Koklusz jest szczególnie niebezpieczny dla niemowląt i małych dzieci poniżej 1 roku życia - uważa się, że zakażenie pałeczką krztuśca jest jedną z przyczyn tzw. śmierci łóżeczkowej. U dorosłych i młodzieży krztusiec ma znacznie łagodniejszy przebieg, często subkliniczny.
Krztusiec - przebieg choroby
Okres wylęgania choroby wynosi średnio 7 dni, objawy utrzymują się najczęściej 6 tygodni, czasem dłużej. Symptomy choroby różnią się w zależności od fazy choroby. W przebiegu krztuśca wyróżniamy 3 fazy:
1. Faza nieżytowa - trwająca 1-2 tygodni, charakteryzująca się objawami grypopodobnymi tj.:
- ostry nieżyt nosa z obfitą wydzieliną,
- podwyższona temperatura ciała,
- suchy kaszel o małym nasileniu,
- przekrwienie błon śluzowych w obrębie górnych dróg oddechowych,
- uczucie rozbicia i osłabienie.
W fazie tej pałeczki krztuśca wnikają i namnażają się w obrębie śluzówek, przenikają do naczyń limfatycznych. W trakcie procesu inwazji do komórek gospodarza bakterie wydzielają szereg toksyn uszkadzających tkanki, co powoduje nieżyt dróg oddechowych.
2. Faza kaszlu napadowego, w której obserwuje się nasilenie objawów choroby. Kaszel zaczyna być bardziej męczący i staje się mokry. To stadium choroby trwa na ogół 2-4 tygodni i jest konsekwencją wzrostu wydzielania toksyn bakteryjnych, które uszkadzają nabłonek dróg oddechowych wywołując kaszel.
Kaszel określany jest jako napadowy – dziecko kaszle wielokrotnie, bez przerwy między kaszlnięciami i nie może złapać oddechu. Dopiero po jakimś czasie bierze wdech, podczas którego powietrze gwałtownie przepływa przez zwężoną krtań wydając świszczący dźwięk przypominający pianie. W czasie kaszlu może dochodzić do odksztuszania gęstej wydzieliny śluzowej, a ponadto mogą pojawić się objawy tj.:
- sinienie,
- przekrwienie powojek,
- wybroczyny na twarzy i szyi wywołane nadmiernym wysiłkiem oddechowym,
- wytrzeszcz oczu i wystający język,
- bladość lub zaczerwienienie skóry,
- wymioty,
- nadmierna potliwość,
- wyczerpanie.
Napad kaszlu kończy się na ogół wymiotami, ale może nastąpić także bezdech. U niektórych dzieci wysiłek związany z kaszlem prowadzi do rozwoju przepukliny. Co charakterystyczne - między napadami kaszlu nie obserwuje żadnych innych objawów chorobowych, nie pojawia się też gorączka. Ataki kaszlu mogą być mniej lub bardziej częste, ale ze względu na ich ogromną intensywność dzieci na ogół boją się kolejnego napadu, stają się apatyczne i tracą apetyt.
U małych dzieci – noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia, choroba może nie mieć typowych objawów opisanych powyżej. Dzieci te nie mają jeszcze wykształconego poprawnego odruchu kaszlu, a bezdech i sinienie jest jedynym symptomem choroby. Uważa się, że krztusiec jest jednym z powodów tzw. śmierci łóżeczkowej niemowląt.
3. Faza rekonwalescencji, charakteryzuje się stopniowym mijaniem napadów kaszlu i zdrowieniem pacjenta. Ustają wymioty i sinienie, poprawia się samopoczucie i powraca apetyt.
Przebieg kliniczny krztuśca u osób wcześniej szczepionych jest łagodniejszy i mniej typowy. Objawia się głównie uporczywym, trudnym do zwalczenia suchym kaszlem, nie występuje natomiast tzw. pianie, wymioty lub bezdech. Raz przebyta choroba daje długoterminową odporność, lecz powtórne zachorowanie jest możliwe.
Reklama
Krztusiec - przczyny
Krztusiec jest chorobą wywoływaną przez bakterię Bordetella pertussis, zaliczaną do pałeczek gram-ujemnych. Za zjadliwość (chorobotwórczość) B. pertussis odpowiada szereg czynników, które ułatwiają jej inwazję do komórek gospodarza i powodują wystąpienie charakterystycznych objawów choroby. Są to substancje tj.:
- toksyna krztuścowa,
- hemaglutynina włókienkowa,
- cytotoksyna tchawicza i inne.
Krztusiec jest chorobą wysoce zakaźną. Do zakażenia pałeczką krztuśca dochodzi drogą powietrzno-kropelkową poprzez inhalację unoszących się w powietrzu drobinek śluzu powstających podczas kaszlu lub kichania osoby chorej. Kontakt z przedmiotami zanieczyszczonymi wydzieliną z nosa lub śliną na ogół nie jest niebezpieczny, gdyż bakterie te są mało odporne na wysychanie.
Najbardziej narażone na zachorowanie są noworodki, posiadają one słabo wykształcony układ odpornościowy, a przeciwciała przeciwko krztuścowi pochodzące od matki przechodzące przez łożysko (odporność bierna) nie chronią przed zachorowaniem. W większości przypadków małe dzieci zarażane są przez starsze rodzeństwo, rodziców lub opiekunów, którzy mogą nie być świadomi swojej choroby. Dzieje się tak, gdyż dorośli najczęściej chorują bezobjawowo, ewentualnie z łagodnymi, mało charakterystycznymi objawami klinicznymi.
Każdy przypadek silnego kaszlu u dziecka lub kaszlu utrzymującego się przez ponad 2 tygodnie wymaga konsultacji lekarskiej. W przypadku bezdechu u niemowląt i dzieci należy natychmiast wezwać pogotowie.
Reklama
Krztusiec - badania i rozpoznanie
W rozpoznaniu krztuśca istotne znaczenie ma rozpoznanie typowych objawów choroby. Wykonywane są również badania laboratoryjne krwi, w których stwierdza się leukocytozę i podwyższone OB.
1. Badanie mikrobiologiczne najlepiej przeprowadzić w fazie nieżytowej choroby i w fazie kaszlu napadowego. Do badań pobierany jest wymazy z tylnej ściany jamy nosowo-gardłowej. Istotne znaczenie dla powodzenia procesu diagnostycznego ma prawidłowe pobranie wymazu przed wdrożeniem antybiotykoterapii. Wymaz musi być wykonywany wymazówką dakronową.
Bardzo dobrym materiałem diagnostycznym jest też plwocina uzyskana po napadzie kaszlu. Materiał kliniczny jest hodowany na specjalnych podłożach bakteriologicznych, a w dalszym etapie wykonywana jest identyfikacja patogenu. Wynik badań bakteriologicznych uzyskuje się najwcześniej po kilkudziesięciu godzinach.
2. Mniej czułą, lecz szybszą metodą jest test immunofluorescencji bezpośredniej polegający na wybarwieniu znakowanymi przeciwciałami komórek bakteryjnych Bordetella pertussis bezpośrednio w odpowiednio opracowanym materiale klinicznym. Omija się w ten sposób długotrwały etap hodowli.
3. Badania serologiczne w diagnostyce krztuśca polegają na wykrywaniu przeciwciał przeciwko Bordetella pertusssis w surowicy. Przeciwciała pojawiają się we krwi w 3-4 tygodniu choroby i utrzymują się przez cały okres jej trwania i dłużej. Ograniczeniem tej metody jest stosunkowo długi czas oczekiwania na wynik, gdyż podstawą potwierdzenia zakażenia jest obserwowany 4-krotny wzrost miana przeciwciał w próbkach surowicy pacjenta pobranych w odstępie 2-3 tygodniowym. Tak długi czas oczekiwania na wynik powoduje, że często wdraża się leczenie na podstawie rozpoznania opartego o objawy choroby, wysoką leukocytozę oraz wywiad. Badania serologiczne mogą być wykonywane z zastosowaniem metody hemaglutynacji lub ELISA
4. Najbardziej czułą i najszybszą metodą diagnostyczną jest hybrydyzacja DNA pozwalająca na wykrycie DNA bakterii w materiale klinicznym. W Polsce metoda ta nie jest jednak stosowana na szeroką skalę, głównie ze względu na wysoki koszt oznaczenia.
Reklama
Krztusiec - powikłania
Powikłania krztuśca wiążą się z powstawaniem dodatkowych infekcji i nadkażeń bakteryjnych. Osłabiona odporność organizmu wyczerpanego chorobą sprzyja rozwojowi:
Rodziców powinna w tym przypadku zaniepokoić:
- wysoka gorączka u dziecka,
- ból ucha,
- płacz,
- niepokój
- wymioty niezależne od napadów kaszlu.
Bardzo niebezpiecznym powikłaniem krztuśca jest niedotlenienie i krwawienia w obrębie mózgu spowodowane bezdechem. Powtarzające się okresy niedotlenienia tkanki mózgowej mogą być przyczyną drgawek i trwałych mikrouszkodzeń mózgu, które mogą decydować o dalszym rozwoju dziecka. Bezdech może tez prowadzić do zgonu.
Do czynników ryzyka zachorowania na krztusiec należy:
- brak szczepień lub szczepienia wykonane kilka lat wcześniej,
- kontakt z osobą chorą na krztusiec, przy czym chory najbardziej zaraża w fazie nieżytowej i przez 2-3 tygodnie od początku okresu kaszlu napadowego,
- przebywanie w domach dziecka, żłobkach, przedszkolach.
Reklama
Leczenie krztuśca
Wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie antybiotykoterapii daje szanse na szybkie wyleczenie i uniknięcie groźnych powikłań krztuśca. W leczeniu stosuje się antybiotyki makrolidowe (erytromycyna), ampicylinę doustnie lub domięśniowo.
Leczenie trwa około 2 tygodni. Niemowlęta powinny być leczone w warunkach szpitalnych – w razie potrzeby podaje się dziecku tlen i stosuje się odsysanie śluzu. W leczeniu pomocniczym stosuje się syropy mukolityczne oraz w odpowiednim odstępie czasowym leki hamujące kaszel.
Jak w przypadku wszystkich chorób przebiegających z zapaleniem krtani istotne jest mocne wietrzenie pomieszczeń i nie dopuszczanie do zaduchu oraz zbyt suchego i gorącego powietrza w pomieszczeniu, w którym przebywa chory. Można stosować nawilżacze powietrza lub powiesić na ciepłym kaloryferze mokry ręcznik.
Chory powinien spożywać częste, niewielkie posiłki i regularnie uzupełniać płyny. Istotne jest także zachowanie spokoju, gdyż stres może nasilać uczucie duszności i prowokować kaszel.
Poznaj właściwości i przepis na: Syrop z czosnku
Reklama
Krztusiec - szczepienie i profilaktyka
Najlepszym sposobem zabezpieczenia przeciwko tej groźnej chorobie jest szczepienie, które w Polsce zaliczane jest do grupy szczepień obowiązkowych. Masowe szczepienia ochronne przeciwko krztuścowi zostały wprowadzone w 1960 roku i początkowo stwierdzono znaczny spadek zachorowań. Niestety od początku lat 90-tych ubiegłego stulecia odnotowuje się wzrost liczby przypadków krztuśca zarówno w Polsce, jak i w całej Europie.
Według danych Państwowego Zakładu Higieny co roku w Polsce na krztusiec zapada średnio około 2000 osób rocznie (dane do roku 2007). Ponadto obserwuje się wzrost liczby zachorowań u młodzieży w wieku 10-14 lat, ale także osób dorosłych, przy ograniczeniu zachorowań w najmłodszej grupie wiekowej.
W Polsce stosuje się następujący schemat szczepienia:
- 3 dawki szczepionki w odstępach 4-6 tygodniowych, cykl szczepienia trwa od 3-6 miesiąca życia zaczynając od 7 tygodnia,
- 4 dawka tzw. uzupełniającą podawana między 16 a 18 miesiącem życia,
- dawka przypominająca w 6 roku życia.
Poza szczepieniem podstawowymi czynnikami zapobiegania szerzeniu się krztuśca jest:
- przestrzeganie zasad higieny,
- wczesne rozpoznanie i izolacja chorych,
- wietrzenie pomieszczeń, w których przebywa chory,
- izolacja niemowląt w przypadku podejrzenia choroby u członka rodziny.