Reklama
Zasady diety przy biegunce
Ostra biegunka wywołana jest przeważnie przez bakteryjną lub wirusową infekcję przewodu pokarmowego. Na ogół leczenie objawowe jest w tej sytuacji wystarczające, niemniej należy wdrożyć odpowiednią dietę lekkostrawną.
W pierwszych kilku godzinach najlepszym wyjściem jest powstrzymanie się od jakiegokolwiek jedzenia, pamiętając jednak o nawadnianiu organizmu, zwłaszcza jeżeli biegunce towarzyszą wymioty. Jest to szczególnie ważne, bowiem silne odwodnienie może doprowadzić do zawrotów głowy, omdleń, a w skrajnych przypadkach nawet do zgonu.
Podstawą diety przy biegunce, niezależnie od jej przyczyn, są produkty o wysokiej zawartości gotowanej skrobi: rozgotowany ryż, ugotowane do miękkości ziemniaki, produkty mączne. Następnie można wprowadzić przecierane zupy warzywne, zmiksowane banany i gotowane warzywa, a w dalszej kolejności gotowane lub pieczone bez tłuszczu chude mięso i gotowane jajka. Należy pilnie obserwować objawy i rozszerzać jadłospis stopniowo, wraz ze zmniejszaniem się częstotliwości stolca i postępującym jego formowaniem, co jest celem diety.
Przy biegunce i wymiotach powstrzymanie się od jedzenia powinno trwać nieco dłużej, natomiast nawadnianie jest niezbędne, choć płyny należy przyjmować w bardzo niewielkich ilościach i w odstępach czasu około 20-30 minut, aby nie sprowokować odruchów wymiotnych.
Przy biegunce nie można jeść produktów zawierających błonnik, który jest niestrawny przez organizm człowieka i wzmaga perystaltykę jelit. Nie należy zatem spożywać kasz, surowych owoców i warzyw. Ponadto z jadłospisu wyklucza się produkty ciężkostrawne: smażone, wędzone, tłuste, a także wzdymające.
Reklama
Co jeść przy biegunce?
Na pytanie, co jeść podczas biegunki, można odpowiedzieć ogólnie: przy rozwolnieniu należy spożywać produkty o właściwościach zapierających. Takie działanie ma gotowana skrobia, znajdująca się w dużych ilościach w mące ziemniaczanej, ryżu, makaronie. Pacjent może pić napoje z zawartością garbników, jak gorzka herbata, marchwianka, kakao na wodzie bądź napar z suszonych czarnych jagód.
Dozwolone są następujące produkty:
- zbożowe - pieczywo pszenne jasne, suchary. Ryż, kasza manna, drobna jęczmienna, drobne makarony i płatki zbożowe przy biegunce podawane są po rozgotowaniu i przetarciu (kleiki);
- warzywa - z wody, ugotowane do miękkości, bez okrasy i zasmażek: marchew, buraki, ziemniaki, dynia, kabaczek, cukinia, szpinak. W postaci surowej dozwolona jest tarta marchew z jabłkiem (na drobnych oczkach), sałata zielona i cykoria. Przy biegunce można jeść surowe pomidory, ale po sparzeniu i obrane ze skórki. Wbrew powszechnemu mniemaniu, ogórek nie jest lekkostrawny i należy go unikać;
- owoce - jabłka (pieczone lub starte surowe), brzoskwinie, arbuz - tylko dojrzały i bez pestek, przetarte truskawki lub maliny bez cukru. Banany przy biegunce można jeść po zdjęciu skórki. Są to owoce mączne, a więc mają właściwości zatrzymujące i dzięki temu są dobre na biegunkę;
- nabiał - przy biegunce można spożywać jogurt, kefir, chudy twaróg i zsiadłe mleko. Jogurt i kefir przy biegunce spełniają dodatkową rolę, zaopatrując przewód pokarmowy we florę bakteryjną. Ma to duże znaczenie przy jelitówce, jeżeli lekarz przepisze antybiotyk do stosowania osłonowego, aby nie nadkazić infekcji wirusowej. Jajka przy biegunce można jeść w postaci gotowanej na miękko, półtwardo lub na parze;
- mięso i ryby - chude, najlepiej drobiowe, cielęce lub wołowe, gotowane lub pieczone bez tłuszczu. Chude ryby morskie i słodkowodne;
- tłuszcze - można przy rozwolnieniu jeść w niewielkich ilościach, tylko naturalne, najlepiej bez obróbki termicznej, np. odrobina oliwy z oliwek do sałaty, łyżeczka świeżego masła do puree ziemniaczanego;
- zupy - na wywarach warzywnych, czyste lub kleiki;
- napoje - dozwolona jest niegazowana woda mineralna, słaba herbata, kawa zbożowa oraz napary ziołowe, np. mięta lub melisa.
Czego nie jeść przy biegunce?
Przy biegunce zadaniem diety jest jak najszybsze zahamowanie i uregulowanie wypróżnień, dlatego podstawową zasadą jest unikanie produktów wzmagających perystaltykę jelit. Podczas biegunki nie należy jeść:
- produktów zawierających duże ilości błonnika pokarmowego, do których zaliczają się np. makarony razowe, pieczywo razowe, otręby, warzywa i owoce w stanie surowym lub suszone (bakalie), grube kasze, nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soja, soczewica);
- produktów wzdymających: warzyw cebulowych (czosnek, por, cebula), kapustnych (wszelkich odmian kapusty, kalafiora, brokułów), ogórków;
- produktów tłustych i ciężkostrawnych, ostro przyprawionych, wymuszających zwiększone wydzielanie soków żołądkowych. Niewskazane są tłuste mięsa i ryby, produkty wędzone, konserwowane, smażone na tłuszczu, tłuste sery (pleśniowe, topione, żółte), mleko świeże pełne, śmietana;
- produktów zawierających cukier (słodycze, dżemy, napoje słodzone, miód), ponieważ proces jego metabolizmu powoduje zwiększenie dolegliwości i nasila rozwolnienie. Nie należy spożywać również produktów zawierających sztuczne substancje słodzące, jak sacharyna, mannitol i sorbitol, które mają działanie przeczyszczające;
- soków owocowych, słodkich napojów gazowanych i niegazowanych, kofeiny, wszelkich napojów alkoholowych, które działają drażniąco na przewód pokarmowy.
Reklama
Przykładowy jadłospis przy biegunce
Dieta zalecana przy biegunce w piśmiennictwie medycznym określana jest jako BRAT. Jest to akronim - nazwa pochodząca od pierwszych liter angielskich nazw produktów, będących składnikami tej diety:
B - ang. banana; niezbyt dojrzałe banany;
R - ang. rice; ryż biały w postaci kleików, płatków wafli, itp.;
A - ang. apple; jabłko pieczone lub gotowane;
T - ang. tosts - pszenne tosty, białe „wczorajsze” pieczywo, makaron ugotowany do miękkości, suche biszkopty, gotowana kasza manna.
Zasadą żywienia przy biegunce jest spożywanie posiłków często, ale niewielkich objętościowo. Układając menu przy biegunce najlepiej podzielić dzienną rację pokarmową na pięć posiłków; trzy zasadnicze to śniadanie, obiad i kolacja, a dodatkowe to drugie śniadanie i podwieczorek.
Trzeba też pamiętać o dostarczaniu organizmowi niezbędnych składników odżywczych z ograniczeniem lub wyeliminowaniem tych, których podczas biegunki nie są dozwolone.
Śniadanie przy biegunce powinno zapewnić, obok właściwości hamujących rozwolnienie, odpowiednią dawkę energii, dlatego należy tak je skomponować, aby składało się głównie z węglowodanów.
Posiłki popołudniowe i wieczorne mają za zadanie odbudowę organizmu, a więc w ich skład wchodzą produkty białkowe. Niewielka ilość tłuszczu naturalnego (masło, oliwa z oliwek) jest niezbędna do przyswojenia przez organizm witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K.
Oto przykładowy jadłospis przy biegunce:
Śniadanie: kleik ryżowy z dodatkiem pieczonego jabłka, czerstwa bułka, słaba gorzka herbata lub kawa zbożowa
Drugie śniadanie: kasza manna na gęsto, ugotowana na wodzie, z dodatkiem zmiksowanego banana
Obiad: zupa jarzynowa zmiksowana, gotowana pierś z kurczaka bez skóry, ziemniaki purée, marchew gotowana rozdrobniona, woda mineralna niegazowana
Podwieczorek: kisiel domowy z czarnych jagód (mogą być mrożone)
Kolacja: dwie kromki bułki paryskiej z niewielką ilością masła, chudym twarogiem i pomidorem bez skórki, gorzka herbata lub napar z mięty.
Reklama
Przepisy w diecie przy biegunce
Wbrew pozorom, dieta przy biegunce wcale nie musi być monotonna i niesmaczna. Można ją urozmaicać, przygotowując różnorodne posiłki z dozwolonych produktów, nie ograniczając się do kleiku ryżowego czy marchwianki. Poniżej przykładowe przepisy na posiłki, które można spożywać podczas biegunki.
Śniadanie, jako posiłek po dłuższej przerwie nocnej, powinno być treściwe. Oto propozycje:
- Owsianka - płatki owsiane należy ugotować według przepisu na opakowaniu na wodzie lub mleku ryżowym. Osobno upiec w piekarniku jabłko. Skórkę i gniazdo nasienne odrzucić, miąższ rozetrzeć, wymieszać z owsianką i podawać.
- Jajecznica bez tłuszczu - dwa jajka rozbić, lekko posolić. Na patelnię wlać dwie łyżki wody, zagotować, wlać rozbite jajka i mieszając doprowadzić do ścięcia. Podawać z kromką białego pieczywa i plasterkiem pomidora bez skórki.
- Kanapki z pastą z kurczaka - pierś z kurczaka ugotować do miękkości z marchewką, razem zmiksować z dodatkiem niewielkiej ilości natki pietruszki i łyżką oliwy z oliwek. Podawać z grzankami pszennymi.
Rolą drugiego śniadania jest uzupełnienie porcji węglowodanów, aby podtrzymać energię, dostarczoną z pierwszym śniadaniem. Przy biegunce odpowiednie są:
- Tosty z twarożkiem - przyrządzić tosty pszenne i posmarować chudym twarożkiem, wymieszanym z łyżką oliwy i drobno posiekaną natką pietruszki.
- Ryżanka z bananem - przepisów na ryżankę przy biegunce jest sporo; ten z bananem ma tę przewagę, że banan, podobnie jak ryż, na własności zapierające. Ryż należy ugotować na wodzie na gęsto, stosując proporcje: 1 część ryżu na 3 części wody, następnie dodać zmiksowany banan i wymieszać.
- Bułka pszenna z indykiem - mięso z piersi indyczej natrzeć niewielką ilością soli i cząbrem, upiec w folii aluminiowej. Można również upiec jabłko. Po upieczeniu i ostudzeniu indyka pokrajać na cienkie plastry, które ułożyć na cienko posmarowanej masłem bułce. Podawać z dodatkiem musu z upieczonego jabłka.
Obiad przy biegunce powinien składać się z zupy i drugiego dania. Zupy gotuje się na wywarze jarzynowym lub na chudym mięsie z kurczaka, indyka, cielęcinie lub chudej wołowinie. Z warzyw na zupę stosuje się marchew, pietruszkę, ziemniaki, dynię, ewentualnie kabaczek lub cukinię. Nie dodaje się selera ani pora.
Preferowane są zupy kremy, można też przyrządzać zupy z drobną kaszą. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest rosół na chudym mięsie, ponieważ dostarcza organizmowi płynu i elektrolitów, wspomagając nawadnianie. Jest także lekkostrawny i łatwo przyswajalny.
Poniżej przepisy na zupy przy biegunce.
- Zupa krem z jarzyn - ugotować chude mięso z marchewką i pietruszką, na 10 minut przed końcem gotowania dodać pokrajane w kostkę ziemniaki. Po ugotowaniu ostudzić i zmiksować, lekko posolić do smaku.
- Rosół z kurczaka - ugotować na wolnym ogniu wywar z piersi kurczaka z dodatkiem marchwi i korzenia pietruszki - bez selera i pora. Podawać z drobnym, ugotowanym do miękkości makaronem.
- Krupnik na biegunkę - przepis na tę zupę jest z oczywistych powodów nieco inny niż na tradycyjny krupnik. Należy ugotować wywar jak powyżej, wyjąć warzywa, zachować i dodać na 1 litr płynu 2 pełne łyżki kaszy manny. Doprowadzić do jej rozgotowania, po czym przestudzić, dodać zmiksowane razem z natką pietruszki zachowane warzywa. Lekko posolić, dodać łyżeczkę surowego masła, wymieszać i podawać.
Drugie danie składa się z części białkowej (chude mięso lub ryba), węglowodanowej (ziemniaki, ryż, makaron) i warzywnej. Mięso najlepiej podawać w postaci rozdrobnionej - mielonej lub siekanej, ziemniaki jako puree, a makaron powinien być drobny i ugotowany do miękkości.
W późniejszym okresie można wprowadzić mięso w kawałku, jednak należy je starannie i długo przeżuwać. Jeżeli stosuje się zagęszczanie sosów, należy robić to używając zawiesiny mąki pszennej lub ziemniaczanej w wodzie. Przy biegunce nie są dozwolone zasmażki.
Przepisy na drugie dania obiadowe:
- Klopsiki cielęce w sosie koperkowym - cielęcinę mieloną wymieszać z namoczoną w wodzie i odciśniętą bułką pszenną - 1 bułka na 500 g mięsa, jajkiem i szczyptą soli. Wyrobić, uformować klopsiki, ugotować w wywarze warzywnym. Wyjąć, wrzucić posiekany koperek, zagęścić, dosolić w razie potrzeby, włożyć z powrotem klopsiki i razem zagotować. Podawać z ziemniakami puree z łyżeczką świeżego masła i ugotowanym lub upieczonym startym burakiem.
- Pulpety z dorsza - zmielone mięso z dorsza (lub innej chudej ryby) wymieszać z jajkiem i niewielką ilością mąki pszennej, posolić. Uformować pulpety, ugotować w wywarze warzywnym. Osobno ugotować do miękkości makaron (najlepiej gwiazdki lub wermiszel). Podawać pulpety z makaronem i ugotowaną rozdrobnioną marchewką. Można polać pulpety na talerzu kilkoma łyżkami wywaru, w którym się gotowały.
- Filet z kurczaka pieczony - pierś z kurczaka rozbić, natrzeć ziołami. Upiec w folii aluminiowej. Ugotować do miękkości ryż. Osobno udusić na wodzie obrany ze skórki i pokrajany kabaczek. Po uduszeniu dodać do niego łyżeczkę oliwy z oliwek, wymieszać. Filet podawać z ryżem i kabaczkiem, można dodać pieczone jabłko.
Podwieczorek jest z zasady posiłkiem słodkim. Ma zapewnić energię na resztę dnia. Przy biegunce należy zwracać uwagę, aby składniki podwieczorku były naturalne i nie zawierały cukru ani innych substancji słodzących.
Przykładowe podwieczorki:
- Owoce pieczone - jabłko, niezbyt dojrzały banan. Jabłko obrać, usunąć gniazda nasienne, pokrajać na cząstki, umieścić w naczyniu żaroodpornym. Posypać cynamonem, wstawić do piekarnika nagrzanego do 180 stopni. Po około 15 minutach dołożyć obrany, pokrajany w plasterki banan i piec jeszcze około 10 minut. Wyjąć i podawać przestudzone.
- Kisiel jagodowy - 20 dag czarnych jagód zagotować w 500 ml wody. Rozprowadzić łyżkę mąki ziemniaczanej w 50 ml zimnej wody i wlać do gotujących się jagód, stale mieszając. Doprowadzić do wrzenia, po zgęstnieniu zdjąć z ognia, przestudzić i podawać.
- Budyń czekoladowy na mleku owsianym - z 500 ml mleka odlać pół szklanki, rozrobić łyżeczkę prawdziwego kakao i łyżkę mąki ziemniaczanej. Resztę mleka zagotować. Do gotującego się mleka wlać rozrobione kakao z mąką, mieszając doprowadzić do wrzenia. Po zgęstnieniu zdjąć z ognia. Wkroić obrany ze skórki banan i podawać po przestygnięciu.
Kolacja ma dostarczyć organizmowi składników odżywczych, umożliwiających odbudowę tkanki mięśniowej i pomóc w utrzymaniu zdrowej przemiany materii. Jest też ostatnim posiłkiem przed długą przerwą nocną. Powinna zatem składać się w większości z produktów białkowych.
Przykładowe kolacje:
- Kanapka z pastą jajeczną - bułkę posmarować cienko masłem i pastą, wykonaną ze zmiksowanego jajka na twardo i natki pietruszki, na wierzch położyć plasterki pomidora obranego ze skórki. Podawać ze słabą herbatą.
- Ryba pieczona - świeżego pstrąga oczyścić, skropić sokiem z cytryny, natrzeć dowolnymi ziołami i upiec w folii aluminiowej. Podawać z pszennym pieczywem i pomidorem obranym ze skórki.
- Sałatka z kurczaka - ugotowaną lub upieczoną bez tłuszczu pierś z kurczaka pokrajać w kostkę, dodać pokrajany ugotowany ziemniak, doprawić ulubionymi ziołami i skropić oliwą z oliwek. Podawać z pszennym tostem.
Należy pamiętać o odpowiednim nawadnianiu organizmu przez cały dzień. Najlepiej wypijać około 2 litrów płynów - niegazowanej wody mineralnej, herbaty lub naparów ziołowych.
Reklama
Dieta przy biegunce u dzieci i dorosłych
Zasady diety przy biegunce są generalnie takie same dla wszystkich pacjentów, aczkolwiek stosuje się modyfikacje w zależności od wieku i ogólnego stanu zdrowia.
U starszej osoby dieta przy biegunce powinna uwzględniać odpowiednią podaż elektrolitów. Dlatego tak ważne jest dostateczne nawadnianie płynami z dodatkiem glukozy i soli. W cięższych przypadkach pacjent jest hospitalizowany, a płyny dostarczane są za pomocą kroplówki. W pierwszym okresie obowiązuje też dieta płynna.
Niedobór płynów i elektrolitów pogłębia niedożywienie i utrudnia regenerację organizmu. Może też skutkować przykrymi, bolesnymi skurczami mięśni nóg, zwłaszcza nad ranem.
Dieta przy biegunce u dziecka musi uwzględniać jego rozwój i rośnięcie, dlatego powinna być wysokoenergetyczna, tym bardziej, że przyswajanie w chorobie i okresie rekonwalescencji znacznie spada. Dzieci przy biegunce powinny otrzymywać zwiększoną ilość białka w posiłkach (chude mięso i ryby, jaja), aby dostarczyć organizmowi budulca. Składniki posiłków dla dzieci są takie same, jak przy diecie dla dorosłych.
Na szczególną uwagę zasługuje dieta przy biegunce u cukrzyka. Posiłki dla chorych na cukrzycę mogą się składać z elementów o niskim indeksie glikemicznym. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi znacznie utrudnia zahamowanie biegunki, dlatego, szczególnie w pierwszym okresie, należy wyeliminować z jadłospisu wszelkie składniki o wysokim indeksie glikemicznym.
Należą do nich produkty, które stosuje się przy biegunce u osób niecierpiących na cukrzycę, między innymi:
- pieczywo pszenne jasne, makaron biały, ryż biały
- gotowane warzywa - marchew, ziemniaki, buraki, dynia
- dojrzałe banany.
W przypadku biegunki u cukrzyka niezbędna jest pilna konsultacja z prowadzącym diabetologiem, ponieważ może zaistnieć konieczność innego ustawienia lub nawet zmiany przyjmowanych leków, niezależnie od zastosowanej diety. Lekarz zaleci odpowiedni sposób żywienia i nawodnienie organizmu podczas biegunki i po jej ustąpieniu.
Co jeść po biegunce?
Po ustąpieniu objawów biegunki, kiedy pacjent oddaje uformowany stolec 1-2 razy na dobę, rozpoczyna się rozszerzanie diety i powrót do normalnego, zbilansowanego odżywiania. Nie dzieje się to jednak od razu; wprowadzanie poszczególnych składników pokarmowych powinno się odbywać stopniowo, najlepiej w ciągu tygodnia wzbogacać jadłospis o jeden składnik.
W dalszym ciągu w diecie po biegunce zabronione są potrawy smażone na tłuszczu i ciężkostrawne, zawierające duże ilości substancji przyspieszających perystaltykę jelit (błonnika pokarmowego), niewskazane są używki jak mocna herbata czy kawa, zakazane są napoje alkoholowe, słodzone i gazowane.
Po biegunce można w dalszym ciągu jeść potrawy dietetyczne, jak zupy na wywarze jarzynowym, pieczone owoce, kisiele, galaretki czy budynie. Ziemniaki puree, ryż i makaron są jak najbardziej wskazanymi dodatkami do mięsa lub ryby na obiad. Dietetyczny obiad po jelitówce może przedstawiać się następująco:
- rosół na mięsie z kurczaka, makaron nitki, natka pietruszki
- gotowana pierś z kurczaka w potrawce, ziemniaki puree, marchewka na gęsto
- jabłko pieczone.
Nawet po okresie rekonwalescencji, kiedy pacjent całkowicie wrócił do zdrowia, warto przeanalizować dotychczasowy sposób żywienia i zmienić nawyki żywieniowe na zdrowsze, aby w przyszłości uniknąć dolegliwości żołądkowo-jelitowych.
