Czym jest złamanie zmęczeniowe kości?
Każde złamanie polega przerwaniu ciągłości tkanki kostnej, w wyniku którego dochodzi do pęknięcia lub całkowitego odłamania fragmentów kości. W zdecydowanej większości przypadków do złamania dochodzi w sposób nagły, na skutek mechanicznego czynnika zewnętrznego - przy uderzeniu, upadku, mocnym ucisku czy zmiażdżeniu.
Wyjątkiem - jeśli chodzi o czas powstawania urazu - jest złamanie zmęczeniowe. Co to takiego? Jest to rodzaj złamania powstającego stopniowo. Nie powoduje go jeden nagły uraz mechaniczny, ale cała seria mikrourazów powstających na przestrzeni dłuższego czasu. Nazywany bywa również złamaniem marszowym bądź przeciążeniowym, ponieważ wspomniane mikrourazy są wynikiem nadmiernego przeciążenia kości.
Ustanowiona przez WHO Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia jedynie „zmęczeniowe złamanie kręgu”, oznaczone symbolem M48.4. W nowszej wersji Klasyfikacji, czyli ICD-11 jednostkę te znaleźć można natomiast w punkcie FA72.3.
W jakich miejscach najczęściej dochodzi do złamania zmęczeniowego?
Osobami najbardziej narażonymi na powstawanie tego rodzaju urazów są sportowcy, głównie - biegacze, triathloniści, lekkoatleci, tenisiści czy gracze zespołowi (piłkarze, koszykarze itd.).
Podczas intensywnego wysiłku ruchowego dochodzi nie tylko do nadmiernego przeciążenia mięśni i stawów, ale również kośćca, co w skrajnych przypadkach może prowadzić właśnie do ciągłego powstawania mikrourazów, a w konsekwencji - złamania zmęczeniowego.
Do urazu najczęściej dochodzi w obrębie kończyn dolnych, które w wielu sportach i aktywnościach fizycznych, narażone są na największe przeciążenia, ze względu choćby na to, że opiera się na nich cały ciężar ciała.
Najczęściej diagnozuje się zatem złamanie zmęczeniowe:
- stopy, a dokładnie kości śródstopia - najczęściej kości 5,
- kostki,
- goleni - piszczeli lub (rzadziej) kości strzałkowej,
- szyjki kości udowej - zlokalizowane w bliskim sąsiedztwie stawu biodrowego.
Jeśli chodzi o złamanie zmęczeniowe w innej lokalizacji, niż kończyna dolna, spotyka się je w obrębie:
- kości łonowej - zdarza się również u biegaczy na skutek nadmiernego przeciążenia miednicy,
- kości krzyżowej - może nie wynikać z wysiłku fizycznego, ale np. przebytej radioterapii,
- kręgosłupa - jeden z najcięższych urazów układu kostno-stawowego.
Zobacz wideo: Złamanie zmęczeniowe kości
Reklama
Przyczyny złamania zmęczeniowego
Jak już zostało powiedziane - bezpośrednią przyczyną powstawania złamania zmęczeniowego są mikrourazy powstające na skutek nadmiernego przeciążenia kośćca. Kiedy wysiłek fizyczny przekracza jego mechaniczną wytrzymałość, dochodzi do niewielkich uszkodzeń, jeśli jednak powtarzają się one przez dłuższy czas (np. kilka tygodni), ciągłość tkanki kostnej zostaje przerwana.
Powstanie złamania zmęczeniowego zależy nie tylko od intensywności treningu, ale również indywidualnej odporności kośćca. Osoby bardziej narażone na tego typu urazy to nie tylko sportowcy, ale również osoby:
- palące,
- nadużywające alkoholu,
- z niedoborem witaminy D,
- z zaburzeniami hormonalnymi (problem ten częściej dotyczy kobiet).
Sporadycznie złamanie takie może być też efektem niewłaściwej budowy anatomicznej kości, a takie jej zmian chorobowych (np. przy osteoporozie i zmianach nowotworowych).
Reklama
Jak objawia się złamanie zmęczeniowe?
Głównym objawem wszelkiego rodzaju złamań kości jest silny ból. Jeśli do złamania dochodzi nagle, ból także ma charakter nagły i od razu jest bardzo nasilony. W przypadku złamania przeciążeniowego, dolegliwości bólowe często pojawiają się stopniowo - od lekkich po bardzo nasilone. Ból często opisywany jest przez pacjentów nie jego ostry, ale ćmiący lub rozpierający. Nasila się podczas wysiłku fizycznego, a ustępuje częściowo lub całkowicie po dłuższym odpoczynku.
Lokalizacja objawów złamania zmęczeniowego zależy od umiejscowienia urazu. Jeśli dotyka ono kości śródstopia, ból może być odczuwany w obrębie całej stopy lub jej środkowej części. Nasila się znacznie podczas chodzenia, biegania czy skakania.
Złamanie zmęczeniowe piszczeli daje z kolei objawy bólowe w obrębie goleni itd. Ból jest niekiedy jedynym symptomem, nie towarzyszą mu zaczerwienienia skóry ani obrzęki. Nigdy nie wolno go jednak lekceważyć i - nawet gdy ustępuje po spoczynku - należy skonsultować się z lekarzem.
Dalszą część artykułu znajdziesz pod sekcją "Pytania do eksperta"
Reklama
Jak zdiagnozować złamanie zmęczeniowe?
Kiedy pacjent zgłasza się do lekarza z dolegliwościami bólowymi, ten przede wszystkim zbiera dokładny wywiad dotyczący objawów, trybu życia, chorób przewlekłych, aktywności fizycznej, przyjmowanych leków, itd. Niekiedy już na podstawie wywiadu można postawić wstępną diagnozę, jednak zawsze wymaga ona potwierdzenia odpowiednimi badaniami.
W przypadku większości złamań podstawową metodą diagnostyczną jest RTG. Złamanie zmęczeniowe jednak na rentgenie może być zupełnie niewidoczne, dlatego badanie nie jest w tym przypadku w pełni miarodajne. Często lekarz kieruje pacjenta na bardziej szczegółowe badania obrazowe, jakimi są tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Ich wykonanie w większości przypadków wystarcza, by potwierdzić lub wykluczyć obecność złamania przeciążeniowego, ewentualnie - określić jego głębokość, rozległość, dokładną lokalizację, od których to parametrów zależy poniekąd proces leczenia.
Reklama
Leczenie złamania zmęczeniowego. Ile wynosi czas gojenia?
Jeśli badania potwierdzą obecność złamania zmęczeniowego, zawsze należy podjąć leczenie zgodnie z zaleceniami lekarza. Jak je leczyć? Z reguły takiemu urazowi nie towarzyszy przemieszczenie kości, dlatego interwencja chirurgiczna zwykle nie jest potrzebna. Terapia opiera się przeważnie na rezygnacji z aktywności ruchowej, aż do pełnego zrośnięcia i wygojenia tkanki.
Często stosowane jest też unieruchomienie części ciała, która uległa urazowi. Może to być gips lub innego rodzaju stabilizator, jak szyna czy orteza. O konkretnej metodzie zawsze powinien decydować lekarz. W niektórych przypadkach możliwe jest wygojenie złamania zmęczeniowego kości śródstopia czy goleni bez gipsu lub innego usztywnienia. Wiele zależy od rozległości urazu, wieku pacjenta itp. Postępowanie powinno być jednak zgodne z zaleceniami ortopedy.
Czas gojenia zależy w dużej mierze od wielkości złamania oraz podjętej terapii. Może ona trwać od kilku tygodni do kilku lub nawet kilkunastu miesięcy. Nierzadko po zrośnięciu kości pacjent uruchamiany jest stopniowo, a na ten czas zaleca mu się rehabilitację lub fizjoterapię. Aktywność ruchowa powinna być dostosowana do stanu zdrowia. Zbyt szybki powrót do uprawianego sportu może prowadzić do kolejnych, a często też groźniejszych urazów.
Reklama
Rehabilitacja po złamaniu zmęczeniowym. Czy można chodzić?
Leczenie złamania zmęczeniowego zwykle przynosi dobre rezultaty, a powrót do aktywności fizycznej (nawet do biegania) po zakończonej terapii nie jest wykluczony, o ile aktywność zostanie dostosowane do indywidualnych możliwości organizmu.
Czy podczas terapii można chodzić? Często na początku leczenia zalecane jest całkowite odciążenie kończyny, łącznie z ograniczeniem lub wykluczeniem chodzenia. Sprawność przywracana powinna być stopniowo, zgodnie z zaleceniami lekarza, a w jej odzyskiwaniu pomaga rehabilitacja. Polega ona zwykle na ćwiczeniach ruchowych nieobciążających części ciała objętej urazem. Oprócz ćwiczeń w niektórych przypadkach zaleca się zabiegi takie jak:
- pole magnetyczne,
- ultradźwięki, lasery - zabiegi regenerujące, przyspieszające zrastanie kości,
- krioterapia,
- elektrostymulacja mięśni,
- lampa sollux, która poprawia ukrwienie i odżywienie tkanek miękkich,
- masaż.
Pierwszym sportem, na który zezwalają specjaliści po tego rodzaju urazach, przeważnie jest pływanie. W wodzie kości są odciążone, a jednocześnie wszystkie mięśnie zostają równomiernie uruchomione i stopniowo się wzmacniają.
Reklama
Co robić, żeby zapobiegać złamaniom zmęczeniowym kości?
Aby nie dopuścić do powstawania urazów, przede wszystkim należy rozważnie podejść do kwestii treningów i odpowiednio je zaplanować. Rozpoczęcie ćwiczeń od „dawki” dla zaawansowanych zwiększa ryzyko złamań przeciążeniowych. Należy zatem zacząć od minimalnego czasu, dystansu czy też minimalnej wagi dźwiganych kilogramów i zwiększać je stopniowo, by dać czas mięśniom na wzmocnienie, a całemu organizmowi na przyzwyczajenie się do danej aktywności.
Dobrze jest - szczególnie na początku - ćwiczyć pod okiem wykwalifikowanego trenera. Metodą na unikanie złamań zmęczeniowych jest też dbałość o kondycję kośćca. Odpowiedzialne są za nią przede wszystkim wapń i witamina D, należy zatem zwiększyć podaż tych składników w codziennej diecie, ewentualnie - suplementować je, najlepiej po uprzedniej konsultacji z lekarzem.
Zaleca się również rezygnację z używek źle wpływających na strukturę kośćca, czyli alkoholu i papierosów.
