Co to jest trauma?
Trauma to silny uraz psychiczny. Trauma to trwała zmiana w psychice, wywołana zaistnieniem dramatycznych wydarzeń zewnętrznych, przeżyć lub doświadczeń, takich jak uczestnictwo w działaniach wojennych, udział w wypadku samochodowym, gwałt i molestowanie seksualne, doświadczenie przemocy fizycznej i psychicznej, bolesny poród, śmierć bliskiej osoby, zwłaszcza dziecka i współmałżonka.
Trauma może prowadzić do zaburzeń nerwowych i niepożądanej modyfikacji osobowości. Skutkiem traumy może być depresja, nerwice, psychozy, lękliwość, nieumiejętność radzenia sobie z napięciem nerwowym a także tzw. zespół stresu pourazowego. Osoba, która przeżyła traumę może zareagować wycofaniem się z relacji interpersonalnych i życia społecznego, ale może też wykazywać patologiczną nadaktywność, w tym przede wszystkim agresję.
Stres traumatyczny
Jednym ze skutków traumy jest tzw. stres traumatyczny, czyli inaczej mówiąc - zespół stresu pourazowego albo zaburzenie stresowe pourazowe (wg. klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD-10). Stres traumatyczny to bardzo silne zaburzenie lękowe wywołane przez tak zwany stresor - wydarzenie będące źródłem traumy.
Stres traumatyczny zazwyczaj jest konsekwencją doświadczeń o ekstremalnym charakterze, związanych bliskością śmierci oraz faktyczną lub wysoce prawdopodobną dezintegracją ciała. Zespół stresu pourazowego często występuje u żołnierzy po zejściu z pola walki, u ofiar wypadków, gwałtów i napadów, u pacjentów otrzymujących potencjalnie śmiertelną diagnozę.
Stres traumatyczny – objawy
Typowe dla stresu traumatycznego objawy, to:
- bardzo wysoki poziom odczuwanego lęku,
- zaburzenia snu,
- uporczywe wracanie w myślach do wydarzenia będącego źródłem traumy przy jednoczesnym unikaniu w realnym życiu wszelkich okoliczności mogących mieć związek z tzw. stresorem,
- wystąpienie dolegliwości definiowanych jako stres traumatyczny po pewnym okresie od zaistnienia czynnika traumatyzującego,
- utrzymywanie się napięcia przez dłuższy czas – nawet kilka lat.
Leczenie stresu traumatycznego opiera się na psychoterapii a także działaniach integrujących społecznie.
Trauma z dzieciństwa
Najczęściej spotykaną traumą jest tak zwana trauma z dzieciństwa. Pojęcie to obejmuje bardzo szeroki, praktycznie niezamknięty zbiór wydarzeń, których wspólnymi mianownikiem jest czas zaistnienia (dzieciństwo) oraz wpływ na późniejsze życie. Trauma z dzieciństwa może być powodem rozwoju osobowości lękliwej czy anankastycznej.
Trauma z dzieciństwa może owocować wystąpieniem nerwic, stanowi także wymarzone podglebie dla skłonności do uzależnień od narkotyków czy alkoholu. Trauma z dzieciństwa dezorganizując osobowość, zmniejsza szansę na udane życie zawodowe oraz rodzinne – badania wykazują, że wśród osób uzależnionych o niskim statusie materialno-społecznym obserwuje się wyższy od przeciętnej odsetek ofiar przemocy domowej i innych traumatycznych wydarzeń z czasów dorastania.
Osoby, które przeżyły w dzieciństwie traumę, często są w jakiś sposób upośledzone społecznie i emocjonalnie. Dla przykładu doświadczenie przemocy w szkole skutkować będzie zwiększonym poziomem lękliwości i podatności na stres w życiu dorosłym. Zaznanie molestowania seksualnego w dzieciństwie z dużą dozą prawdopodobieństwa przełoży się negatywnie na jakość życia seksualnego w późniejszych latach.
Trauma wojenna
Trauma wojenna niewątpliwie należy do najsilniejszych tego typu doświadczeń. Wszechobecność śmierci i okrucieństwa, do których umysł ludzki mimo dużych zdolności adaptacyjnych, nie jest w stanie do końca przywyknąć, nieustanny lęk o własne życie w najbardziej bezpośrednim wymiarze – to wszystko sprawia, że żołnierze, a także ludność cywilna zamieszkująca tereny objęte działaniami wojennymi, doświadczają bardzo silnych traum.
To właśnie zaburzenia psychiki i somatyki uczestników konfliktów zbrojnych doprowadziły do szerszego poznania i zdefiniowania zjawiska znanego jako zespół stresu pourazowego. Nastąpiło to w latach siedemdziesiątych XX wieku, dopiero potem zjawisko to rozciągnięto na innego rodzaju traumy.
Trauma po wypadku
Wypadek komunikacyjny niegroźnie wygląda jedynie na filmach obrazujący tzw. crash testy, w których producenci chwalą się bezpieczeństwem oferowanych pojazdów. W rzeczywistości wypadek samochodowy, nie mówiąc już o lotniczym, to zdarzenie z którego rzadko wychodzi się bez szwanku.
A nawet jeśli komuś nic nie stanie się w sensie fizycznym, wielce prawdopodobne jest, że gwałtownie wyzwolony strach przed śmiercią i okaleczeniem, huk giętych blach, widok krwi swojej i bliskich a także siła działających przeciążeń mogą odcisnąć trwały ślad na psychice. Trauma po wypadku dotyka zarówno osoby, które w zdarzeniu uczestniczyły bezpośrednio, jak też jego świadków, a także członków rodziny i przyjaciół, którzy stracili w ten sposób swoich bliskich.
Psychologowie nie od dziś mówią o konieczności obejmowania ofiar wypadków pomocą. Trauma po wypadku, która może się objawić m.in. poprzez stres traumatyczny, jest w stanie całkowicie odmienić (na minus) i zdezorganizować życie – zdarza się, że ofiary wypadków boją się nawet wyjść z domu.
Trauma po porodzie
Często spotykaną traumą jest też trauma po porodzie. Dotyka one kobiety, które doświadczyły porodu szczególnie trudnego i bolesnego, niekoniecznie wyłącznie w sensie fizycznym. Odczuwany w czasie porodu ból sam w sobie może być powodem traumy i chodzi w tym przypadku zarówno o jego nasilenie, jak i czas trwania.
Nie od dziś wszak wiadomo, że ból towarzyszący naturalnemu porodowi uznawany jest za jedno z najcięższych tego typu przeżyć, jakich może doświadczyć człowiek. Oczywiście trauma po porodzie może dotyczyć także innych okoliczności, w tym tragicznych, takich jak urodzenie martwego czy chorego lub niepełnosprawnego dziecka.
Trauma po porodzie może skutkować wystąpieniem zespołu stresu pourazowego, a także nerwicami, psychozami, czy trwałą zmianą osobowości lub poglądów.
Trauma po rozwodzie
Za źródło traumy uważany jest też niekiedy rozwód, czy rozstanie partnerów, choć w tym przypadku konsekwencje dotyczące stanu psychicznego zazwyczaj są mniejsze – nie mówimy w tym przypadku o zespole stresu pourazowego.
Choć bowiem rozwód jest doświadczeniem bolesnym, a często dodatkowo wiąże się z innymi przykrymi okolicznościami (zdrada, przemoc, uzależnienie), sam w sobie nie jest okolicznością wiążącą się z ryzykiem utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu.
