Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗
Poddała się jej księżna Kate. 👉 Na czym polega ta metoda leczenia? Sprawdź❗

Gdzie występuje glukoza? Badania, funkcje i właściwości

Glukoza to związek organiczny będący głównym źródłem energii dla ludzkiego organizmu. Obecna jest w pożywieniu, a za jej prawidłowy poziom odpowiedzialna jest trzustka. Kiedy i jak badać poziom glukozy? Sprawdź, w jakiej formie ją przyjmować.
Badanie poziomu glukozy
Źródło: 123RF
W skrócie
  • Glukoza jest związkiem chemicznym należącym do grupy cukrów prostych, dostarczanych organizmowi z pożywieniem.
  • Jest „paliwem” dla całego ludzkiego organizmu, a w szczególności dla mózgu, całego układu nerwowego i mięśni szkieletowych.
  • Istnieją różne formy glukozy do picia i przyjmowania, różne są też badania i testy na określenie jej poziomu we krwi.
SPRAWDŹ TEŻ: Nietolerancja glukozy - objawy, przyczyny i dieta. Czy można ją wyleczyć?
Spis treści

Reklama

Co to jest glukoza?

Glukoza jest organicznym związkiem chemicznym zaliczanym do tzw. monosacharydów, czyli cukrów prostych. Podobnie jak inne węglowodany (stąd nazwa!), składa się ona z cząsteczek węgla, wodoru i tlenu, a jej wzór sumaryczny to C₆H₁₂O₆. Jej budowa sprawia, że jest świetnie przyswajana przez organizmy żywe. Występująca naturalnie D-glukoza posiada dwa anomery: alfa oraz beta. 

Często w podstawowych badaniach profilaktycznych oznaczana jest glukoza we krwi. Co to jest? Jest to poziom tego cukru świadczący o prawidłowym lub nieprawidłowym wydzielaniu insuliny – hormonu trzustkowego, regulującego jej ilość w ludzkim organizmie.

Glukoza to cukier, a cukry są dla człowieka najważniejszym  „paliwem”. Co to oznacza? Napędzają one organizm do działania, będąc dla niego podstawowym źródłem energii. 

Są potrzebne dla prawidłowej pracy mózgu, mięśni i układu nerwowego. Ich codzienne zapotrzebowanie zmienia się wraz z wiekiem, jednak są niezbędne do życia na każdym jego etapie.

Reklama

Właściwości glukozy. Czy jest zdrowa?

Glukoza jest najpowszechniej występującym naturalnie monosacharydem. Jest ona wysokokaloryczna – 100 g glukozy zawiera około 370 kcal, natomiast jej indeks glikemiczny (wpływ na stężenie glukozy we krwi) równy jest 100. Ma ona obojętny odczyn, co oznacza, że nie zmienia pH roztworu.

Czy glukoza rozpuszcza się w wodzie? Jak najbardziej tak, dzięki swej budowie chemicznej jest ona łatwo rozpuszczalna w wodzie, co zwiększa również jej przyswajalność przez ludzki organizm.

Czy jest zdrowa? Mówi się, że nadmiar cukru jest niekorzystny dla zdrowia, prowadzi do nadwagi i różnych chorób, jednak niedobór glukozy to dla organizmu brak życiodajnej energii umożliwiającej prawidłowe funkcjonowanie.

Glukoza, podobnie jak inne monosacharydy i niektóre polisacharydy, posiada właściwości redukujące w stosunku do innych cząsteczek.

Reklama

Jakie funkcje pełni glukoza w organizmie?

Jak już zostało wspomniane, glukoza jest dla człowieka najważniejszym źródłem energii. Odżywia nie tylko mózg, ale cały układ nerwowy, a ponadto jej odpowiedni poziom jest niezbędny dla prawidłowej pracy mięśni.

W trakcie dużego wysiłku fizycznego mięśnie „przechwytują” dużą ilość glukozy, dlatego bezpośrednio po treningu warto ją uzupełnić. Najwięcej tego monosacharydu w ciągu dnia zużywa jednak mózg. Funkcje glukozy w ludzkim organizmie polegają również na:

  • utlenianiu kwasów tłuszczowych,
  • budowaniu struktur komórkowych wraz z białkami i tłuszczami.

Jeśli jej wartości we krwi są odpowiednie, procesy te mogą zachodzić w prawidłowy sposób, co pokazuje, jak wielkie jest znaczenie glukozy dla różnych aktywności organizmu.

Wchłanianie glukozy z pożywienia i jej transport do narządów wewnętrznych zapewnia odżywienie komórek i uzupełnia zapasy glikogenu – cukru gromadzonego w mięśniach i wątrobie.

Jej działanie na organizm jest na tyle duże, że wszelkie wahania poziomu dają się od razu odczuć. Spadek stężenia glukozy we krwi powoduje uczucie zmęczenia, ospałości i braku napędu.

Reklama

Badanie glukozy - kiedy i jakie wykonać?

Czy badanie glukozy należy wykonywać tylko przy podejrzeniu cukrzycy? Absolutnie nie. O regularnych kontrolach nie powinny zapominać również osoby zdrowe, u których nie występują żadne niepokojące objawy.

Międzynarodowa Federacja Diabetologiczna podaje, że liczba chorych na cukrzycę wciąż rośnie. Podstawą leczenia chorego jest monitorowanie stężenia glukozy we krwi (glikemii).

Utrzymywanie prawidłowego poziomu cukru jest szczególnie ważne przede wszystkim u diabetyków, jednak dziś – w dobie siedzącego trybu życia i przetworzonej żywności – nikt nie może zapominać o profilaktyce. 

Poza tym o badaniach muszą pamiętać przede wszystkim:

  • kobiety ciężarne, aby wykryć ewentualną cukrzycę ciążową,
  • kobiety, które w czasie ciąży miały zdiagnozowaną cukrzycę ciążową, 
  • osoby obarczone ryzykiem zachorowania na cukrzycę (z nadwagą, po czterdziestce, genetycznie obciążone w kierunku cukrzycy), 
  • osoby, u których pojawiają się objawy hiperglikemii (wzmożone pragnienie, oddawanie dużych ilości moczu, zakażenia grzybicze skóry i błon śluzowych, świąd skóry) i hipoglikemii (osłabienie, zawroty głowy, drżenie mięśni, omdlenia). 

Badanie glukozy można wykonywać samemu z palca, przy pomocy glukometru lub laboratoryjnie, z pobranej próbki krwi.

Istnieje też badanie obciążenia glukozą (2 lub 3-punktowe). Polega ono na dwu- lub trzykrotnym określaniu poziomu glukozy we krwi – na czczo, a później raz lub dwa po wypiciu roztworu wody z glukozą do badania krzywej cukrowej (75 g monosacharydu na 300 ml wody).

Takie same normy obowiązują przy badaniu glukometrem i badaniu laboratoryjnym, jednak w drugim przypadku jest to bardziej miarodajne.

Zaletą badania glukozy z palca jest natychmiastowy wynik. W przypadku pobierania krwi na wyniki trzeba trochę poczekać.

Jak się przygotować do badania glukozy?

Stężenie poziomu glukozy zależy w dużej mierze od przyjmowanych pokarmów, ponieważ to one są źródłem cukru.

Czego nie jeść przed badaniem, aby jego wynik był wiarygodny? Przede wszystkim do badania należy podejść na czczo. Jak się przygotować? Zaleca się, żeby nie jeść na 8 godzin przed pobraniem krwi. 

Czy można pić wodę? Tak, woda jest jedynym płynem, jaki można spożywać przed badaniem, który nie zaburza jego wyników.

Przygotowania powinny również obejmować ograniczenie pewnych potraw w dniu poprzedzającym. Wyniki może fałszować przede wszystkim tłuste, obfite jedzenie spożyte dzień wcześniej.

Jeśli wyniki badań krwi okażą się niejednoznaczne, lekarz może zlecić ich powtórzenie po utrzymywaniu przez kilka dni lekkostrawnej diety.

Normy właściwie nie różnią się u pacjentów dorosłych, u dzieci i u kobiet w ciąży. Wynik powyżej 125 mg/dl na czczo wskazuje zwykle na podwyższone stężenie cukru w organizmie.

Jakie są normy glukozy we krwi?

Jak już zostało wspomniane, badanie glukozy we krwi można wykonać, pobierając próbkę:

  • z palca – wystarczy jedna kropla pobrana za pomocą nakłuwacza dołączonego do glukometru,
  • w żyły łokciowej – pobierana w warunkach laboratoryjnych przez wykwalifikowany personel medyczny.

Wyniki badania laboratoryjnego zwykle dostępne są dopiero następnego dnia, ponieważ próbka musi zostać poddana fachowej analizie.

Określanie poziomu tą metodą jest dokładniejsze, jednak wymaga od pacjenta więcej czasu i wymienionych wyżej przygotowań.

Badanie glukometrem można przeprowadzić w warunkach domowych i w dowolnej chwili, pamiętając jednak, że stężenie glukozy we krwi po posiłku jest naturalnie wyższe niż na czczo.

Czy glukoza w moczu powinna niepokoić?

Glukoza w sposób naturalny obecna jest we krwi człowieka, jednak nie powinna pojawiać się w moczu.

Co oznacza jej obecność? Może wskazywać na różne nieprawidłowości, w tym cukrzycę czy zaburzenia pracy nerek.

Jej poziom jest określany w ogólnym badaniu moczu polegającym na laboratoryjnej analizie jego próbki.

Próbkę należy pobrać rano, zaraz po przebudzeniu, na czczo, łapiąc do jałowego pojemnika środkowy strumień moczu. Po oddaniu próbki zostaje ona poddana testowi wykonywanemu przy użyciu specjalnych pasków do badania glukozy w moczu.

Nie jest to metoda bardzo dokładna, dlatego stwierdza ona tylko obecność glukozy lub jej brak, bez określania jej ilości.

Norma to wynik ujemny, czyli glukoza nieobecna. Wysokie wyniki, takie jak 1000 mg/dl występują u cukrzyków lub wskazują na inne choroby, dlatego zwykle trzeba przeprowadzić pogłębioną diagnostykę.

Wszystkie wyniki badań trzeba każdorazowo konsultować z lekarzem.

Badanie glukozy w ciąży. Dlaczego jest obowiązkowe?

Ciąża to czas, w którym monitorowanie stanu zdrowia jest szczególnie ważne.

Czy badanie glukozy w ciąży jest konieczne? Tak, zalicza się ono do pakietu badań obowiązkowych, ponieważ prawidłowy poziom cukru umożliwia prawidłowy rozwój płodu i chroni go przed wieloma nieprawidłowościami.

Kiedy należy wykonać badania? Z reguły robi się je po raz pierwszy na początku ciąży, a – jeśli wyniki są prawidłowe – po raz drugi około 25 tygodnia.

Jak wygląda badanie glukozy w ciąży? Właściwie tak samo, jak krzywa cukrowa u innych pacjentów. Pierwszy raz krew pobiera się na czczo, a następnie godzinę i dwie godziny od podania roztworu do picia.

Picie glukozy podczas ciąży może być bardziej nieprzyjemne niż w innych okolicznościach, szczególnie jeśli pacjentce dokuczają mdłości.

Ile trwa badanie? Ponieważ krew pobierana jest trzykrotnie w godzinnych odstępach czasu, trzeba przeznaczyć na nie przynajmniej dwie godziny. Wyniki dostępne są zwykle następnego dnia lub w ciągu kilku dni.

Od czego zależy cena badań glukozy?

Ile kosztuje badanie glukozy na czczo, a ile krzywa cukrowa w ciąży?

Cena badania – podobnie jak innych badań laboratoryjnych czy obrazowych – różni się w zależności od miasta i placówki, w której jest ono wykonywane.

Jednak określenie poziomu glukozy – zarówno w moczu jak i krwi – jest refundowane przez NFZ. W ciąży wszystkie badania obowiązkowe są bezpłatne, jeśli pacjentka posiada skierowanie od lekarza.

 Inni pacjenci także muszą je mieć, jeśli chcą skorzystać z refundacji.

Reklama

Występowanie glukozy. W czym jest jej najwięcej?

Gdzie występuje glukoza? Gdzie jest najwięcej tego energetycznego paliwa? Jeśli chodzi o jej bogate źródła, warto przede wszystkim wymienić:

  • świeże owoce – głównie winogrona (dlatego nazywana bywa cukrem gronowym), banany, śliwki czy czereśnie,
  • owoce suszone – śliwki, figi, morele itd.,
  • niektóre warzywa – np. cebula, papryka,
  • miód,
  • produkty skrobiowe – ziemniaki, makarony, kasze, ryże.

W jakiej roślinie występuje glukoza, nie licząc owoców? Znaleźć ją można w niektórych roślinach zbożowych, np. kukurydzy.

Glukoza w roślinach występuje pod postacią skrobi, natomiast w organizmach zwierzęcych – pod postacią glikogenu.

Reklama

Zastosowanie glukozy. Do czego jest wykorzystywana?

Glukozę stosuje się w medycynie w różnych sytuacjach, np.:

  • w przypadku odwodnienia – kiedy organizmowi brakuje odpowiedniego poziomu wody i odżywienia jego komórek,
  • przy hipoglikemii – czyli obniżeniu poziomu cukru we krwi,
  • przy chorobach wątroby,
  • podczas żywienia pozajelitowego – kiedy pacjent nie jest w stanie samodzielnie spożywać pokarmów (np. przy uszkodzeniach mechanicznych przewodu pokarmowego, w zaawansowanych chorobach nowotworowych itd.),
  • podczas rekonwalescencji, np. po zabiegach operacyjnych,
  • do rozcieńczania niektórych leków.

Glukoza spożywcza znajduje natomiast zastosowanie jako środek do słodzenia pewnych produktów. W formie syropu glukozowego jest używana w cukiernictwie, np. glukoza krystaliczna w proszku do ciast.

Reklama

Zastosowanie glukozy dla konkretnych grup osób

Glukozę stosują różne grupy ludzi różniące się ze względu na wiek, stan zdrowia, czy prowadzony tryb życia:

  • glukoza dla noworodków – dawniej stosowana była do przepajania noworodków i niemowląt, dziś nie zaleca się jej stosowania u dzieci przez pierwsze 6 miesięcy życia ze względu na niekorzystny wpływ na zdrowie,
  • glukoza dla sportowców – uzupełnianie jej poziomu jest zalecane po treningach i innych wysiłkach fizycznych, w trakcie których znaczący procent monosacharydu zostaje pochłonięty przez pracujące mięśnie, 
  • glukoza dla ciężarnych – podaje się ją przy badaniu obciążenia glukozą, kiedy poziom cukru określa na czczo oraz po spożyciu roztworu,
  • glukoza dla cukrzyków – produkt do stosowania w przypadku nagłego spadku stężenia cukru we krwi, może być np. w tabletkach lub w formie płynnej.

Glukoza na kaca - czy naprawdę pomaga?

Ból głowy, mdłości czy osłabienie to tylko niektóre objawy przedawkowania alkoholu. Czy glukoza pomaga na kaca?

Zatrucie alkoholem wpływa negatywnie na procesy metaboliczne zachodzące w organizmie. Na skutek tego wzrasta stężenie mleczanów i wolnych kwasów tłuszczowych.

Spożycie glukozy dobrze działa na odtrucie alkoholowe, a ponadto pomaga walczyć z odwodnieniem, zawsze towarzyszącym kacowi.

Jak przygotować glukozę na kaca? W szklance wody można rozpuścić proszek glukozowy do sporządzania roztworu. Jeśli jednak nie mamy takiego środka, można przygotować domową glukozę, mieszając z wodą np. dwie łyżki miodu.

Najskuteczniejsze jest połączenie jej z witaminą C i elektrolitami. Pomaga to nie tylko nawodnić organizm, ale również uzupełnić wypłukane przez alkohol mikroelementy

Najszybszą ulgę przynosi glukoza na kaca podana dożylnie. Nie trzeba wówczas czekać na efekt, a stężenie substancji rośnie szybko. Kroplówka jednak zawsze musi być podawana przez wykwalifikowany personel medyczny!

W jakiej formie można spożywać glukozę?

Glukoza, oprócz tego, że znajduje wiele różnych zastosowań, może być przyjmowana również w wielu różnych formach:

  • do picia - np. ta sporządzana z 75g proszku rozpuszczonego w 300 ml wody, do badania krzywej cukrowej,
  • w płynie - w formie roztworu lub żelu do picia, np. w stanach nagłego spadku poziomu cukru u diabetyków,
  • w saszetkach - do sporządzania roztworu - jest używana również do wyrównywania poziomu cukru, niektóre saszetki zawierają glukozę smakową, np. o smaku pomarańczowym czy truskawkowym,
  • glukoza w tabletkach – do ssania lub połykania, stosowana przez diabetyków w stanach hipoglikemii,
  • w kroplówce - nie tylko na kaca, ale też w stanach drastycznego spadku poziomu cukru, który może być niekiedy groźny nawet dla życia pacjenta,
  • w zastrzyku - również stosowana głównie w przypadku zagrażającej życiu lub zdrowiu hipoglikemii, zastrzyki domięśniowe do samodzielnego wykonania dostępne są w aptekach, a ich cena oscyluje w granicach kilku złotych za ampułkę,
  • w kostkach - do rozpuszczenia w wodzie, niekiedy dostępna z dodatkiem witaminy C, może być ratunkiem na kaca,
  • glukoza krystaliczna - stosowana w przemyśle spożywczym, np. przy produkcji słodyczy czy napojów niealkoholowych,
  • cukierki z glukozą - do doraźnego podwyższania poziomu cukru w stanach jego nieznacznego spadku objawiającego się ospałością i brakiem energii.

Jakie mogą wystąpić skutki uboczne po wypiciu glukozy lub jej spożyciu w innej formie? Najczęściej pojawiają się one po przyjęciu zbyt dużej dawki. Mogą wówczas wystąpić:

  • ospałość,
  • senność,
  • mdłości,
  • wymioty,
  • wzdęcia.

W aptekach można również spotkać się z nazwą dekstroza, a nie jest to nic innego, jak prawoskrętna forma D-glukozy.

Gdzie kupić glukozę?

Zastosowanie glukozy i formy, w jakich jest dostępna są bardzo zróżnicowane, dlatego można dostać ją w różnych miejscach, przede wszystkim jednak w aptekach i sklepach z odżywkami dla sportowców.

Glukoza dla osób aktywnych fizycznie może być sproszkowana i służyć do sporządzania roztworów i płynów izotonicznych. Może też być gotowa do picia w odpowiednich dawkach.

Gdzie kupić płynną glukozę? Również dostępna jest ona w aptekach i sklepach dla sportowców, w zależności od jej przeznaczenia.

Można także zakupić ją przez Internet, choć w tym przypadku warto mieć zaufane, sprawdzone źródło.

Ile kosztuje glukoza w aptece? Cena zależy m. in. od jej formy, od producenta.

Do kupienia jest glukoza bez recepty, w formie żelu, tabletek czy kapsułek, ale też wyłącznie na receptę, np. w formie zastrzyków.

Glukoza w reakcjach chemicznych

Glukoza jest łatwo przyswajalna i rozpuszczalna w wodzie. Bierze udział w różnych reakcjach chemicznych, takich jak:

  • fermentacja alkoholowa, która rozpoczyna się od fosforylacji glukozy – zachodzi przy produkcji wina i innych napojów alkoholowych,
  • spalanie – glukoza ulega spalaniu całkowitemu w tlenie,
  • utlenianie – podczas oddychania komórkowego zachodzi reakcja utleniania glukozy do dwutlenku węgla, w czasie którego uwalnia się energia,
  • redukcja – monosacharydy ulegają redukcji do grupy wodorotlenowej OH,
  • metabolizm – trawienie glukozy rozpoczyna się już w jamie ustnej, natomiast najważniejszym miejscem przemiany węglowodanów jest jelito cienkie. Z kolei nadmiar glukozy w organizmie jest przekształcany do kwasów tłuszczowych i glicerolu magazynowanych w tkance tłuszczowej (stąd efekt przybierania na wadze),
  • próba Tollensa – reakcja chemiczna służąca do wykrywania glukozy i innych aldehydów.

Glukoza nie tylko bierze udział w procesach chemicznych, ale również w nich powstaje. Przykładem jest otrzymywanie glukozy w procesie hydrolizy.

Ogrzewanie cukrów złożonych prowadzi do ich rozpadu na cukry proste – hydroliza sacharozy prowadzi do jej rozpadu na glukozę i fruktozę.

Jak zrobić glukozę w domu, bez specjalnych substancji? Nie potrzeba do tego laboratorium ani narzędzi.

Syrop glukozowy można sporządzić, gotując przez odpowiedni czas wodę z cukrem, cytryną i sodą. Syrop jest gotowy, kiedy nabierze złotawego koloru i osiągnie gęstą konsystencję.

Czytaj również

Bibliografia

  • Dlaczego niektóre cukry złożone wykazują właściwości redukujące, a inne nie?, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki.
  • Cukry – glukoza i fruktoza, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki.
  • Jakie funkcje pełnią cukry?, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki.
  • Jak przebiega fermentacja alkoholowa?, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki.
  • Badanie właściwości redukujących cukrów, Platforma edukacyjna Ministerstwa Edukacji i Nauki.
  • P. Nagel, Węglowodany – podstawowe źródło energii osób starszych, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl/seniorzy/weglowodany-podstawowe-zrodlo-energii-osob-starszych/ [23.05.2022].
  • J. McMurry, Chemia organiczna, wyd. 3, t. 4, Warszawa, PWN, 2005.
  • Zalecenia Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, Forum Medycyny Rodzinnej, 1/2007.
  • parametrów fizjologicznych i potencjału reprodukcyjnego komórek na podstawie badań z użyciem drożdży Saccharomyces cerevisiae, w: Postępy Biochemii 67 (1) 2021.
Justyna Gabrysiak-Kula
Artykuł napisany przez
Justyna Gabrysiak-Kula
W 2009 roku zdobyła tytuł magistra kulturoznawstwa Uniwersytetu Łódzkiego. Pierwsze doświadczenia zawodowe zdobyła w Radiu Łódź, współtworząc audycje młodzieżowe. Od kilku lat pracuje jako copywriter, specjalizując się w tematyce medycznej, kosmetycznej, parentingowej i w dziedzinach pokrewnych. Napisała dotąd setki artykułów o zdrowiu. Prywatnie wychowuje dzieci, pływa i czyta książki, choć to właśnie pisanie było zawsze jej ulubionym zajęciem.
Pokaż więcej
Czy ten artykuł był dla Ciebie pomocny?
Dziękujemy za przeczytanie naszego artykułu do końca.
Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami na
temat zdrowia i zdrowego stylu życia,
zapraszamy na nasz portal ponownie!
Więcej z kategorii Badania i monitorowanie cukrzycy
Sensor do pomiaru cukru – cena i refundacja. Jak go założyć i używać?
Mierzenie poziomu cukru sensorem
Glikemia - czym jest i ile wynosi prawidłowa? Badanie i normy
Badanie poziomu glikemii
Glukometr – cena, rodzaje aparatów i pomiary. Jak dostać za darmo?
Mierzenie cukru glukometrem
Podobne artykuły
Badanie poziomu cukru
Poziom cukru we krwi - normy na czczo i po jedzeniu. Jak odczytywać wyniki?
Aplikowanie insuliny przez pacjenta
Insulina - normy, badanie i funkcje w organizmie. Jak czytać wyniki?
Badanie krzywa cukrzycowa
Test obciążenia glukozą (krzywa cukrzycowa) - jak przebiega, jakie są normy?
Mierzenie poziomu cukru
Stan przedcukrzycowy - objawy, dieta i leczenie. Czy może się cofnąć?
Mierzenie poziomu cukru sensorem
Sensor do pomiaru cukru – cena i refundacja. Jak go założyć i używać?

Reklama


Czym się różni odporność swoista od nieswoistej?
Sprawdź!