Zębiak, inaczej odontoma, to łagodny guz nowotworowy. Jest wynikiem zaburzenia rozwojowego, które skutkuje powstaniem guza, składającego się z tkanek normalnie tworzących zawiązek zęba (szkliwa, zębiny, miazgi), ale wymieszanych zupełnie chaotycznie. Zębiaki występują rzadko, a ponieważ nie dają objawów i rosną powoli, najczęściej są wykrywane przypadkowo na zdjęciach radiologicznych.
Zwykle lokalizują się wewnątrz kości żuchwy i szczęki, ale sporadycznie umiejscawiają się również w tkankach miękkich np. w dziąśle. W 50% przypadków przyczyniają się do zatrzymania wyżynania zębów stałych i są wykrywane u dzieci około czternastego roku życia.
Reklama
Zębiak - odmiany
Występuje w kilku odmianach, do których należą:
- Włókniakozębiak szkliwiejący – najczęściej lokalizuje się w tylnych rejonach żuchwy. Nie usunięty może dorastać do znacznych rozmiarów, przyczyniając się do rozległych ubytków w strukturze kości.
- Zębiak mieszany – w 90% przypadków jest wykrywany u dzieci poniżej 15. roku życia. Zwykle występuje pojedynczo.
- Zębiak złożony - posiada bardzo charakterystyczny wygląd. Wewnątrz guza otoczonego torebką znajdują się liczne twory przypominające miniaturowe, zdeformowane zęby. Ich liczba waha się od kilku do kilkudziesięciu, w większości przypadków około dziesięciu. Zębiniaki złożone występują u dzieci, zwykle w szczęce, w odcinku przednim. Wiążą się z brakiem zęba stałego w łuku i utrudnionym wyrzynaniem się sąsiadujących z guzem zębów.
Reklama
Zębiak - przyczny
Przyczyny tworzenia się zębiaków nie są do końca wyjaśnione. Uważa się, że powstają one na tle zaburzeń rozwojowych, a impulsem do ich wzrostu są najczęściej:
- defekty genetyczne,
- urazy,
- zakażenia.
W ich wyniku dochodzi do niekontrolowanego rozwoju komórek zawiązka zęba, co skutkuje powstaniem powoli rozrastającego się guza. Najnowsze badania naukowe podkreślają rolę czynnika genetycznego, ponieważ w komórkach zębiaka zaobserwowano nadmierną ekspresję genów regulujących rozwój zęba. Zwiększenie tempa wzrostu zębiaków następuje w okresie wyrzynania się pierwszych zębów stałych i dotyczy dzieci w wieku od 6 do 11 lat, oraz w czasie wyrzynania się zębów mądrości.
Ponieważ czynniki ryzyka powstawania zębiaków są nadal poddawane dyskusji przez naukowców, trudno podać proste sposoby zapobiegania tej chorobie. Wśród przyczyn rozwoju guza wymienia się czynniki genetyczne, urazy i infekcje. O ile na dziedziczenie nie mamy wpływu, a dzieci, u których najczęściej rozwijają się zębiaki, nie łatwo ochronić przed wszystkimi urazami, o tyle można unikać powstawania infekcji w jamie ustanej. Istnieje tendencja do traktowania zębów mlecznych „po macoszemu”, bo „i tak wypadną”. Z punktu widzenia zapobiegania próchnicy i wadom zgryzu, jest to duży błąd.
Dodatkowo infekcje rozwijające się w sąsiedztwie zniszczonych próchnicą zębów mlecznych, mogą przyczynić się do powstawania zębiaków, których leczenie:
- bywa długotrwałe,
- kosztowne,
- nie zawsze przynosi oczekiwane efekty.
Reklama
Zębiak - objawy
Zębiniaki zwykle rozwijają się nie dając żadnych objawów ubocznych. Zdarza się jednak, że gdy dorosną do znacznych rozmiarów mogą powodować:
- zniekształcenie wyrostka zębodołowego,
- przetrwałe zęby mleczne,
- zatrzymanie zęba stałego - zębiak uciskając na zawiązek zęba stałego, uniemożliwia mu prawidłowe wyżynanie - sytuacja taka dotyczy najczęściej siekaczy i kłów,
- przesunięcie i rozchwianie zębów, z którymi bezpośrednio sąsiaduje,
- silne bóle neuralgiczne - w przypadku gdy guz uciska na gałęzie nerwu trójdzielnego.
Błona śluzowa, która pokrywa kość ze znajdującym się w niej zębiakiem pozostaje niezmieniona.
Reklama
Zębiak - rozpoznanie
Zębiaki rozwijają się zwykle bezobjawowo i są wykrywane przypadkowo na zdjęciach radiologicznych wykonywanych z innych przyczyn. Zdarza się również, że lekarz kieruje pacjenta na zdjęcie rtg z powodu braku wyrżnięcia się zęba stałego. Do rozpoznania zębiaka zwykle wystarczy zdjęcie pantomograficzne, choć sporadycznie zdarza się, że konieczne jest wykonanie dodatkowego zdjęcia zgryzowego, które pozwoli poznać dokładne położenia guza względem sąsiadujących z nim zębów.
Reklama
Zębiak - badania
Diagnoza postawiona na bazie zdjęcia radiologicznego i badania klinicznego aż w 80% przypadków potwierdza się w badaniu histopatologicznym tkanek guza. Czasami zdarza się jednak, że początkowe stadia zębiaka bywają mylone z torbielami.
Reklama
Zębiak - leczenie
Leczenie zębiaków polega na chirurgicznym ich wyłuszczeniu wraz z otaczającą je torebką. Zabieg przeprowadza się w znieczuleniu miejscowym, a wycięty guz wysyła się do badania histopatologicznego. Dokładne usunięcie guza i jego torebki zwykle zapewnia brak nawrotów. Z zabiegiem nie wolno zwlekać, ponieważ zmiana może ulec zezłośliwieniu. Dodatkowo szybkie wycięcie umożliwi prawidłowe wyrżnięcie sąsiadujących z guzem zębów stałych.
Ponieważ zębiaki dotyczą zwykle dzieci i osób młodych, zaleca się wyłuszczenie guza przed osiągnięciem dorosłości. Jeżeli guz nie przesunął zawiązka zęba stałego istnieje duża szansa, że wyrżnie się on samodzielnie. Niestety czasami pomimo wycięcia zębiaka, a nawet utworzenia otworu w kości nad zatrzymanym zębem, nie dochodzi do jego wyrzynania. W takich przypadkach konieczne jest leczenie ortodontyczne. Polega ono na zastosowaniu elastycznego wyciągu umocowanego do zatrzymanego zęba oraz jednocześnie do aparatu ortodontycznego stałego lub ruchomego.
Czasami korzysta się również z tzw. protez bodźcowych, które mają sprzyjać wyrzynaniu się zatrzymanego zęba. Leczenie takie jest jednak długotrwałe i nie zawsze przynosi efekty.
W bardzo zaawansowanych przypadkach, gdy terapia ortodontyczna nie wystarcza, konieczne może być uzupełnienie brakującego zęba implantem, ponieważ duże guzy przyczyniają się do znacznego ubytku kości. Aby móc zastosować implanty należy uzupełnić ubytek przeszczepem własnej kości lub materiałami kościozastępczymi.
