Przewlekły kaszel - jak go rozpoznać i leczyć? Sprawdź objawy

Co to jest przewlekły kaszel?

Przewlekły kaszel jest objawem licznych schorzeń i zaburzeń oraz podrażnień układu oddechowego, czasem też pokarmowego. W wielu przypadkach stanowi odruch obronny, mający na celu oczyszczenie organizmu z wydzielin, złuszczonego nabłonka, ciał obcych oraz bakterii i wirusów.

Mimo to jest przez pacjentów postrzegany jako zjawisko patologiczne i nader uciążliwe, zwłaszcza jeśli jego podłoże jest poważne, a powikłania dotkliwe (problemy z oddychaniem, a w skrajnych przypadkach nawet omdlenia, nietrzymanie moczu, urazy mięśni i nerwów klatki piersiowej czy złamania żeber).

Definicja przewlekłego kaszlu odnosi się przede wszystkim do czasu jego występowania. Jest on diagnozowany w sytuacji, gdy utrzymuje się powyżej 8 tygodni (w klasyfikacji tej wyróżnia się jeszcze kaszel podostry trwający 3-8 tygodni oraz ostry, ustępujący w ciągu maksymalnie 21 dni).

Objaw ten jest powszechny. Różne szacunki pochodzące z Europy i USA wskazują, że ciągły kaszel dotyka od 3 do nawet 40 procent populacji (dane: M. Arcimowicz, K. Niemczyk). Oprócz problemów stricte zdrowotnych, które się z nim wiążą, nierzadko powoduje on uciążliwości natury psychologicznej i społecznej.

Pacjenci borykający się chronicznie z tą dolegliwością skarżą się nie tylko na fizyczny dyskomfort, ale też mówią o poczuciu wstydu i zakłopotania, a nawet społecznej izolacji.

W międzynarodowej klasyfikacji chorób i zaburzeń ICD10 kaszel ogólnie oznacza się kodem R05, z pewnymi wyjątkami, takimi jak kaszel psychogenny (F45.3) czy kaszel z krwotokiem (R04.2). Ponieważ jest to jedynie objaw, w praktyce większe znaczenia mają kody dotyczące poszczególnych jednostek chorobowych, z którymi się on wiąże.

Reklama

Rodzaje przewlekłego kaszlu

Przewlekły kaszel może mieć zróżnicowany charakter. Odwołując się do najbardziej ogólnego i najczęściej stosowanego podziału wyróżnia się:

• kaszel suchy, zwany też bezproduktywnym - silny i męczący, zwykle stanowi wynik podrażnienia receptorów w drogach oddechowych,
• kaszel mokry z flegmą - nazywany jest produktywnym, ponieważ odrywanie się gęstej i lepkiej wydzieliny służy oczyszczaniu dróg oddechowych.

Oprócz tego kaszel dzieli się ze względu na jego lokalizację - może być na przykład oskrzelowy czy krtaniowy.

Reklama

Przyczyny przewlekłego kaszlu u dorosłych i dzieci

Przyczyny przewlekłego kaszlu są liczne i zróżnicowane. Objaw ten mogą powodować zarówno czynniki wewnętrzne (choroby i zaburzenia), jak też zewnętrzne (czynniki drażniące).

Do tych pierwszych zalicza się takie problemy zdrowotne, jak:

• przebyte infekcje wirusowe - przewlekły kaszel po chorobie (grypie, przeziębieniu, Covid i innych) może się utrzymywać przez wiele tygodni na skutek nadwrażliwości receptorów kaszlowych, będącej następstwem działania patogenów;
• zakażenia bakteryjne - infekcje powodowane pałeczki krztuśca objawiają się w taki sposób nawet przez 14 tygodni, a w przypadku bakterii Chlamydia pneumoniae i Mycoplasma pneumoniae przewlekły kaszel utrzymuje się przez wiele miesięcy;
• zespół ściekania po tylnej ścianie gardła (PNDS) - problem, którego istotę stanowi spływanie wydzieliny w głąb dróg oddechowych. Problem ten występuje często u pacjentów po przebytym przeziębieniu, zapaleniu zatok oraz alergicznym nieżycie nosa;
• astma oskrzelowa - kaszel jest typowym objawem choroby zapalnej dróg oddechowych, powodującej silne skurcze oskrzeli. Problem ten może się utrzymywać z różnym nasileniem latami;
• reakcje alergiczne na pyłki drzew, traw i chwastów o charakterze sezonowym (w okresie kwitnienia), a także na roztocza kurzu, sierść zwierząt domowych, grzyby i pleśnie (występują stale, nawet przez cały rok);
• przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) - efekt trwałego ograniczenia przepływu powietrza w płucach z towarzyszącym temu stanem zapalnym. Schorzenie bardzo często dotyka palaczy papierosów;
• zmiany śródmiąższowe w obrębie płuc - grupa schorzeń, w przebiegu których dochodzi do uszkodzenia komórek otaczających pęcherzyki płucne. Mogą się one objawiać zarówno kaszlem suchym i duszącym, jak też produktywnym;
• rozstrzenie oskrzeli - nieodwracalne uszkodzenie ściany drzewa oskrzelowego, powodujące silny kaszel z odkrztuszaniem ropno-krwistej wydzieliny;
• choroba refluksowa przełyku - stan, w którym regularnie dochodzi do zarzucania treści pokarmowych z żołądka w górę układu pokarmowego. Uporczywy kaszel, pojawiający się zwłaszcza wieczorem, po obfitych posiłkach, jest jednym z objawów podrażnienia śluzówki;
• niewydolność serca występująca w następstwie różnych schorzeń (m.in. choroba niedokrwienna, nadciśnienie, stany zapalne i wiele innych). Kaszel u pacjentów kardiologicznych może być zarówno suchy, jak też mokry;
• choroby nowotworowe, w tym zwłaszcza rak płuc dotykający przede wszystkim czynnych oraz biernych palaczy papierosów. Przewlekły kaszel dotyka 50-75 procent osób cierpiących na tę chorobę (dane: N. Bryl, W. Horst-Sikorska);
• choroby układu nerwowego i zaburzenia rozwojowe - uporczywe kasłanie jest problemem dodatkowo utrudniającym życie pacjentom ze schorzeniami takimi jak zespół Tourette’a, zespół Aspergera, autyzm, choroba Hallervordena-Spatza.

Do grupy czynników wewnętrznych zalicza się też używanie niektórych leków, a w szczególności inhibitorów enzymu konwertującego angiotensynę (ACE-I). Są to preparaty stosowane w leczeniu nadciśnienia, niewydolności oraz choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy, cukrzycowej nefropatii.

Do tego można dodać schorzenia i zaburzenia, przy których chroniczny kaszel nie jest symptomem typowym, ale w niektórych przypadkach może występować. Są to między innym obturacyjny bezdech senny, chrapanie, niedoczynność tarczycy.

Wszystko to są przyczyny organiczne. Oprócz nich wyróżnia się też nieorganiczne. W tym kontekście mówi się przede wszystkim o, kaszlu psychogennym, nawykowym. Objaw ten najprawdopodobniej jest jedną z reakcji organizmu na stres. Diagnozuje się go w sytuacji, gdy wykluczone zostaną wszystkie inne możliwe przyczyny.

Przewlekły kaszel może też być powodowany czynnikami zewnętrznymi. Do tych, które w praktyce mają największe znaczenie, zalicza się:

• bierne palenie papierosów - podrażnienia powodowane wdychaniem toksyn zawartych w dymie,
• przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach - kaszel może być reakcją m.in. na duże różnice temperatur na zewnątrz i wewnątrz,
• długotrwała styczność z substancjami chemicznymi o działaniu toksycznymi i drażniącym drogi oddechowe.

Reklama

Kaszel przewlekły u dorosłych

Przewlekły kaszel u dorosłych może być następstwem wszystkich wyżej wymienionych czynników. Wspomnieć można jednak o kilku, które siłą rzeczy z reguły pojawiają się w starszym wieku.

Są to między innymi różne problemy bezpośrednio lub pośrednio dotykające palaczy, w tym między innymi podrażnienia, nadciśnienie i choroby serca, rak płuc czy przewlekła obturacyjna choroba płuc.

Dwa ostatnie schorzenia, bardzo ciężkie, potencjalnie śmiertelne, często są przyczyną przewlekłego mokrego kaszlu u dorosłych, związanego z odkrztuszaniem dużych ilości gęstej wydzieliny.

Także ciągły kaszel związany ze stosowaniem inhibitorów enzymu konwertującego angiotensynę zwykle dotyczy osób starszych, to one są bowiem w przeważającej części leczone takimi preparatami.

Reklama

Kaszel przewlekły u dziecka

Przewlekły kaszel u dziecka najczęściej jest objawem przedłużających się infekcji lub też nakładających się na siebie kolejnych zakażeń bakteryjnych i wirusowych.

Jest to zjawisko typowe, związane z niedoskonałym jeszcze działaniem układu odpornościowego w pierwszych latach życia oraz dużą ilością bliskich, bezpośrednich kontaktów między maluchami uczęszczającymi do żłobka czy przedszkola.

Oprócz typowych chorób bakteryjnych i wirusowych, problem stanowią też rzadsze. Przykładowo, przewlekły kaszel krtaniowy u dziecka może oznaczać infekcję znaną jako zespół krupu. Jest to ostre podgłośniowe zapalenie krtani, wywoływane przez wirusy paragrypy lub scyntialne, a także adenowirusy.

Najczęściej dotyka ono maluchy w przedziale wiekowym od 3 miesięcy do 3 lat i jest następstwem między innymi przerostu migdałków podniebiennych, a także powikłaniem innych infekcji.

Podłoże długotrwałego kaszlu u dziecka może też stanowić astma, która w Polsce jest schorzeniem powszechnym, dotykającym około 4 milionów osób i w 80 procentach przypadków ujawniającym się przed ukończeniem 5 roku życia (dane: A. Książkiewicz i inni). W wieku przedszkolnym (choć czasem wcześniej, nawet u niemowlaków), objawić mogą się alergie wziewne na pyłki, roztocza i sierść.

Reklama

Objawy kaszlu przewlekłego. Kiedy się pojawia?

Przewlekły kaszel może się manifestować w różny sposób. Suchy jest uporczywy, duszący nie dający się powstrzymać. Mokry jest „gulgoczący”, głębszy i zazwyczaj mniej męczący.

Kaszel suchy może przypominać poszczekiwanie lub „dychanie”. Uczuciem, na które często wskazują pacjenci, jest swego rodzaju swędzenie lub drapanie, które powołuje trudny do opanowania odruch kaszlowy. Nazywa się go bezproduktywnym, ponieważ niczemu nie służy, a stanowi jedyni efekt podrażnienia.

Natomiast przewlekły kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny (mokry) jest łatwiejszy do stłumienia, choć akurat w tym przypadku kasłania nie powinno się ograniczać, jako że pełni ono pozytywną, oczyszczającą rolę.

W różnych dolegliwościach kaszlowi mogą towarzyszyć inne objawy charakterystyczne dla poszczególnych jednostek chorobowych.

Przykładowo, przy grypie i przeziębieniu pojawia się zwykle gorączka lub stan podgorączkowy, ból gardła, katar. W przebiegu astmy występują też dwa inne klasyczne symptomy - świszczący oddech i uczucie duszności.

Choroba refluksowa zwykle wiąże się ze zgagą, czyli uczuciem palenia w przełyku. Przy krztuścu pojawia się odruch wymiotny.

Ciągły kaszel może się nasilać w określonych okolicznościach (na przykład przy wysiłku, czy w związku ze zmianami temperatury lub zadymieniem pomieszczenia) i różnych porach dniach. Często objaw ten ma największą intensywność wieczorem, w nocy oraz nad ranem.

Reklama

Co stosować na kaszel przewlekły? Leki i domowe sposoby

Co na przewlekły kaszel i dziecka i dorosłego sprawdza się najlepiej? Zastosowanie znajdują leki tłumiące kaszel bądź leki wykrztuśne, zaleca się też inhalacje oraz inne domowe sposoby wspierające terapię.

Początek treści sponsorowanej

Następstwem bólu zatok czy przeziębienia jest mokry kaszel. Dzięki temu odruchowi organizm broni się przed bakteriami, drobnoustrojami i innymi zanieczyszczeniami, próbującymi zaatakować nasze oskrzela. Na rynku istnieje wiele produktów bez recepty, dzięki którym szybciej pozbędziemy się kaszlu. Najczęściej sięgamy po syrop. Preparat upłynnia wydzielinę i ułatwia jej odkrztuszanie. Lek bez recepty sprawdzisz TUTAJ.

Wiele w tej materii zależy od tego, jaki charakter ma kaszel - zupełnie inne farmaceutyki stosuje się na mokry i suchy.

Istotny jest też wiek pacjenta - nie wszystkie środki można stosować u dzieci. Kluczowe jest również podłoże problemu.

Ponieważ potencjalnych przyczyn jest bardzo wiele, liczna i zróżnicowana jest paleta rozwiązań terapeutycznych stosowanych w konkretnych jednostkach chorobowych. Siłą rzeczy zupełnie inaczej postępuje się w przypadku powikłań infekcji wirusowych i bakteryjnych, astmy, refluksu, chorób serca czy schorzeń onkologicznych.

Należy pamiętać, że przewlekły kaszel może być świadectwem poważnych nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, dlatego powinien być możliwie szybko skonsultowany.

Na wstępnym etapie można się udać do lekarza podstawowej opieki, który w razie konieczności będzie kierować do specjalistów.

Jakich? W zależności od wstępnego rozpoznania, może to być pediatra, pulmonolog, laryngolog, alergolog, specjalista chorób wewnętrznych, immunolog, kardiolog, neurolog, onkolog, a nawet psychiatra.

Przed wdrożeniem leczenia zlecone mogą być badania różnego typu (testy laboratoryjne z krwi, wymaz z gardła, rentgen płuc, endoskopia nosa i zatok, spirometria i wiele innych).

Leki na przewlekły kaszel

Pacjenci często pytają o dobry syrop czy tabletki na przewlekły kaszel. Rzetelnej odpowiedzi na tak sformułowane pytanie nie sposób podać, nie ustaliwszy wcześniej, jaki charakter ma kaszel.

Przy różnych jego typach stosuje się bowiem zupełnie inne strategie i inne medykamenty. I tak:

• kaszel suchy. Podstawę stanowią leki przeciwkaszlowe tłumiące uciążliwy odruch. Stosowane są między innymi farmaceutyki działające na poziomie ośrodkowego układu nerwowego, wpływające na zlokalizowany w nim ośrodek kaszlu. Są to na przykład kodeina, dekstrometorfan, butamirat. Drugą grupę stanowią leki działające obwodowo w drogach oddechowych, w tym lewodropropizyna czy różne substancje pochodzenia roślinnego (powlekające, przeciwzapalne);
• kaszel mokry. Kluczowe jest usprawnienie mechanizmów odkrztuszania śluzu zalegającego w drogach oddechowych. W tym celu podaje się leki wykrztuśne, które zmieniają właściwości biochemiczne wydzieliny, rozrzedzają ją i zmniejszają lepkość, nie tłumiąc przy tym odruchu kaszlu. Do najczęściej stosowanych należą preparaty zawierające takie substancje, jak między innymi karbocysteina, ambroksol, bromheksyna, acetylocysteina, benzoesan sodu, jodek potasu

Antybiotyki na przewlekły kaszel znajdują zastosowanie tylko w jednym przypadku, a mianowicie wtedy, gdy jest on powodowany zakażeniem bakteryjnym. We wszystkich innych sytuacjach leki tego typu są nieskuteczne, a często nawet szkodliwe.

Przed zastosowaniem konkretnego leku należy nie tylko ustalić charakter kaszlu i jego przyczynę, ale też trzeba mieć na uwadze wiek pacjenta. W ulotce informacyjnej każdego z preparatów znajdują się informacje dotyczące stosowania u dzieci. Przykładowo, kodeiny nie podaje się poniżej 12 roku życia, karbocysteina jest dozwolona od 6 lat a bromheksyna od 2.

Domowe sposoby na przewlekły kaszel

Domowe sposoby na przewlekły kaszel obejmują szereg działań, z których część może się okazać wystarczającym antidotum lub skutecznym wsparciem dla profesjonalnej farmakoterapii.

Aczkolwiek bywa tak, że ze względu na powagę schorzenia podstawowego leczenie domowe bez udziału leków przynosi więcej szkód, niż pożytku.

Co może pomóc?

• Inhalacje z olejków eterycznych, na przykład eukaliptusowego, lawendowego, sosnowego czy z drzewa herbacianego. Mogą one rozrzedzać wydzielinę, zatem sprawdzają się przy kaszlu mokrym;
• domowe syropy - najczęściej przygotowuje się je z cebuli, która po pokrojeniu i zasypaniu cukrem puszcza swój leczniczy sok. Oprócz tego można też przyrządzić „lek” na kaszel z babki lancetowatej czy buraka;
• nawilżanie powietrza - należy dbać o właściwą wilgotność w mieszkaniu. Wykorzystuje się do tego celu profesjonalne nawilżacze, ale też dobrym rozwiązaniem jest okładanie grzejników mokrymi ręcznikami, czy ustawienie niewielkiego akwarium z subtelnie parującą wodą.