza celem dokładnego ustalenia jej przyczyny i jak najwcześniejszego podjęcia odpowiednich kroków ku jej wyrównaniu.
Zaburzenia mogą mieć dwojaki charakter:
- hiperglikemia – znacząco podwyższona wartość poziomu cukru we krwi,
- hipoglikemia – glikemia poniżej normy, czyli niższa nić 70 mg/dl.
Które z wahań poziomu cukru są bardziej niekorzystne? Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie.
Cukrzyca jest poważną, przewlekłą chorobą, więc wysokie stężenie glukozy prowadzi niekiedy do niebagatelnych konsekwencji zdrowotnych.
Hiperglikemia może również towarzyszyć innym przewlekłym schorzeniom, dlatego zawsze należy ustalić jej przyczyny.
Z drugiej jednak strony – poziom cukru wzrastający chwilowo do wartości nawet kilkuset mg/dl nie jest tak groźny dla życia pacjenta, jak jego nagły spadek.
Hipoglikemia o wartości 20 mg/dl lub niższej jest poważnym zagrożeniem życia i – jeśli cukier nie zostanie w porę podniesiony – kończy się śmiercią.
Jaka jest prawidłowa glikemia w ciąży?
Prawidłowa glikemia w ciąży jest niezwykle ważna, by płód mógł rozwijać się prawidłowo. Cukrzyca ciążowa może bowiem prowadzić u matki do:
- częstych infekcji dróg moczowych,
- nadciśnienia,
- rozwinięcia się cukrzycy typu 2 po ciąży.
Dla dziecka natomiast potencjalnymi skutkami są:
- nadmiernej masy urodzeniowej,
- zwiększone ryzyko otyłości,
- ryzyko cukrzycy,
- zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia różnych chorób (w tym serca, nerek, układu nerwowego).
Badania glukozy w ciąży są obowiązkowe i – jeśli wyniki nie są niepokojące – wykonuje się je dwukrotnie – na początku ciąży oraz około jej 25 tygodnia.
Normy glikemii mają wówczas wartości:
- na czczo – 70 mg/dl – 99 mg/dl (tak samo, jak u pacjentów nie ciężarnych),
- godzinę po wypiciu roztworu glukozy – do 180 mg/dl,
- 2 godziny po wypiciu – do 140 mg/dl.
Nieprawidłowa glikemia w ciąży – czy to na czczo, czy po tes obciążeniu glukozą – powinna zostać jak najszybciej wyrównana, dlatego wyniki badań zawsze należy konsultować z lekarzem.
Dlaczego badanie glikemii u noworodka jest istotne?
Badanie glukozy u noworodka jest ważne szczególnie, jeśli:
- matka choruje na cukrzycę,
- gospodarka węglowodanowa była zaburzona w czasie ciąży,
- dziecko ma nieprawidłową masę urodzeniową,
- pojawiły się zaburzenia oddychania,
- dziecko urodziło się za wcześnie.
Glikemia u dzieci to ważny parametr rzutujący na ich rozwój, szczególnie na początku życia. Norma poziomu glukozy u noworodka to wartość równa lub wyższa niż 40 mg/dl (może być niższa w pierwszych dwóch godzinach życia).
Zbyt niska glukoza może wskazywać na obecność cukrzycy, dlatego monitorowanie poziomu jest niezwykle istotne.
Objawy hipoglikemii u dzieci dopiero co urodzonych to przede wszystkim:
- niska temperatura ciała,
- utrzymujące się zasinienie,
- upośledzony odruch ssania,
- problemy z oddychaniem,
- apatia,
- zaburzenia rytmu serca.
Kiedyś podawaniem glukozy próbowano łagodzić objawy żółtaczki u noworodków. Dziś wiadomo, że metoda ta nie jest skuteczna i nie zaleca się przepajania dzieci roztworem przez pierwszych 6 miesięcy ich życia.
Co to jest profil glikemii?
U osób z zaburzeniami poziomu cukru najpełniejszy obraz nieprawidłowości uzyskuje się dzięki częstym pomiarom, o różnych porach dnia i w różnej odległości czasowej od spożywania posiłków.
W tym celu wykonuje się tzw. profil glikemii. Polega on na samokontroli poziomu cukru kilka razy dziennie i zapisywaniu wszystkich jej wyników.
Pełny dobowy profil glikemii wykonuje się, badając cukier:
- na czczo, zaraz po przebudzeniu,
- przed każdym posiłkiem,
- godzinę / dwie godziny po posiłku,
- przed snem,
- o północy,
- w środku nocy.
Można stworzyć także profil skrócony, ograniczając się do pomiaru na czczo i po trzech głównych posiłkach spożywanych w ciągu dnia.
Normy w profilu dobowym są różne dla różnych pomiarów (inne przy badaniu na czczo, inne przy określaniu glikemii po posiłku).
Tworzenie profilu glikemii często zalecane jest pacjentkom w ciąży. Normy dobowego profilu są takie same, jak w przypadku badania krzywej cukrowej u pacjentek ciężarnych. Profil może być wykonywany samodzielnie w domu lub w szpitalu, jeśli takie rozwiązanie zaleci lekarz.
Wykonując pomiary poposiłkowe, warto notować sobie również skład danego posiłku. W ten sposób można określić, jakie produkty wpływają najbardziej na wahania cukru i wówczas łatwo unikać ich w przyszłości.
Czym jest ciągłe monitorowanie glikemii?
CGM (od ang. continuous glucose monitoring) to system ciągłego monitorowania glikemii przeznaczony przede wszystkim dla pacjentów z cukrzycą.
Kontrola odbywa się dzięki niemu 24 godziny na dobę, co kilka minut. Daje to pełny obraz poziomu glukozy we krwi, niemalże w każdej chwili.
Dawniej diabetyk, chcąc stale badać swój poziom cukru, musiał kilka razy dziennie nakłuwać skórę celem pobrania próbki krwi. Ta niekomfortowa metoda i tak nie była jednak w stanie wychwycić wszystkich wzrostów i spadków glukozy.
Pojawienie się systemów do monitorowania glikemii bez nakłuwania przyniosło nie tylko poprawę kontroli, ale też pozytywnie wpłynęło na jakość życia osób z cukrzycą.
Ciągły pomiar glikemii to nie jedyna zaleta systemu. Większość tego rodzaju urządzeń zaopatrzona jest w alarm informujący o nagłych skokach i spadkach cukru, dzięki czemu pacjent nie musi stale dokonywać odczytu z wyświetlacza.
Zwiększa to komfort, ale przede wszystkim też bezpieczeństwo osób z zaburzeniami.
Częściowa refundacja NFZ na sensory CGM przysługuje w Polsce osobom poniżej 26 roku życia z cukrzycą typu I, posiadającym zlecenie od lekarza.
Samokontrola glikemii
Monitorowanie glikemii w cukrzycy lub przy zaburzeniach o innym podłożu można prowadzić samodzielnie, bez systemów CGM. Jak dokonywać kontroli?
Można mierzyć poziom cukru przy pomocy glukometru i prowadzić dzienniczek samokontroli glikemii, zapisując w nim wyniki wszystkich pomiarów.
Aby metoda taka była wiarygodna, najlepiej jest używać cały czas tego samego aparatu, od czasu do czasu sprawdzając jego sprawność (można w tym celu oddać glukometr do serwisu lub wyniki pomiaru porównać z wynikami badań laboratoryjnych).
Oprócz mierzenia cukru warto podczas samokontroli obserwować pojawianie się charakterystycznych dla wahań objawów (uczucia apatii, ospałości itd.).
Glikemia a dieta. Co jeść, a czego lepiej unikać?
Nieznaczne wahania poziomu cukru można skutecznie regulować dietą.
Nawet jednak, gdy odchylenia od normy są znaczące, właściwa dieta dla diabetyka jest wskazana, by na co dzień wspomagać tradycyjne leczenie.
Przede wszystkim warto wzbogacić jadłospis o produkty z niskim indeksem glikemicznym, czyli takie, które jak najmniej wpływają na wzrost stężenia glukozy we krwi.
Są to przede wszystkim:
- świeże owoce,
- warzywa,
- zboża i produkty zbożowe,
- rośliny strączkowe,
- produkty nabiałowe.
Należy natomiast zrezygnować lub znacznie ograniczyć spożywanie potraw tłustych i ciężkostrawnych, fast-foodów, napojów słodzonych czy alkoholu, który podnosi wskaźnik glikemii, a przy tym destrukcyjnie działa na trzustkę produkującą insulinę.
Stwierdzenie podwyższonej glikemii na czczo powinno zostać niezwłocznie skonsultowane z lekarzem i dietetykiem celem ustalenia nowej diety i nowych nawyków żywieniowych wspomagających wyrównanie nieprawidłowej glukozy.
Istnieje wiele książek i poradników mówiących o diecie wyrównującej glikemię. Można korzystać w nich jako źródła na temat korzystnych i niekorzystnych produktów, jednak przede wszystkim należy postępować zgodnie z zaleceniami lekarza.
]
