Działanie teofiliny
Teofilina jest naturalną pochodną metyloksantyn - grupy substancji pochodzenia roślinnego. Na skalę przemysłową jest obecnie uzyskiwana drogą syntetyczną.
Mechanizm działania teofiliny, mimo licznych badań nie został ściśle określony - najprawdopodobniej działa ona poprzez hamowanie jednego z enzymów – fosfodiesterazy i blokowanie receptorów adenozynowych.
Dzięki temu teofilina rozkurcza mięśnie gładkie oskrzeli, naczyń krwionośnych (rozszerza naczynia tętnicze mózgu, serca, nerek, płuc i skóry oraz naczynia żylne) oraz inne mięśnie gładkie, np. pęcherzyka żółciowego, przewodu pokarmowego. Ponadto zwiększa przepływ nerkowy, działając słabo moczopędnie (podobnie, jak kofeina) i nieznacznie obniżając ciśnienie tętnicze. Ciekawym działaniem teofiliny jest również niewielkie hamowanie przez nią procesów zapalnych, co sprzyja jej zastosowaniu w chorobach dróg oddechowych.
Zastosowanie teofiliny
Głównym zastosowaniem teofiliny jest hamowanie niekontrolowanego skurczu oskrzeli u pacjentów z przewlekłymi schorzeniami układu oddechowego - przede wszystkim astmą oskrzelową lub przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).
Teofilina w astmie niemal nigdy nie jest stosowana w monoterapii (leczenie pojedynczym preparatem). Tabletki teofiliny dołączane są zwykle do leczenia preparatami wziewnymi, w razie ich niepełnej skuteczności i złej kontroli objawów choroby (częstych napadów kaszlu, duszności, łatwym męczeniu się). Według wytycznych leczenia astmy GINA 2019 (Światowa Inicjatywa na Rzecz Zwalczania Astmy, ang. Global Initiative for Asthma) nie powinno się stosować rutynowo teofiliny w postaci o przedłużonym uwalnianiu - jest mniej skuteczna niż leki wziewne i częściej wywołuje istotne objawy niepożądane.
Działania niepożądane teofiliny
W ulotce teofiliny znaleźć można liczne informacje o działaniach niepożądanych leku, z których najistotniejsze to:
- nudności,
- wymioty,
- nasilenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego,
- zwiększone ryzyko zaburzeń rytmu serca,
- kołatania serca,
- pojawienie się zaburzeń jonowych (zmniejszonego stężenia potasu w surowicy krwi, zwiększonego stężenia wapnia w surowicy krwi).
Ulotka teofiliny dołączona do leku informuje również o innych, rzadko występujących działaniach niepożądanych oraz możliwych interakcjach z innymi lekami. Każdorazowo bilans korzyści i ryzyka wynikającego z zastosowania leku ocenia lekarz prowadzący terapię. Dawka teofiliny ustalana jest najczęściej w oparciu masę pacjenta. To substancja o wąskim indeksie terapeutycznym, a więc o niewielkiej rozpiętości między dawką terapeutyczną a toksyczną. Przez to bardzo szybko może dojść do jej przedawkowania, szczególnie u osób starszych, z niewydolnością wątroby i/lub nerek.
Typowe objawy przedawkowania teofiliny to:
- bóle głowy,
- pobudzenie,
- niepokój,
- bezsenność,
- zaburzenia rytmu serca,
- drżenie kończyn.
Dodatkowo może upośledzać zdolność prowadzenia samochodu.
Preparaty teofiliny
Lek teofilina występuje w różnych postaciach farmaceutycznych, wśród których najpopularniejszą formą są tabletki lub kapsułki doustne o przedłużonym uwalnianiu. Inne, rzadziej stosowane postacie to syrop, wktórym teofilina występuje w połączeniu z lekiem wykrztuśnym - guajafenazyną oraz roztwór teofiliny do iniekcji, mający zastosowanie głównie z lecznictwie zamkniętym (np w szpitalach), w leczeniu ostrej duszności. Leku nie wolno stosować u dzieci do 3. roku życia (postaci o przedłużonym działaniu do 5.–6. roku życia).
Żadna z postaci teofilinyjako leku nie jest dostępna bez recepty. Brak bezpośrednich zamienników teofiliny na rynku farmaceutycznym powoduje, że jest ona lekiem trudnym do zastąpienia, a ewentualne modyfikacje leczenia muszą być podejmowane ostrożnie i po konsultacji lekarskiej.
Teofilina w kosmetyce
Substancje odnaleźć można również w preparatach kosmetycznych - głównie odchudzających, ujędrniających i dedykowanych skórze z problemem cellulitu. Dzięki zwiększeniu metabolizmu w skórze oraz poprawie ukrwienia, teofilina, podobnie jak stosowana miejscowo kofeina, polepsza stan skóry oraz zwiększa jej przenikalność dla innych, cennych substancji zawartych w kosmetyku. Najlepsze efekty stosowania teofiliny związane są z połączeniem jej ze zbilansowaną dietą oraz zwiększoną aktywnością fizyczną.
Czytaj też:
