Jak zbić gorączkę - szybko i skutecznie? Sposoby na zbicie temperatury u dziecka i dorosłego

Reklama

Czy zbijać gorączkę?

Zbijanie gorączki jest dla wielu osób pierwszym i naturalnym odruchem w sytuacji, gdy termometr pokazuje nieprawidłową, podwyższoną temperaturę. Zwłaszcza, jeśli towarzyszą jej inne dolegliwości, takie jak bóle mięśniowo-stawowe, drgawki czy silne uczucie zimna. Należy jednak postawić ważne pytanie: czy zbijać gorączkę w każdej sytuacji? Czy faktycznie jest to dobre dla organizmu ludzkiego? Odpowiedź jest złożona.

Gorączka to stan podwyższonej ciepłoty ciała, powstający na skutek zmiany „nastawień” w ośrodku termoregulacji. Stanowi ogólnoustrojowy objaw różnych schorzeń i zaburzeń, dlatego zwykle jest postrzegana w kontekście negatywnym.

Należy jednak wiedzieć, iż jest ona przede wszystkim reakcją obronną występującą w odpowiedzi na różnego rodzaju infekcje, stany zapalne oraz inne nieprawidłowości w działaniu organizmu. W przypadku zakażeń bakteryjnych, wirusowych i pasożytniczych może w związku z tym odgrywać rolę pozytywną. Za sprawą gorączki zwiększa się produkcja komórek odpornościowego zwanych limfocytami, te zaś wytwarzają przeciwciała skierowane przeciw zarazkom. Co więcej, wysoka temperatura utrudnia namnażanie się patogenom. Wszystko to skraca czas choroby.

Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że gorączka może występować także na podłożu niezakaźnym, w tym między innymi w przebiegu chorób autoimmunologicznych (związanych z autoagresją układu odpornościowego), przy nowotworach czy zawałach serca.

Istotna jest też wysokość gorączki. O ile umiarkowana oraz krótkotrwała może być pomocna w walce z chorobą i z reguły nie jest niebezpieczna, o tyle wysoka i utrzymująca się przez wiele dni jest dla pacjenta bardzo męcząca, a niekiedy stanowi poważne zagrożenie dla jego zdrowia i życia.

Odpowiedź na pytanie, czy warto zbijać gorączkę zależy zatem od okoliczności, w jakich występuje, a także od czasu jej trwania oraz przede wszystkim wysokości.

Reklama

Kiedy zbijać gorączkę? Od jakiej temperatury?

Gorączka jest stanem, który wbrew pozorom trudno jest konkretnie zdefiniować. Za prawidłową ciepłotę ciała ludzkiego zwykło się uważać poziom 36,6 stopnia Celsjusza, o gorączce zaś mówi się w sytuacji, gdy temperatura przekroczy 38^oC, natomiast przedział 37-38^oC to stan podgorączkowy.

Jest to jednak daleko idące uproszczenie, w praktyce istnieje wiele czynników, które czynią te „normy” mało pożytecznymi. Wszystko bowiem zależy od miejsca pomiaru, wieku pacjenta, a nawet pory dnia. Przykładowo, niemowlęta i małe dzieci zwykle mają temperaturę wyższą, niż maluchy nieco starsze, nastolatkowie i dorośli. Dodatkowo w związku z fizjologiczną dobową zmiennością temperatury, jest ona wyraźnie niższa w godzinach 2-6 w nocy i wyższa w przedziale 17-19 po południu.

Z najnowszych rekomendacji dla polskich lekarzy, przygotowanych wspólnie przez przedstawicieli towarzystw pneumonologii dziecięcej, pediatrycznego, medycyny rodzinnej oraz farmakologii klinicznej, poszczególne wartości uzyskane w pomiarach należy traktować następująco:

Od jakiej temperatury zbijać gorączkę u dzieci i dorosłych? Nie ma tym zakresie jednoznacznych wskazań. W przypadku klasycznych infekcji wirusowych czy bakteryjnych u pacjentów starszych zwykle nie zaleca się działań, jeśli ciepłota ciała nie przekracza 38,5^oC, a nawet 39^oC. W tym zakresie gorączka nie jest jeszcze niebezpieczna ani drastycznie uciążliwa. Natomiast po przekroczeniu tej granicy warto interweniować. Punktem krytycznym jest pułap 41^oC, powyżej którego w organizmie zaczynają zachodzić bardzo szkodliwe procesy takie, jak ścinanie białek w mózgu. Temperatura 42^oC powoduje nieodwracalne zmiany w układzie nerwowym, a 43^oC i wyższa może być bezpośrednią przyczyną śmierci.

Nieco inaczej wygląda odpowiedź na pytanie, kiedy zbijać gorączkę u dziecka, zwłaszcza u noworodka i niemowlaka. W przypadku najmłodszych pacjentów każde przekroczenie krytycznej wartości (38^oC mierzone w pupie) powinno stanowić bezwzględne wskazanie do konsultacji lekarskiej i - jeśli specjalista uzna to za zasadne - podania leku. Zwłaszcza w sytuacji, gdy maluch źle znosi tę i inne występujące dolegliwości.

Nie powinno się natomiast „zbijać” stanu podgorączkowego. Przyjmowanie leków w sytuacji, gdy temperatura nie przekracza 38 ^oC może obniżyć mobilizację organizmu i zmniejszyć skuteczność jego działań w walce z chorobą, wydłużając czas infekcji.

Reklama

Jak zbić gorączkę u dziecka?

Jak zbijać gorączkę u dzieci? Przede wszystkim za pomocą leków wykazujących działanie obniżające temperaturę, zawierających takie substancje czynne jak ibuprofen oraz paracetamol (więcej szczegółów na ich temat w dalszej części artykułu).

Z reguły pozwalają one osiągnąć pożądany efekt szybko i skutecznie. Można je bezpiecznie stosować u dwuletniego dziecka czy trzylatka, a także u pacjentów jeszcze młodszych, w tym także niemowląt. Jak podkreślają autorzy wspomnianych wyżej rekomendacji, preparaty te powinny być podawane w sposób systematyczny, a nie doraźny, przy czym bez wyraźnego uzasadnienia nie powinno się ich stosować dłużej niż trzy dni. Zalecane są minimalne dawki niezbędne do zwalczenia objawu w maksymalnie krótkim czasie (więcej na temat dawkowania poniżej).

Zbijanie gorączki u dziecka za pomocą samych tylko leków może być czasem nieefektywne, dlatego warto dodatkowo odwołać się do metod mających na celu fizyczne schłodzenie rozgrzanego organizmu.

W takich sytuacjach robi się zimne okłady z użyciem mokrego ręcznika, pieluszki czy gazy. Pomocne są też chłodzące kąpiele w letniej (ale nie zimnej) wodzie, czy stosowanie ziołowych naparów o działaniu napotnym. Ważne jest też, by zwiększyć podaż wody w sytuacji, gdy maluch intensywnie się poci (więcej na ten temat poniżej).

Jak zbić gorączkę u niemowlaka?

Gorączka u niemowlaka często jest jedynym objawem toczącej się infekcji wirusowej lub bakteryjnej i zwykle ma charakter samoograniczający się. Może też mieć związek z przegrzaniem organizmu albo ząbkowaniem. Zwykle nie wiąże się z poważniejszymi dolegliwościami, jednak u tak młodego pacjenta może potencjalnie stanowić zagrożenie sama w sobie, dlatego właśnie tak ważne jest konsultowanie każdego przypadku z lekarzem.

Jak zbić gorączkę u noworodka? W pierwszych 4 tygodniach życia (bo tyle trwa okres noworodkowy) możliwości są nieco ograniczone. Jeśli chodzi o leki, zastosować można wyłącznie paracetamol, który jest przeznaczony dla dzieci od pierwszego dnia życia. Ibuprofen może być z powodzeniem włączony do leczenia, ale nieco później - po ukończeniu przez niemowlę 3 miesięcy.

Oprócz tego pozostaje szeroka paleta domowych sposób, należy jednak pamiętać, że stanowią przede wszystkim uzupełnienie dla środków farmakologicznych - zwłaszcza przy wysokiej gorączce nie powinny być jedynym remedium.

Reklama

Jak zbić gorączkę u dorosłego?

Jak zbić gorączkę u dorosłego? Sposób postępowania u dorosłych nie różni się radykalnie od tego, który jest praktykowany w przypadku dzieci. Szersza jest jedynie paleta dozwolonych leków, zwykle stosuje się też wyższe dawki. Oprócz ibuprofenu i paracetamolu w użyciu są takie substancje, jak kwas acetylosalicylowy, czyli popularna aspiryna (jest dozwolona od końca 12, a w niektórych krajach nawet 16 roku życia.). Inne lekarstwa od działaniu przeciwgorączkowym to między innymi metamizol oraz naproksen.

Nie ma szczególnych wskazań odnoszących się do poszczególnych grup wiekowych, aczkolwiek w przypadku osób starszych zaleca się niekiedy ograniczenie listy leków do tych, które podaje się dzieciom, a więc mających najmniej skutków ubocznych.

Kontrowersje budzi m.in. stosowanie aspiryny, która z jednej strony jest czasem przyjmowana przez seniorów w profilaktyce udarów, jednak ze względu na działanie rozrzedzające krew może niekorzystnie współgrać z lekami przeciwzakrzepowymi, jeśli ktoś takie przyjmuje.

Jak zbić gorączkę w ciąży i w czasie karmienia piersią?

Co na gorączkę w ciąży? Z jednej strony zaleca się, by w tym szczególnym okresie życia do minimum ograniczyć podaż jakichkolwiek leków, odwołując się w miarę możliwości do sprawdzonych metod naturalnych - w tym przypadku zalecane są zwłaszcza zimne okłady oraz chłodne kąpiele.

Trzeba jednak wiedzieć, że znacznie podwyższona temperatura w dłuższej perspektywie może mieć działanie teratogenne (sprzyjające powstawaniu wad wrodzonych), a także stymulować poród przedwczesny oraz prowadzić do wewnątrzmacicznego obumarcia płodu. Z tego powodu skuteczne zbijanie gorączki w ciąży może mieć fundamentalne znaczenie.

Konieczne w związku z tym często jest zastosowanie środków farmakologicznych. Jakich konkretnie? Jedynym z leków o takim działaniu, który nie budzi większych kontrowersji, jest w tym przypadku paracetamol. Przy czym, ponieważ substancja ta przenika przez łożysko, powinno się ją używać wyłącznie w stanach zdecydowanie tego wymagających, za zgodą lekarza oraz w dawkach minimalnych, możliwie krótko i rzadko.

Jeżeli chodzi o ibuprofen, jest on całkowicie przeciwwskazany w III trymestrze ciąży, może bowiem doprowadzić do poważnych powikłań, takich jak zamknięcie przewodu tętniczego u płodu, niewydolność nerek u matki i dziecka czy zahamowanie skurczów macicy. Natomiast w I i II trymestrze lek ten może być używany wyłącznie w stanach wysokiej konieczności i za zgodą lekarza, po uprzedniej analizie możliwych korzyści i zagrożeń.

Od jakiej temperatury zbijać gorączkę w ciąży? Także i w tym względzie nie ma szczegółowych rekomendacji, gdy jednak temperatura przekroczy 38 stopni Celsjusza, ciężarna powinna się skonsultować z lekarzem.

Kolejne ważne pytanie brzmi: jak zbić gorączkę u kobiety karmiącej? Czy można w tym czasie odwoływać się do środków farmakologicznych? Zarówno paracetamol, jak też ibuprofen przenikają w nieznacznym stopniu do matczynego mleka. Obie substancje mogą być stosowane, ale tylko w minimalnych ilościach i przez możliwie krótki czas.

Reklama

Jak zbić wysoką gorączkę?

Jak zbić wysoką gorączkę? Paleta dostępnych środków nie różni się w zależności od wysokości temperatury, natomiast przy naprawdę pokaźnych wskazaniach termometru często stosuje się kilka rozwiązań jednocześnie.

Jedną z opcji jest leczenie skojarzone, polegające na jednoczesnym podawaniu ibuprofenu i paracetamolu. Ważne przy tym jest, by oba specyfiki przyjmować w tym samym momencie - ponieważ mają one odmienne właściwości, zapewnia to synergię działania (wspólny efekt większy niż suma pojedynczych oddziaływań). Przy stosowaniu naprzemiennym mogą one nie być wystarczająco skuteczne.

Dodatkowo, zwłaszcza u dzieci (ale też dorosłych), zaleca się intensywne nawadnianie organizmu. Korzystny efekt spowodować mogą interwencje polegające na fizycznym schładzaniu ciała na przykład za pomocą zimnych kompresów.

Co ważne - działania te powodują utratę ciepła z organizmu poprzez mechanizmy konwekcji oraz odparowania, nie oddziałują jednak na ośrodek termoregulacji w układzie nerwowym. Dlatego przy wysokiej, niebezpiecznej gorączce, należy je stosować wyłącznie wspomagająco dla leczenia farmakologicznego.

Reklama

Lek na gorączkę. W jakiej formie go przyjmować?

Wśród wspomnianych wyżej leków na pierwszy plan zdecydowanie wybijają się dwa: ibuprofen i paracetamol, jedyne, które mogą przyjmować małe dzieci i - pod pewnymi warunkami - kobiety ciężarne oraz karmiące.

Czas, by przybliżyć nieco dokładniej mechanizmy ich działania, a także sposób dawkowania oraz rekomendowaną formę aplikacji:

• Ibuprofen - substancja z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), wykazująca też silne działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe. Ogranicza stan zapalny, co wpływa z kolei na ośrodek termoregulacji w mózgu.
• Paracetamol - lek o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym (ale nie przeciwzapalnym).

Są one dostępne w różnych formach, ale zwłaszcza w przypadku dzieci zaleca się je podawać w postaci płynnej, a więc w syropie, płynie lub kroplach. Ma to proste uzasadnienie - właśnie wtedy działają najszybciej. Podane w czopkach doodbytniczych oddziałują później i słabiej. Leki te są dostępne także w tabletkach, te jednak nie powinny być podawane małym dzieciom między innymi ze względu na ryzyko zadławienia.

Obydwie substancje są stosowane od lat sześćdziesiątych XX wieku, a ich skuteczność została wykazana w licznych badaniach. Ogólne efekty ich działania są zbliżone - zarówno ibuprofen, jak też paracetamol zbijają gorączkę z podobną siłą.

Aczkolwiek - jak pisze A. Sybilski - ibuprofen wykazuje pewną przewagę w takich kwestiach, jak szybsze działanie przeciwgorączkowe oraz dłuższy czas utrzymywania się prawidłowej temperatury po zażyciu leku.

Jeśli chodzi o dawkowanie preparatów przyjmowanych doustnie, zalecany schemat jest następujący:

Pozostałe leki zbijające gorączkę są skuteczne, ale stosunkowo rzadko uwzględnia się je w podstawowych standardach terapii.

Przy okazji warto się rozprawić z wciąż funkcjonującym mitem. Czy antybiotyk zbija gorączkę? Nie, a na pewno nie bezpośrednio. Tak często nadużywane w praktyce antybiotyki są lekami wykazującymi działanie przeciwbakteryjne i czasem przeciwgrzybicze. Nie dają natomiast żadnych efektów w walce ze schorzeniami wirusowymi, nie wykazują też działania przeciwbólowego, przeciwzapalnego czy przeciwgorączkowego.

Reklama

Jak zbić gorączkę domowymi sposobami?

Jak zbić gorączkę u dziecka domowym sposobem, bez leków? Istnieje wiele działań, które mają charakter niefarmakologiczny. Część z nich jest zalecana przez lekarzy, a nawet ma swoje miejsce w oficjalnie funkcjonujących standardach leczenia. Są to:

• Zimne okłady - jeden z podstawowych zabiegów fizycznych, powodujący utratę ciepłoty z rozgrzanego ciała, a jednocześnie pełniący rolę ochronną względem struktur układu nerwowego, jeśli gorączka jest bardzo wysoka. Zastosować można w tym celu zwykły ręcznik, gazę czy pieluchę zanurzone uprzednio w zimnej wodzie. Można też wykorzystać kostki lodu zawinięte w foliowy woreczek i dodatkowo ręcznik. W aptekach są też dostępne specjalne kompresy chłodzące. Okłady najczęściej stosuje się na czoło, ale obłożyć też można na przykład kark, pachwiny, łydki. Nie powinno się jednak w ten sposób chłodzić całego ciała.
• Chłodna kąpiel - stosując tę metodę, warto uprzednio zmierzyć temperaturę wody - powinna ona być o 1-2 stopnie niższa niż ciepłota ciała. Błędem jest wchodzenie do wanny z wodą bardzo zimną. Jest to nie tylko nieprzyjemne, ale też niebezpieczne ze względu na ryzyko szoku termicznego.
• Nawodnienie organizmu - w czasie gorączki zaleca się picie dużych ilości wody, nawet do 3 litrów na dobę. Z jednej strony organizm może się dzięki temu bardziej intensywnie pocić, co powoduje utratę ciepła przez skórę. Z drugiej strony niezbędne jest uzupełnianie wypoconej wilgoci. Jest to szczególnie istotne w przypadku małych dzieci, które są niezwykle podatne na odwodnienie ze wszelkimi jego zgubnymi konsekwencjami.
• Schładzanie organizmu poprzez rozbieranie się - odwiecznym błędem jest przywdziewanie zbyt grubej odzieży przez osoby gorączkujące. Mimo, że rosnąca temperatura wywołuje uczucie zimna i dreszcze, nie powinno się nadmiernie przegrzewać ciała. Nawet jeśli prowadzi to do intensywnych potów, wilgoć nie odparowuje, organizm zatem nie schładza się. W takiej sytuacji paradoksalnie lepiej jest zdjąć grube ubrania, odkryć kołdrę, dobrze wywietrzyć pokój.
• Odpoczynek - specjaliści zdecydowanie odradzają forsowanie organizmu w czasie gorączki.

Naturalne sposoby na gorączkę

Oprócz powyższych, istnieją też rozmaite naturalne sposoby na gorączkę, niekoniecznie zalecane przez naukowców, ale stosowane od dziesięcioleci i wielu przypadkach wspomagające leczenie.

Wykorzystanie w tej materii znajdują przede wszystkim rośliny znane ze swoich prozdrowotnych właściwości, takie jak:

• Czarny bez - znany od wieków w medycynie ludowej, ale w ostatnich dziesięcioleciach jego działanie zostało potwierdzone również w badaniach naukowych. Specjaliści zwracają uwagę przede wszystkim na właściwości napotne, moczopędne i przeciwzapalne naparów z kwiatu bzu. Dlatego mogą one być z powodzeniem stosowane w chorobach przebiegających z gorączką.
• Lipa - także ma działanie napotne i przeciwzapalne, a przez to przeciwgorączkowe. Uważa się, że szczególnie dobrze przygotowane z niej napary działają w połączeniu z miodem oraz sokiem malinowym.
• Malina - kolejny z owoców wykazujących właściwości napotne, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, dodatkowo wspierający funkcje odpornościowe organizmu.

Oprócz tego zastosowanie znajdują także m.in. kora wierzby czy sok z agrestu. Wspomnieć też można o takich ludowych sposobach, jak okładanie czoła surowym ziemniakiem lub cebulą.

Wiele osób spożywa też czosnek na przeziębienie, aczkolwiek w przypadku tego akurat warzywa liczba mitów dorównuje liczbie informacji o jego prawdziwych oddziaływaniach. Spotkać się można z twierdzeniami, iż czosnek skutecznie zwalcza infekcje wirusowe, zbija gorączkę i ma szereg innych walorów, stając się niemal panaceum - lekiem na wszystko. Jednak badania naukowe potwierdzają przede wszystkim jego skuteczność przeciw niektórym szczepom bakterii (z tego powodu nazywa się go naturalnym antybiotykiem), a także właściwości przeciwzapalne, przeciwutleniające, kardioprotekcyjne czy antyalergiczne. Niekoniecznie akurat przeciwwirusowe i przeciwgorączkowe.

Kontrowersje budzi też inny z babcinych sposobów, jakim jest stosowanie octu czy cytryny na gorączkę, używanych do robienia okładów. Metody tego typu są znane od pokoleń, zaś hitem ostatnich lat są skarpety nasączone octem jabłkowym lub sokiem cytrynowym. Jednak patentów tego typu na próżno można szukać w opracowaniach naukowych, co więcej, specjaliści zwracają uwagę, że kompresy te mogą powodować podrażnienia, jedynie zwiększając dyskomfort - zwłaszcza u małych dzieci.

Jak zbić gorączkę przy różnych dolegliwościach?

Pacjenci często pytają, jak zbić gorączkę przy wymiotach, przy grypie, ospie, anginie, w przebiegu covidu, a nawet alergii na pyłki. Należy przypomnieć, że gorączka nie jest schorzeniem, lecz objawem, a jej istota nie różni się w zależności od danej jednostki chorobowej.

Zatem mechanizmy schładzania ciepłoty ciała są co do zasady takie same. Na jej obniżenie podaje się leki przeciwgorączkowe oraz wspomagająco stosuje zabiegi fizyczne, takie jak schładzanie ciała za pomocą zimnych kompresów czy letnich kąpieli. Do tego należy wdrożyć leczenie adekwatne dla konkretnej choroby - przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe etc.

Gwoli wyjaśnienia można też dodać, że gorączka przy alergii na pyłki, roztocza kurzu, sierść zwierząt czy składniki pokarmowe zasadniczo nie występuje, a jeśli termometr wskazuje podwyższone wartości, zazwyczaj ma to związek z innymi chorobami dotykającymi organizm w tym samym momencie.

Co zrobić, gdy nie można zbić gorączki?

Nie mogę zbić gorączki u dziecka, co robić? - to pytanie, które często zadają zaniepokojeni rodzice. W sytuacji, gdy występuje wysoka temperatura, której nie można obniżyć, standardowe postępowanie zakłada zastosowanie leczenia skojarzonego z użyciem ibuprofenu i paracetamolu. Jeżeli nie przynosi to efektu, należy jak najszybciej zasięgnąć konsultacji lekarskiej.

Szczególnie w przypadku małych dzieci każda taka sytuacja stanowi przesłankę do tego, by jak najszybciej wezwać medyka lub też udać się z dzieckiem do przychodni albo szpitala. Niewykluczone, że maluch może wymagać hospitalizacji.

Warto pamiętać, że długotrwała, nieustępująca gorączka, może być powodowana czynnikami pozainfekcyjnymi. Część z nich jest błaha (na przykład przegrzanie, reakcja na niektóre leki), inne są bardzo poważne (schorzenia autoimmunologiczne, nowotworowe itd.)