Co to jest mocznica?
Mocznica, zwana też uremią, to stan kliniczny występujący w przebiegu schyłkowej niewydolności nerek. Pojawienie się w organizmie toksyn mocznicowych powoduje szeroko zakrojony rozstrój, w tym między innymi zaburzenie równowagi wodno-elektrolitowej. Mocznica najczęściej występuje u osób starszych, po sześćdziesiątym roku życia, minimalnie częściej u mężczyzn, niż u kobiet.
Schyłkowa niewydolność i związana z nią mocznica to piąte, najwyższe stadium zaawansowania przewlekłej choroby nerek (PChN) – schorzenia powszechnego, w samej tylko Polsce dotykającego około 4 milionów osób.
Skrajna forma PChN, jaką jest mocznica, występuje znacznie rzadziej, tym bardziej że większość pacjentów rozpoczyna dializowanie przed pojawieniem się pierwszych jej objawów. Odwołując się luźno do danych epidemiologicznych z USA, można ostrożnie szacować, że w Polsce problem mocznicy dotyczy kilku - kilkunastu tysięcy osób.
Zatrucie organizmu wskutek niewydolności nerek
Istotą mocznicy jest zatrucie organizmu wskutek niewydolności nerek. W procesie chorobowym wydzielane są różnego rodzaju toksyny mocznicowe, takie jak:
- hormon przytarczyc (PTH),
- makroglobulina,
- produkty końcowe glikozylacji,
- mikroglobulina beta2.
Choć nie zidentyfikowano jednej konkretnej toksyny odpowiedzialnej za występowanie wszystkich objawów klinicznych, wiadomo że powodują one daleko posunięte zmiany metaboliczne, których efektem końcowym są liczne schorzenia i zaburzenia funkcjonowania organizmu, potencjalnie nawet śmiertelne.
Objawy mocznicy
Podstawowe objawy mocznicy, będące następstwem zmian metabolicznych oraz wywołanych przez nie zaburzeń, to:
- uczucie zmęczenia i znużenia, związane z występującą w przebiegu choroby niedokrwistością,
- zaburzenia łaknienia, anoreksja, utrata masy ciała,
- skurcze mięśni, drżenie drętwienie i mrowienie kończyn,
- kwasica metaboliczna,
- zaburzenia gospodarki sodowej, potasowej, wapniowej, fosforowej,
- nudności, wymioty,
- pogorszenie kondycji psychicznej, zaburzenia świadomości,
- pogłębienie i przyspieszenie zmian miażdżycowych,
- objawy kardiologiczne – nadciśnienie lub niedociśnienie, zwężenie i niewydolność zastawek serca, zaburzenia rytmu serca, dusznica bolesna,
- krwawienia wewnętrzne w obrębie układu pokarmowego,
- bóle głowy, zawroty, zaburzenia widzenia,
- świąd skóry, wybroczyny, łuszczenie się, przebarwienia,
- ieprzyjemny zapach z ust oraz przykry posmak amoniaku,
- encefalopatia (trwałe uszkodzenia mózgu), śpiączka.
Przyczyny mocznicy
Przyczyny mocznicy najczęściej mają charakter chorobowy. Wymienić w tym kontekście można takie determinanty, jak
- Cukrzyca (nefropatia cukrzycowa)
- Nadciśnienie (nefropatia nadciśnieniowa)
- Kłębuszkowe zapalenie nerek i inne glomerulopatie
- Choroba śródmiąższowa nerek
- Zapalenie pęcherza moczowego
- Zwężenie tętnicy nerkowej
- Naczyniowe stwardnienie nerek
- Schorzenia nowotworowe
Powodem mocznicy może też być fizyczne uszkodzenie nerek, jeśli uraz powoduje wzrost stężenia mocznika lub kreatyniny.
Jak diagnozować mocznicę?
Za najbardziej miarodajne w przypadku zaawansowanych stadiów choroby nerek uznaje się oznaczenie stężenia kreatyniny w surowicy. Stanowi to podstawę do oszacowania wielkości parametru, jakim jest przesączanie kłębuszkowe (GFR, z ang. glomerular filtration rate). Wartość tę można określić stosując także uciążliwe, inwazyjne techniki, takie jak metoda radioizotopowa czy klirens inuliny.
Należy przy tym wiedzieć, że w poszczególnych fazach choroby, wartość eGFR (ml/min/1,73 m2) wynosi odpowiednio:
- stadium I (uszkodzenie nerek z prawidłowym lub podwyższonym GFR) - powyżej 90,
- stadium II (uszkodzenie nerek z łagodnym obniżeniem GFR) - w przedziale 60-89,
- stadium III (uszkodzenie nerek z umiarkowanym obniżeniem GFR) – między 30 a 59,
- stadium IV (uszkodzenie nerek z ciężkim obniżeniem GFR) – w zakresie 15-29,
- stadium V (krańcowa niewydolność nerek/mocznica) – poniżej 15.
Leczenie mocznicy
Leczenie mocznicy wymaga dializowania pacjenta w celu oczyszczenia krwi z toksyn. W niektórych przypadkach niezbędny jest też przeszczep nerki, aczkolwiek jest to procedura skrajnie inwazyjna i częstokroć trudna do przeprowadzenia w związku z koniecznością pozyskania organu od dawcy. Dodatkowo w leczeniu mocznicy stosuje się działania objawowe i przyczynowe związane konkretnymi zaburzeniami.
Przykładowo, w terapii niedokrwistości wykorzystywane są preparaty żelaza, a nadczynność przytarczyc i powiązaną lub izolowaną hipokalcemię oraz hipofosfatemię leczy się węglanem lub octanem wapnia i witaminą D.
Ponadto chorzy muszą przestrzegać zaleceń dotyczących profilaktyki, takich jak:
- unikanie wzmożonego wysiłku fizycznego oraz obciążeń psychicznych,
- unikanie kontaktu z osobami chorymi, cierpiącymi z powodu zakażeń wirusowych i bakteryjnych,
- przestrzeganie właściwej diety.
Dieta przy mocznicy
Dieta przy mocznicy powinna uwzględniać szczególne zalecenia dotyczące zwłaszcza spożycia określonych składników mineralnych.
W związku z występującą w organizmie nadpodażą niektórych z nich, zaleca się minimalną jedynie konsumpcję produktów żywnościowych zawierających:
- potas,
- sód,
- fosforany.
Dodatkowo należy przestrzegać diety niskobiałkowej (do mniej więcej 40-50 g na dobę, ze szczególnym ograniczeniem spożycia białek roślinnych). Nie wolno też nadużywać soli. Dzienne menu powinno być niskokaloryczne, tak by dobowa dawka przyjmowanej z pokarmem energii nie przekraczała 2000 kcal.
